Śląski/Wstymp a steuerowy szrajbůnek

Witaj w pierwszym kursie składającym się na podręcznik do nauki śląskiej godki.

Szteuerowy szrajbůnek

Naukę rozpoczniemy od alfabetu śląskiego. Będziemy otóż pisać będziemy używając szteurowygo szrajbůnka. Wymyślił go dyrektor jednego z katowickich liceów, Feliks Steuer. Pisał on w nim wiersze i literaturę piękną, ale zostawimy to sobie na później.

Litery w nim występujące to:

a b c ć d e f g h i j k l ł m n ń o p r s ś t u ů w y z ź ż

Posiada on też kilka dyftongów i dwuznaków:

au ch cz dz dź dż ou rz sz uo uů

Wymowa

Tu znajduje się wymowa znaków i dwuznaków, których wymowa jest inna niż w języku polskim. Proponuję też odsłuchać przykłady wymowy znaków.

Znak	IPA	Opis	Odsłuchaj
au	[aw]	Jak polskie ał	(autobana)
ou	[ɔw]	Jak polskie oł	(ou)
rz	[rʒ͡], [ʐ]	Jak polskie rz	(rzykańy)
uo	[wɔ]	Jak polskie ło, zazwyczaj na początkach wyrazów	(Uopole)
uů	[wo]	Połączenie ł i ů (opisanego poniżej)	(bůuo)
ů	[o]	Dźwięk typowo śląski, bardziej zaokrąglone polskie o	(Ślůnsk)

Kilka ważnych reguł:

• akcent pada zazwyczaj na przedostatnią sylabę,
• połączenia ke, ge (znajdujące się zazwyczaj tam gdzie polskie kie, gie) i inne wymawiamy z większym rozciągnięciem, prawie jak kie i gie, jednak nie tak samo.
• dwuznaki au oraz ou na Śląsku Zachodnim często znajdują się tam, gdzie reszta Śląska wymawia o - śl. ptok = zach. śl. = ptouk, ptauk = pol. ptak.

Zapis zmiękczeń

Alfabet Steuera w wielu przypadkach bierze swe reguły zapisu z polskiego, jednak charakterystyczny jest sposób zmiękczania:

• funkcję zmiękczania poprzedniej spółgłoski posiada j, nie i, stąd bjoły zamiast bioły,
• spółgłoski miękkie zapisujemy zawsze tak samo - śl. śa, śo, śe - pol. sia, sio, sie.

Czytanka

Mała czytanka związana z zapisem zmiękczeń. Spróbuj przeczytać ją bez zająknięcia i nie przejmuj się jeżeli za pierwszym razem nie zrozumiesz. W następnych lekcjach znajdziesz słownik dla tej czytanki.

Flaga Górnego Śląska Dialog Godka - '

Pojakymu lepi je pisać wjůnek, a ńy wiůnek, abo tyż bjoły, a ńy bioły, to już wjerza ńyjednymu z Wos ańi ńy trza tuplikować. Po jedno, to we naszyj godce te j je festylńy wyraźne, bezco tyż ńy my pjyrsze tak piszymy, a po druge, to lepi je uostawić i do zapisowańo samogłoski i, coby żodnymu ńy polło do łeba czytać b-i-oły. A jak se spůmna, to ńyjedyn bajtel we szkole tak prawje to průgowoł czytać, podwjela mu rechtůr lińijorzym do gowy ńy wproł akuratnego czytańo.

<br=clear>

Fragment tekstu "Po jakymu tako uortografijo" autorstwa Mirosława Syniawy, zamieszczony w "Jaskółce Śląskiej"