Biologia szkoła ponadgimnazjalna/Współpraca międzynarodowa w ochronie przyrody

Współpraca międzynarodowa w ochronie przyrody

Zagadnienie z podstawy programowej

„uczeń: uzasadnia konieczność międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania zagrożeniom przyrody, podaje przykłady takiej współpracy (np. CITES, „Natura 2000”, Agenda 21)”

Koncepcja zrównoważonego rozwoju

Pojęcie zrównoważonego rozwoju pojawiło się w leśnictwie. Już w XIX wieku niemieccy leśnicy przyjęli koncepcję, według której można wycinać tylko tyle drzew, ile może urosnąć w podobnym okresie czasu. W ten sposób las istniał w danym miejscu przez cały czas i pozostawał funkcjonalnym ekosystemem. Zrównoważony rozwój stał się doktryną polityczną po Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju nazywanej często Szczytem Ziemi. Konferencja odbyła się w 1992 roku w Rio de Janeiro i uczestniczyli w niej przedstawiciele 172 rządów i około 2400 organizacji pozarządowych. Podczas szczytu przedstawiciele państw w nim uczestniczących podpisali kilka dokumentów dotyczących wspólnych działań podejmowanych w celu zachowania w odpowiednim stanie środowiska człowieka i ochrony Ziemi przed negatywnym wpływem cywilizacji ludzkiej. Cele, które mają być realizowane przez państwa w XXI wieku, zostały zapisane w dokumencie zatytułowanym Agenda 21. Kluczowym pojęciem w programie działań stał się zrównoważony rozwój nazywany też ekorozwojem. Obecnie zrównoważony rozwój oznacza rozwój, który gwarantuje życie przyszłych pokoleń na poziomie nie gorszym niż obecnie. Konsumowanie zasobów przyrody w wyniku szybkiego rozwoju gospodarczego, pogarszanie jakości środowiska poprzez zanieczyszczania oraz niesprawiedliwość przy podziale zasobów uznano za realne zagrożenie dla ludzkości. Zrównoważony rozwój musi zapewnić odpowiednią jakość środowiska żyjącym w nim ludziom bez rezygnacji z rozwoju gospodarczego. Nie oznacza powstrzymania państw i żyjących w nich ludzi przez osiąganiem wyższego poziomu życia. Zapisane w Agendzie 21 cele dotyczą ochrony środowiska człowieka, jednak jednym z celów jest ochrona różnorodności biologicznej. Podczas Szczytu Ziemi podpisano także Konwencję o różnorodności biologicznej określającą zasady korzystania z zasobów różnorodności biologicznej. Do 2010 roku konwencja objęła 193 państwa. Zrównoważony rozwój i ochrona różnorodności biologicznej stały się ważnym elementem systemu prawa międzynarodowego.

Ochrona przyrody w Unii Europejskiej

Obszar Natura 2000 na Słowacji

Obszar Natura 2000 w Portugalii

W rozdziale o formach ochrony przyrody zostały opisane cele tworzenia obszarów Natura 2000. Forma ta została wprowadzona do polskiego prawa ochrony przyrody w wyniku stosowania dwóch dyrektyw unijnych: Dyrektywy Ptasiej oraz Dyrektywy Siedliskowej. Na obszarze Polski w roku 2009 istniało 144 obszary specjalnej ochrony ptaków i 823 specjalne obszary ochrony siedlisk. Niektóre z tych obszarów mogą się pokrywać. Łączna powierzchnia włączona do obszarów Natura 2000 w Polsce wynosi 6146 ha, co stanowi 19,7% terytorium Polski. Obszary Natura 2000 zostały wyznaczone także w pozostałych krajach członkowskich Unii. Wspólną siecią ochrony objętych jest 18% powierzchni krajów Unii Europejskiej. Bardzo ważna jest współpraca w ochronie gatunków dzikożyjących. Organizmy żyjące naturalnie w ekosystemach nie są zobowiązane do okazywania paszportów na granicach, niektóre z krajów europejskich są bardzo małe, zasięgi występowania gatunków przebiegają zupełnie odmiennie od granic państwowych. Sieć Natura 2000 ma umożliwiać przemieszczanie dzikich organizmów, dlatego wspólnie stworzony system stwarza szanse na poprawę różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, jednego najbardziej zmienionego przez człowieka obszaru na świecie. Obszary Natura 2000 są wyznaczane przez państwa członkowskie, głównie na wniosek naukowców badających ekosystemy. Propozycje zatwierdzane są przez Komisję Europejską z udziałem naukowców wszystkich państw w tak zwanym Seminarium Biogeograficznym. Zatwierdzone obszary nazwane zostają Obszarami Mającymi Znaczenie dla Wspólnoty. Jeśli sieć będzie działać według założeń, gatunek reintrodukowany w jednym państwie pojawi się także w innych, a koszty nie będą mnożone przez powtarzanie tych samych prac. Znane są przypadki pojawiania się na terytorium Polski dropi, prawdopodobnie pochodzących z Niemiec, choć gatunek tego ptaka nie występował w Polsce od kilkudziesięciu lat.

Czy w Polsce można ochronić słonie?

Państwa, które podpisały Konwencję Waszyngtońską

Gatunki zagrożone występują zarówno w państwach o dobrej zorganizowanej administracji i sprawnie działającej policji, jak i w państwach, których systemy polityczne nie zapewniają sprawnej ochrony przyrody. Przez wiele lat obserwowano spadek liczebności populacji dzikich zwierząt w krajach klimatu równikowego i podrównikowego pomimo objęcia gatunkowo zagrożonych formalną ochroną. Przyczyną spadki liczebności populacji gatunków chronionych w tych krajach były kłusownictwo i kolekcjonerzy. Gatunkiem wyjątkowo często padającym ofiara kłusowników był słoń, na którego polowano głównie ze względu na wysoką cenę kości słoniowej, czyli dużych zębów, ciosów, wykorzystywanych do wytwarzania ozdób i przedmiotów użytkowych. Kość słoniowa trafiała niemal w całości do krajów wysokorozwiniętych. Skutecznym sposobem ochrony okazała się wprowadzenie zakazu handlu i przewożenia przez granicę pochodzących z kłusownictwa ciosów. Porozumienie międzynarodowe zostało podpisane w 1975 w Waszyngtonie. Pełna nazwa dokumentu to Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, nazywana jest tez Konwencją Waszyngtońską lub CITES (ang. Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora). Konwencja została podpisana przez 175 państw. Konwencja zabrania handlu i przewożenia przez granice państwowe ponad 34 tysięcy gatunków. Nie mogą być przewożone fragmenty organizmów, w tym rogi nosorożców i ciosy słoni, a także żywe organizmy. Myśląc o zabraniu rozmnóżki kaktusa lub pająka z kraju, w którym jest się na wakacjach warto sprawdzić czy gatunek ten nie znajduje się na liście CITES. Pełna lista gatunków, których przewożenie jest zabronione znajduje się na stronie www.cites.org.

Międzynarodowe formy ochrony przyrody

Biebrzański Park Narodowy jest jednym z 13 obszarów objętych Konwencją ramsarską położonych w Polsce.

Wspólna ochrona różnorodności biologicznej może być o wiele bardziej skuteczna niż działania pojedynczego państwa. Polska przystąpiła między innymi do Konwencji ramsarkiej podpisanej w 1971 roku w miejscowości Ramsar w Iranie. Kraje przystępujące do konwencji zobowiązały się do ochrony terenów wodno-błotnych, na których występują liczne gatunki ptaków i innych zagrożonych zwierząt. W Polsce znajduje się 13 obszarów chronionych w ramach konwencji. Na całym świecie w roku 2001 obszarów takich było 1933.

Liczba rezerwatów biosfery w poszczególnych krajach w 2010

Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) doprowadziła do utworzenia światowej sieci obszarów chronionych nazwanych rezerwatami biosfery. Obszary te zawierają cenne zasoby przyrody, kluczowe dla zachowania bioróżnorodności. W roku 2010 istniało 564 rezerwaty biosfery, z czego 10 znajduje się w Polsce. Niektóre z nich obejmują obszary chronione stworzone w Polsce oraz sąsiadujące obszary chronione innych państw. Karkonoski Rezerwat Biosfery składa się z Karkonoskiego Parku Narodowego oraz czeskiego Krkonošský národní park. Międzynarodowy rezerwat biosfery Karpaty Wschodnie to tereny chronione w Polsce, Ukrainie i Słowacji.

Gatunki zwierząt wędrownych objęto wspólną ochroną w ramach Konwencji o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt nazywanej Konwencją Bońską, do której Polska przystąpiła w roku 1996. W ramach konwencji zostały podpisane dwa porozumienia: EUROBAT dotyczy nietoperzy występujących w Europie, ASCOBANS zapewnia wspólną ochronę wszystkich gatunków waleni zębowych występujących w Morzu Północnym i Bałtyku z wyjątkiem kaszalota.

Pamiętaj

1. Zrównoważony rozwój ma zapewnić korzystanie z zasobów przyrody kolejnym pokoleniom.
2. Zachowanie różnorodności biologicznej jest wspólnym celem wszystkich ludzi. Wiele państw zobowiązało się do tego, podpisując Agendę 21 – wspólne cele realizowane w XXI wieku.
3. W krajach Unii Europejskiej istnieje sieć obszarów Natura 2000.
4. Konwencja Waszyngtońska – CITES – zabrania handlu dzikimi zwierzętami i roślinami, dzięki temu kłusownicy nie mają możliwości sprzedaży organizmów zagrożonych wyginięciem.
5. Organizmy przemieszczają się bez uwzględniania granic administracyjnych, ich ochrona jest możliwa, gdy współpracują wszystkie państwa, w których występują zagrożone populacje.
6. Obszary stworzone w ramach Konwencji ramsarskiej oraz rezerwaty biosfery to formy ochrony przyrody istniejące w wielu państwach świata.
7. Obszar chroniony może znajdować się na terytorium kilku państw. Międzynarodowy rezerwat biosfery Karpaty Wschodnie obejmuje tereny chronione w trzech pastwach.

Zadania

1. Podaj 4 porozumienia międzynarodowe mające na celu ochronę przyrody.
2. W jakich sytuacjach działania podjęte tylko w jednym państwie nie zapewnią skutecznej ochrony gatunków lub ekosystemów?
3. Znajdź informacje o obszarach Natura 2000 znajdujących się w pobliżu Twoje miejsca zamieszkania. Skorzystaj z map dostępnych na www.geoportal.gov.pl. (Zdefiniuj źródła danych GDOŚ - obszary chronione). Opis obszaru znajdź na stronie http://natura2000.gdos.gov.pl/datafiles.
4. W jakim celu kłusownicy polowali na nosorożce? Która z konwencji międzynarodowych pozwoliła ograniczyć polowania na te zwierzęta?