Śląski/Wstymp a steuerowy szrajbůnek

Witaj w pierwszym kursie składającym się na podręcznik do nauki śląskiej godki.

Szteuerowy szrajbůnek

Naukę rozpoczniemy od alfabetu śląskiego. Będziemy otóż pisać będziemy używając szteurowygo szrajbůnka. Wymyślił go dyrektor jednego z katowickich liceów, Feliks Steuer. Pisał on w nim wiersze i literaturę piękną, ale zostawimy to sobie na później.

Litery w nim występujące to:

a b c ć d e f g h i j k l ł m n ń o p r s ś t u ů w y z ź ż

Posiada on też kilka dyftongów i dwuznaków:

au ch cz dz dź dż ou rz sz uo uů

Wymowa

Tu znajduje się wymowa znaków i dwuznaków, których wymowa jest inna niż w języku polskim. Proponuję też odsłuchać przykłady wymowy znaków.

Znak	IPA	Opis	Odsłuchaj
au	[aw]	Jak polskie ał	(autobana)
ou	[ɔw]	Jak polskie oł	(ou)
rz	[rʒ͡], [ʐ]	Jak polskie rz	(rzykańy)
uo	[wɔ]	Jak polskie ło, zazwyczaj na początkach wyrazów	(Uopole)
uů	[wo]	Połączenie ł i ů (opisanego poniżej)	(bůuo)
ů	[o]	Dźwięk typowo śląski, bardziej zaokrąglone polskie o	(Ślůnsk)

Kilka ważnych reguł:

• akcent pada zazwyczaj na przedostatnią sylabę,
• połączenia ke, ge (znajdujące się zazwyczaj tam gdzie polskie kie, gie) i inne wymawiamy z większym rozciągnięciem, prawie jak kie i gie, jednak nie tak samo.
• dwuznaki au oraz ou na Śląsku Zachodnim często znajdują się tam, gdzie reszta Śląska wymawia o - śl. ptok = zach. śl. = ptouk, ptauk = pol. ptak.

Zapis zmiękczeń

Alfabet Steuera w wielu przypadkach bierze swe reguły zapisu z polskiego, jednak charakterystyczny jest sposób zmiękczania:

• funkcję zmiękczania poprzedniej spółgłoski posiada j, nie i, stąd bjoły zamiast bioły,
• spółgłoski miękkie zapisujemy zawsze tak samo - śl. śa, śo, śe - pol. sia, sio, sie.

Czytanka

Mała czytanka związana z zapisem zmiękczeń. Spróbuj przeczytać ją bez zająknięcia i nie przejmuj się jeżeli za pierwszym razem nie zrozumiesz. W następnych lekcjach znajdziesz słownik dla tej czytanki.

Flaga Górnego Śląska Dialog Godka - '

Pojakymu lepi je pisać wjůnek, a ńy wiůnek, abo tyż bjoły, a ńy bioły, to już wjerza ńyjednymu z Wos ańi ńy trza tuplikować. Po jedno, to we naszyj godce te j je festylńy wyraźne, bezco tyż ńy my pjyrsze tak piszymy, a po druge, to lepi je uostawić i do zapisowańo samogłoski i, coby żodnymu ńy polło do łeba czytać b-i-oły. A jak se spůmna, to ńyjedyn bajtel we szkole tak prawje to průgowoł czytać, podwjela mu rechtůr lińijorzym do gowy ńy wproł akuratnego czytańo.

Fragment tekstu "Po jakymu tako uortografijo" autorstwa Mirosława Syniawy, zamieszczony w "Jaskółce Śląskiej"