Biologia szkoła ponadgimnazjalna/Dlaczego chronimy przyrodę?

Dlaczego chronimy przyrodę?

Zagadnienie z podstawy programowej

„uczeń: przedstawia podstawowe motywy ochrony przyrody (egzystencjalne, ekonomiczne, etyczne i estetyczne);”

Rozwój gatunku ludzkiego zależy od umiejętności korzystania z zasobów przyrody

31 października 2012 roku liczba ludności Ziemi przekroczyła 7 miliardów. Jest to data symboliczna ustalona na podstawie prognozy OZN. W rzeczywistości nie potrafimy policzyć ludzi z dokładnością do jednej osoby. Od wielu lat naukowcy i zwykli ludzie zadają sobie pytanie: ilu ludzi może pomieścić Ziemia. Jeszcze w XIX wieku liczba ludności na Ziemi wynosiło około 1 mld, a w 1 roku naszej ery na Ziemi żyło około 250 mln ludzi. Jak każdy gatunek cudzożywny potrzebujemy zasobów przyrody jako pokarmu, jednak zasoby przyrody wykorzystujemy również tworząc ubrania, budując domy i wszystkie przedmioty użytkowe. Nie można racjonalnie oszacować ilu ludzi może pomieścić Ziemia. Według jednych szacunków jest to 1 miliard według innych 1 bilion. Wszystko zależy od ilości zasobów, które będą konsumowane przez pojedynczego człowieka i szybkości odtwarzania tych zasobów

Motywy ochrony przyrody

Powody dla których ludzie skłonni są chronić istniejącą przyrodę mogą być bardzo różne. Najbardziej podstawowym jest zapewnienie sobie środków do życia. Motywy takie określa się jako egzystencjalne. Z drugiej strony pojawia się również motywy religijne, kult natury i traktowanie świata przyrody jako bóstwa. Grupy ludzi mogą chronić przyrodę z różnych powodów, co często prowadzi do nieporozumień i wzajemnych zarzutów dotyczących prawidłowości podejmowanych działań.

Motywy egzystencjalne

Wielu ludzi utrzymuje się z połowu ryb

Za najbardziej podstawowy motyw ochrony przyrody można uznać zapewnienie stałej dostępności pokarmu i surowców do produkcji ubrań lub budowania domów. Większość żywności współcześnie wytwarzana jest w wyniku prowadzenia działalności rolniczej. Motywy egzystencjalne skłaniają więc do ochrony gatunków uprawianych, lecz także wszystkich gatunków uznawanych subiektywnie za pożyteczne. Rolnikom i sadownikom zależy na zachowaniu odpowiedniej liczebności owadów zapylających, jaskółek żywiących się owadami pasożytującymi na zwierzętach, czy bocianów żywiących się gryzoniami wyrządzającymi szkody w uprawach. Ze względu na zaspakajanie podstawowych potrzeb wprowadzono kwoty połowowe dla rybaków. Bez zapewniania odpowiedniej liczebności ryb i możliwości odtwarzania zasobów mórz ludzkość może stracić jedno ze źródeł pokarmu, a rybacy źródło utrzymania. Budowa domów, produkcja mebli i narzędzi wymagają pozyskania drewna. Potrzeba ta jest powodem ochrony lasów i dbałości o odtwarzanie drzew po ich wyrębie.

Motywy ekonomiczne

Wiek rębności dla wielu drzew przekracza 100 lat. O Zasoby drewna dla przyszłych pokoleń trzeba zatroszczyć się dużo wcześniej.

Pierwsze zorganizowane działania mające na celu ochronę zasobów przyrody w Polsce podjęte zostały z powodów ekonomicznych i gospodarczych. Władysław Jagiełło, ustanawiając ochronę cisów, chciał zapewnić trwałość dostępu do surowca, z którego wytwarzano łuki i kusze. Z podobnych powodów ochroną były objęte duże zwierzęta. Zakaz polowań lub ograniczenie prawa do polowania zapewniał korzyści królom i książętom. Duże polowania urządzano przed wyprawą wojenną w celu zgromadzenia zapasów. Dlatego ważne było stworzenie ochrony zwierząt łownych w okresie pokoju. Współcześnie kluczowe stało się ograniczenie pozyskiwania zasobów do poziomu zapewniającego ich odtwarzanie. Motywy ekonomiczne są częścią koncepcji zrównoważonego rozwoju. Jeśli ludzie będą pozyskiwać zbyt dużo zasobów przyrody, w przyszłości ich dostępność będzie mniejsza. Doprowadzi to do zubożenia społeczeństw.

Motywy estetyczne

Dla wielu ludzi ogromne znaczenie ma możliwość podziwiania piękna przyrody. Ze względów estetycznych ludzie zakładają ogrody ozdobne, troszczą się o rośliny rosnące na parapetach okiennych, hodują zwierzęta domowe, takie jak psy, koty, czy gatunki egzotyczne. W miastach i wsiach istnieją parki, do których wielu ludzi chodzi w wolnym czasie. Podczas wakacji miejscami szczególnie często odwiedzanymi przez turystów stają się obszary dzikiej przyrody. Tatrzański Park Narodowy jest odwiedzany przez tysiące turystów. Motywy estetyczne mogą łączyć się z motywami ekonomicznymi. Wielu mieszkańców polskich gór utrzymuje się dzięki wykonywaniu usług dla turystów. Pokoje w hotelach, z których widać zróżnicowany, naturalny krajobraz mogą być droższe od innych lokali. Krajobraz wpływa także na cenę nieruchomości; wielu ludzi poszukuje naturalnego krajobrazu w celu osiedlenia się. Piękno dostrzegają niemal wszyscy patrząc duże zwierzęta i kwitnące rośliny. Jedynie piękno żab, karaluchów lub pająków dostrzegają nieliczni.

Motywy etyczne

Polowanie dla wielu osób jest dziś zachowaniem nieetycznym

Stosunek człowieka do organizmów może być traktowany jako miara moralności. Podziw i poszanowanie życia jako zjawiska wyjątkowego powoduje, że niektórzy ludzie rezygnują ze spożywania pokarmów pochodzenia zwierzęcego. Motywy etyczne pojawiają się w wielu religiach, zabijanie zwierząt może wymagać zachowania określonego rytuału. Obywatele wielu państw zdecydowali się na objęcie ochroną zwierząt hodowlanych i zapewnienia im odpowiednich warunków bytowania. Zabijanie zwierząt powinno odbywać się z możliwie największym ograniczeniem cierpienia. Polowania w krajach rozwiniętych mogą być traktowane jako zabijanie dla zabawy i spotykają się z potępieniem działaczy organizacji pozarządowych. Poznawanie zależności istniejących w ekosystemach doprowadziło do zrozumienia potrzeby ochrony przyrody jako całości. Członkowie niektórych ruchów ekologicznych wyznają przekonanie, że cała biosfera tworzy jeden superorganizm o dużej możliwości samoregulacji. W myśl tej koncepcji niszczenie przyrody doprowadzi do zniszczenia człowieka. Nurt ten określany jest jako ekologia głęboka.

Motywy naukowe

Możliwe jest poznawanie przyrody bez jej niszczenia. Obrączkowanie ptaków pozwala śledzić trasy ich wędrówki.

Ważnym motywem ochrony przyrody jest również chęć jej dokładnego poznania. W XXI wieku większości gatunków pozostaje nieopisana przez naukowców. Ich liczba może być jedynie szacowana. Dokładnie poznanych zostało zaledwie kilka gatunków. Nawet działanie najlepiej poznanego organizmu ludzkiego wciąż nie jest nie pewne, a w medycynie stale pojawiają się kolejne odkrycia. Fragmenty przyrody, w których działalność człowieka jest niewidoczna, są przedmiotem intensywnych badań naukowych. Wiele z tych badań prowadzi do rozwiązania ważnych problemów ludzkości. Substancje zawarte w organizmach od tysiącleci wykorzystywane są jako leki. Z rośliny, która chroniona była już w średniowieczu, cisu, udało się w XX wieku wyizolować substancję o nazwie taksyna. Substancja ta pozwala na leczenie nowotworów. Obecnie wytwarzana jest przez bakterie transgeniczne, do których został wprowadzony gen rośliny. Wiele leczniczych substancji wciąż może czekać na odkrycie.

W niektórych naturalnych ekosystemach zostały stworzone uzdrowiska. Mechanizm wpływu środowiska na zdrowie człowieka nie jest w pełni poznany, jednak pozytywne skutki zdrowotne przebywania wśród dzikiej przyrody nie są przez naukowców podważane.

Motywy kulturowe

W Jaskini Łokietka według legendy król Władysław Łokietek schronił się podczas ucieczki przed wojskami Wacława II

Przyroda może być chroniona ze względu na wydarzenia historyczne lub legendy związane z danym miejscem. Drzewa lub głazy znajdujące się w takich miejscach otaczane są troską przez kolejne pokolenia. Ich historia jest przekazywana ustnie lub zapisywana. Przewodnicy wycieczek często opowiadają historie lub legendy związane z drzewem, jaskinią, skałą. Forma chronionej przyrody są również zabytkowe parki, aleje drzew, zabytkowe ogrody. Przyroda w tych miejscach jest znacznie zmieniona przez człowieka, lecz historia powiązana z przyroda tworzą wartościową całość.

Motywy patriotyczne

Orzeł bielik jest objęty ścisłą ochroną gatunkową

Przywiązanie do ojczyzny manifestowane jest jako znajomość jej historii, troska o współobywateli, troska o zabytki kultury oraz troska i znajomość ojczystej przyrody. Obywatele poszczególnych państw z dumą pokazują zachowane dzięki wspólnym wysiłkom kolejnych pokoleń obszary chronione. Powodem do dumy są także ocalone przed zagładą gatunki roślin i zwierząt. Polacy mają szczególne zasługi w ocaleniu i przywróceniu naturze żubra.

Koncepcje ochrony przyrody

Rozwój cywilizacji oraz liczba ludności na świecie stworzyły sytuację, gdy konieczny jest kompromis między rozwojem społeczeństw a zachowaniem przyrody i jej różnorodności. Najbardziej rozpowszechnioną koncepcją ochrony przyrody jest trwały, zrównoważony rozwój. W zakresie ochrony przyrody zrównoważony rozwój oznacza zachowanie różnorodności biologicznej na zastanym poziomie. Konsumowanie zasobów nie powinno być większe niż możliwości ich odtwarzania, tak aby starczyło zasobów przyrody dla naszych dzieci i wnuków.

Mniej popularna jest koncepcja powrotu do natury. Koncepcja zakłada rezygnację ze zdobyczy techniki, zaprzestanie wykorzystywania zasobów nieodnawialnych i harmoniczne istnienie człowieka w naturalnych ekosystemach

Koncepcja konserwatorska zakłada zachowanie stanu istniejącego, rozwiniętej cywilizacji ludzkiej na terenach przekształconych oraz ochronę niezmienionej przyrody na obszarach chronionych. Poznanie w ostatnich dziesięcioleciach zależności występujące w ekosystemach i całej biosferze wskazują, że realizowanie ochrony przyrody w tej postaci jest nierealne.

Koncepcja liberalna zakłada możliwie najwięcej działań ze strony pojedynczych ludzi, z ograniczeniem działań prowadzonych przez państwa. Wykazywanie zachowań mających zapewnić ochronę przyrody przez całości społeczeństwa wymaga posiadania odpowiedniej wiedzy przez każdego człowieka. Wiedza zapewniająca umiejętność życia bez szkodzenia przyrodzie określana jest jako świadomość ekologiczna.

Jak zmierzyć wpływ człowieka na przyrodę?

Ślad ekologiczny obywateli państw świata

Możliwości rozwoju człowieka na Ziemi ograniczone są przez ilości zasobów, szybkości ich odtwarza oraz ilości konsumowanych przez pojedynczego człowieka. Obywatele krajów wysokorozwiniętych konsumują duże ilości zasobów nieodnawialnych. Mieszkańcy państw biedniejszych korzystają głównie z zasobów odnawialnych. Najbogatsze 20% ludności świata zużywa 70% energii światowej, 75% metali, 85% drewna i 60% żywności. Jednym ze sposobów określenia ile zasobów przyrody konsumują obywatele poszczególnych państw jest pomiar śladu ekologicznego. Ślad ekologiczny to ilość globalnych hektarów, czyli powierzchni lądów i mórz, które są potrzebne aby zapewnić osiągnięty poziom życia. Ze względu na konsumowanie zasobów nieodnawialnych w państwach wysokorozwiniętych ślad ekologiczny wszystkich obywateli jest większy niż powierzchnia tych państw. Oznacza to, że konsumowanych jest więcej zasobów niż powstaje. W efekcie powstaje dług ekologiczny. Gdy zasoby nieodnawialne zaczną się wyczerpywać utrzymanie obecnego poziomu życia lub liczby ludności stanie się niemożliwe.

Pamiętaj

1. Wzrost liczby ludności na świecie oraz zwiększanie komfortu życia stwarza zagrożenie dla przyrody.
2. Powody ochrony przyrody mogą być różne, ważny jest cel.
3. Najważniejsze motywy ochrony przyrody to: motywy egzystencjalne, ekonomiczne, estetyczne, etyczne, kulturowe i patriotyczne.
4. Istnieje kilka koncepcji ochrony przyrody. Najbardziej rozpowszechniona zakłada rozwój człowieka, przy jednoczesnym zachowaniu zasobów przyrody dla przyszłych pokoleń.
5. Wykorzystanie zasobów przyrody w różnych częściach Ziemi nie jest jednakowe. Odpowiedzialność za stan przyrody ciąży na każdym.

Zadania

1. Po przeczytaniu rozdziału wymień motywy ochrony przyrody.
2. Znajdź informacje o śladzie ekologicznym Polaków, porównaj go ze śladem obywateli innych krajów europejskich oraz krajów afrykańskich.
3. Tereny, na których występują gejzery w Parku Narodowym Yellowstone w Stanach Zjednoczonych, były uznawane przez Indian za miejsce święte. Nazwij motyw ochrony tego obszaru przez rdzenną ludność Ameryki.
4. W XV wieku w Norymberdze wprowadzono zakaz zabijania skowronków. Jaki mógł być motyw ochrony tego gatunku?
5. Jedną z form przyrody często odwiedzaną przez turystów w Tatrach są Wodogrzmoty Mickiewicza. Znajdź informacje, skąd pochodzi ta nazwa i nazwij motyw ochrony tego elementu przyrody.