Biologia dla liceum/Błonica
Błonica (dyfteryt, łac. diphtheria) jest ciężką, lecz na szczęście obecnie dość rzadką chorobą wywoływaną przez maczugowca błonicy o długiej nazwie łacińskiej, Corynebacterium diphtheriae. Pod mikroskopem bakterie układają się w kształt litery "V", "Y" lub "L". Bakteria została wyizolowana w 1883 roku. Dyfteryt dotyczy przede wszystkim dzieci. Okres inkubacji jest dość krótki, przeciętnie od 2 do 5 dni.
Bakteria działa dwojako na organizm człowieka: po pierwsze miejscowo tworząc błony rzekome (dyfteryczne) z bakterii oraz obumarłych fragmentów śluzówki lub, w przypadku odmiany skórnej – skóry. Błony te dosyć głęboko zagnieżdżają się w tkance. Po drugie, jeśli została zakażona fagiem i nastąpiła konwersja fagowa działa na cały organizm wytwarzając do krwi jad bakteryjny zw. egzotoksyną (inaczej ektotoksyną, co oznacza, że patogen uwalnia ją w ciągu swego życia, a nie jak w przypadku endotoksyn w czasie obumierania). Toksyna błonicza ma zgubny wpływ na wiele narządów, co w rezultacie, jeżeli na czas nie zostanie podjęte leczenie, zakończy się zejściem śmiertelnym pacjenta. Szczególnie wrażliwy jest układ nerwowy, a co za tym idzie jego części odpowiedzialne za pracę serca - w błonicy toksycznej najczęstszą przyczyną zgonów jest gwałtowne zatrzymanie krążenia, nierzadko już w pierwszym dniu choroby.
Źródłem zakażenia dyfterytem może być chory lub nosiciel oraz używane przez niego przedmioty (kontakt pośredni).
Wyróżnia się cztery podstawowe postacie błonicy: dyfteryt gardła, nosa i ucha, skóry oraz tzw. krup, czyli błonica krtani. Obraz kliniczny dyfterytu wygląda bardzo różnie: od postaci bardzo lekkich do potencjalnie śmiertelnych.
W błonicy gardła objawy są bardzo podobne do angin. Początkowo migdałki powiększają się i czerwienieją, temperatura ciała rośnie. Pacjent robi się blady (jest to dość charakterystyczne), źle się czuje, jest mu słabo. Pojawić się może ból gardła. Pobliskie węzły chłonne robią się większe i coraz bardziej bolesne przy dotykaniu. Przez to szyja robi się większa – określane jest to jako szyja bycza (ang. bull neck) lub, używając bardziej wyszukanej nazwy, szyją Nerona lub prokonsula. W niedługim czasie na migdałkach podniebiennych pojawiają się naloty – błony rzekome. Rozprzestrzeniają się na języczek i łuk podniebienny. Naloty jest, w przeciwieństwie do angin, znaczenie trudniej rozetrzeć, co ułatwia rozróżnienie tych chorób od siebie. Z ust chorego wyczuwalny jest przykry zapach. Mogą występować objawy działania jadu błoniczego od porażenia mięśni podniebienia miękkiego do zaburzeń w pracy serca.
Postacie dotyczące nosa, ucha czy skóry występują bardzo rzadko. Mają łagodny przebieg. Nie wywołują charakterystycznych objawów, więc możliwość ich rozpoznania dają tylko diagnostyka mikrobiologiczna.
Krup jest ostatnią z trzech postaci błonicy. Błony rzekome powstają w krtani, co utrudnia (a w skrajnych przypadkach uniemożliwia) oddychanie. W języku polskim na dyfteryt krtani powstało określenie dławiec dokładnie odwzorowujące objawy tej choroby. Dodatkowe objawy tej choroby to chrypka (proszę zwrócić uwagę, że to dość nieswoisty objaw), a później bezgłos. Postać ta jest szczególnie niebezpieczna dla dzieci. Krup może być przyczyną śmierci przez uduszenie. Z powodu krupu po raz pierwszy w 1610 roku powszechnie zastosowano metodę wprowadzania rurki przez nacięcie tchawicy, aby doprowadzić powietrze do płuc i tym samym uratować pacjentom życie – tracheotomię.
Diagnostykę mikrobiologiczną prowadzi się przez hodowlę na podłożach wybiórczych, określanie zdolności do wytwarzanie toksyny (tox+/tox-) oraz antybiotykooporność.
Polskie prawo nakazuje leczyć pacjentów chorych, na którą bądź z postaci błonicy w szpitalach (często wymagają leczenia na oddziałach intensywnej opieki medycznej - OIOM). Bardzo ważne jest podanie antytoksyny przeciwbłoniczej, w jak najkrótszym czasie od chwili zakażenia. Stosuje się także w kuracji antybiotyki. Dość duże znaczenie ma także leczenie powikłań.
Zapobieganie polega na izolacji chorych i nosicieli. Poza tym przeprowadzane są w Polsce obowiązkowe szczepienia szczepionką skojarzoną (trójwalentną) Di-Per-Te (ang. Di-Te-Per). Na terenie kraju błonica (dyfteryt) występuje bardzo rzadko. Z problemami borykać się mogą kraje, w których nie są prowadzone masowe szczepienia dzieci.
Pytania
edytuj1. Jak można wytłumaczyć przykry zapach z ust chorego występujący szczególnie w błonicy gardła?
2. Powiększenie węzłów chłonnych szyi jest objawem przynajmniej kilku chorób. Wymień, proszę, dwie, z którymi należy różnicować błonicę.
Odpowiedzi