Biologia dla liceum/Elementy anatomii człowieka

Komórki, tkanki, narządy

Podstawowym elementem budowy organizmu ludzkiego jest komórka, cellula (a). Stanowi ona mikroskopijnej wielkości grudkę żywego białka, w której rozróżniamy jądro (j) i plazmę komórkową (p), zawierającą różne twory, niezbędne dla życia komórki.

Komórki mają rozmaite kształty, zależne głównie od ich położenia i czynności. Odróżniamy komórki kuliste, okrągłe, płaskie, walcowate, wydłużone, rozgałęzione i in. Komórki, posiadające zbliżone kształty i czynności, tworzą tkanki, w których komórki mogą ściśle przylegać do siebie, lub też wytwarzać istotę międzykomórkową.

Kości

Człowiek wykonuje ruchy dzięki skurczom mięśni, które poruszają układ dźwigni, utworzonych przez kości. Połączone ze sobą kości tworzą kościec albo szkielet, sceletum. Niektóre części kośca nie spełniają roli dźwigni, a stanowią ochronę wrażliwych narządów. Np. płaskie kości czaszki tworzą puszkę kostną, ochraniającą mózg. Kości organizmu ludzkiego dzielimy na: A — kości tułowia, B — kości głowy, C — kości kończyny górnej i D — kości kończyny dolnej.

A. Osią całego ciała jest kręgosłup, columna vertebralis (5), zbudowany z 33—34 kręgów, vertebrae. Zależnie od położenia rozróżniamy 7 kręgów szyjnych vertebrae cervicales (Tabl. III A), 12 grzbietowych albo piersiowych vertebrae thoracicae (III. B), 5 lędźwiowych vertebrae lumbales (III. C), 5 krzyżowych (III D) i 4—5 guzicznych (III E). Kręgi krzyżowe zrastając się tworzą kość krzyżową, os sacrum (17), zaś guziczne — kość guziczną, os coccygeum (III E). Kręgi szyjne, grzbietowe i lędźwiowe są połączone ze sobą stawami oraz krążkami między-kręgowymi, disci intervertebrales (19), pozwalającymi na dość obszerne ruchy kręgosłupa.

Stawy

Rodzaje stawów: 1 - kulisty, 2 - eliptyczny, 3 - siodełkowaty, 4 - zawiasowy, 5 - obrotowy.

Elementy szkieletu połączone są ze sobą stawami. Są one zbudowane z:

powierzchni stawowej - czyli główki (część wypukła) i panewki stawowej (część wklęsła), bywają także powierzchnie stawowe płaskie - kość krzyżowa z miednicą
torebki stawowej - otacza cały staw, ograniczając go od otoczenia
jamy stawowej

Staw może również zawierać:

wiązadła stawowe
obrąbek stawowy
łąkotki
kaletki maziowe
trzeszczki
kosmki maziowe
fałdy maziowe

Stawy możemy podzielić na:

wieloosiowe - pozwalające na wykonywaniu ruchów we wszystkich płaszczyznach (np. staw barkowy)
dwuosiowe - pozwalające na wykonywanie ruchów w dwóch płaszczyznach (np. staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka)
jednoosiowe - pozwalające na ruch tylko w jednej płaszczyźnie (np .staw ramienno-łokciowy)

Mięśnie

Podstawowym elementem narządu ruchu są mięśnie zbudowane z tkanki mięśniowej. W wyniku skurczu mięśniowego powodują ruchy elementów szkieletu połączonych z nimi.

U mężczyzn stanowią około 40% masy ciała a u kobiet około 35%.

Podział

Ze względu na budowę i spełniane funkcje w organizmie:
- mięsień gładki
- mięsień poprzecznie prążkowany
- mięsień sercowy

U kręgowców można wyróżnić mięśnie szkieletowe:
- mięśnie długie
- mięśnie płaskie
- mięśnie krótkie

Funkcje

Mięśnie spełniają w organizmie 5 podstawowych funkcji:

odpowiadają za ruch
kontrolują przepływ płynów
regulują ilość płynów(drogi moczowe, przewody żółciowe)
odpowiadają za postawę
pomagają produkować i utrzymywać ciepło

Układ pokarmowy

Układ pokarmowy (ductus alimentarius) zajmuje się pobieraniem, trawieniem, wchłanianiem i usuwaniem resztek pokarmu.

Odcinki u. pokarmowego są następujące:

jama ustna (cavum oris)
gardło
przełyk
żołądek (Venticulus)

jelito cienkie; dzieli się na trzy odcinki:

dwunastnica (duodenum)
jelito czcze
jelito kręte

jelito grube; również wyróżniamy trzy odcinki:

kątnica (intestinum caecum)
okrężnica (colon)
odbytnica

Układ rozrodczy

Człowiek jest gatunkiem rozmnażającym się płciowo.

Męski układ rozrodczy

W skład męskich narządów płciowych wchodzi prącie oraz dwa jądra, znajdujące się w wiszącej u podbrzusza mosznie. Jądra znajdują się na zewnątrz ciała, gdyż ich optymalna temperatura pracy jest nieco niższa niż temperatura ciała człowieka. Zadaniem jąder jest produkcja plemników (spermatogeneza) oraz męskich hormonów płciowych (m. in. testosteronu). Do górnej części jąder przylegają najądrza, w których plemniki dojrzewają i są gromadzone. Od jąder odchodzą nasieniowody, którymi transportowane są dojrzałe plemniki. W drodze do prącia, plemniki natrafiają na gruczoł krokowy (prostatę), której wydzielina zapewnia plemnikom odpowiednie środowisko. Samo prącie zaś zbudowane jest z ciał jamistych, które pod wpływem podniecenia seksualnego wypełniają się krwią, powodując wzwód, czyli erekcję. Końcowa część prącia, czyli żołądź, pokryta jest napletkiem, posiadającym zdolność zsuwania się. Niemożność zsunięcia napletka to stan chorobowy, nazywany stulejką. U mężczyzn nieaktywnych seksualnie, wyprodukowane plemniki usuwane są usuwane z organizmu podczas snu, na drodze mimowolnych wytrysków zwanych polucjami.

Żeński układ rozrodczy

W podbrzuszu kobiety znajduje się macica, kończąca się wejściem długości ok. 8 cm z jednej strony (pochwą) zaś jajowodami z drugiej. Na końcu każdego jajowodu znajduje się jajnik, produkujący komórki jajowe.

Dojrzewanie płciowe

W wieku kilkunastu lat u dziewcząt i chłopców pojawia się owłosienie w okolicy łonowej oraz pod pachami. Przeciętnie między 12. a 16. rokiem życia u mężczyzn pojawiają się polucje, zaś u dziewcząt - miesiączki. W tym czasie również sylwetka dziewcząt staje się bardziej kobieca - poszerzają się biodra oraz rozwijają się piersi.