Biologia szkoła ponadgimnazjalna/Wykorzystanie badań DNA w sądownictwie
Zagadnienie z podstawy programowej
„uczeń: podaje przykłady wykorzystania badań nad DNA (sądownictwo, medycyna, nauka); ”
Mikroślady biologiczne
edytujWspółczesna genetyka stworzyła narzędzia, dzięki którym możliwe jest wykrycie sprawców wielu przestępstw, potwierdzenie pokrewieństwa lub wykluczenie ojcostwa. Jest to możliwe dzięki badaniom DNA. Oglądając filmy kryminalne, można zobaczyć w jaki sposób policjanci badają miejsce przestępstwa. Jedną z rutynowo wykonywanych czynności jest poszukiwanie mikrośladów biologicznych. Mikrośladem może być dowolny fragment organizm zawierający DNA. Na miejscach przestępstw zabezpieczane są ślady krwi, fragmenty naskórka, włosy z cebulkami, sperma. Każdy z tych elementów zawiera DNA, które może być porównane z DNA pobranym od podejrzanego. Dzięki badaniom DNA w 1987 roku Colin Pitchfork został skazany za dwa morderstwa i gwałty. Był to pierwszy przypadek zastosowania badań DNA jako dowód w postępowaniu sądowym. Badania mikrośladów uznawane są przez sądy za w pełni wiarygodne i mogą być nawet jedynym dowodem. Przed rozpowszechnieniem metod porównywania DNA policja i sądy jako podstawy dowód obecności na miejscu przestępstwa traktowały pozostawione odciski palców. Dlatego często używa się określenia „genetyczny odcisk palca” dla badań DNA.
Badanie mikrośladów
edytuj
Komórki nabłonka można znaleźć nawet na kopercie, której klej został polizany przed zaklejeniem. Oczywiście ilość DNA, która jest w nich obecna jest znikoma. Podjęcie badań jest możliwe dzięki reakcji PCR opisanej wcześniej. W efekcie przeprowadzenia reakcji PCR ilość DNA zostaje zwielokrotniona i można poddać je analizie. Proces analizy polega na zastosowaniu procedury określanej skrótem RFLP (ang. Restriction Fragments Length Polymorphism – polimorfizm długości fragmentów restrykcyjnych). Badane DNA jest cięte na fragmenty za pomocą enzymów restrykcyjnych. Uzyskane fragmenty rozdzielane są w procesie elektroforezy. Ponieważ miejsca przecinania DNA są zależne od sekwencji nukleotydów, to ilość i wielkość fragmentów DNA jest specyficzna dla każdego człowieka. Wyjątkiem są bliźnięta jednojajowe. Zjawisko występowania różnic w DNA populacji nazywane jest polimorfizmem. Polimorfizm długości fragmentów restrykcyjnych (RFLP) pozwala, w wyniku porównania występowania lub braku obecności określonych fragmentów DNA, potwierdzić że materiał genetyczny pochodzi od jednej osoby lub wykluczyć taką możliwość. Występowanie podobnych fragmentów DNA pozwala również potwierdzić lub wykluczyć pokrewieństwo między osobami, w tym między dzieckiem i ojcem. Duża ilość powstających w wyniku działania enzymów restrykcyjnych fragmentów DNA jest taka sama dla wielu ludzi, te które wykazują duża zmienność i pozwalają porównać DNA nazywane są markerami genetycznymi. To ich obecność lub brak w badanych i porównywanych próbach potwierdza lub wyklucza zgodność materiału genetycznego. Zestaw markerów genetycznych jest niepowtarzalny dla każdego człowieka i nazywany profilem genetycznym.
Wykorzystanie markerów genetycznych
edytuj
Technikę polegająca na wykryciu obecności markerów genetycznych podczas śledztw i spraw sądowych wykorzystuje się w różnych sytuacjach. Mikroślady biologiczne zbierane są na miejscu przestępstwa lub z ciała ofiary. Od podejrzanego pobiera się próbki w postaci krwi lub komórek nabłonka z jamy ustnej. Porównanie materiału genetycznego w nowoczesnym laboratorium przebiega bardzo szybko. Instytucje państwowe, w tym policja, gromadzą dane z badań genetycznych podejrzanych oraz zebrane jako materiał dowodowy. Im większa jest baza danych tym większe szanse na to, że przestępca zostanie ustalony tylko dzięki przeszukaniu zgromadzonych danych. Możliwe jest również postępowanie odwrotne baza danych z profilami genetycznymi śledztw zakończonych niepowodzeniem może być stale porównywana z profilami genetycznymi zatrzymywanych osób. W tej sytuacji wielokrotny przestępca może zostać oskarżony i skazany jeśli jego DNA zostanie zbadane przy okazji innej sprawy.
Drugim zastosowaniem badań genetycznych jest ustalanie tożsamości ofiar przestępstw, wypadków, katastrof. Stan zwłok może nie pozwalać na potwierdzenie tożsamości osoby. W takiej sytuacji wystarczy porównać materiał genetyczny z próbka pobraną np. ze szczoteczki do zębów pozostawioną w mieszkaniu. Jeśli po wielu latach nie można znaleźć materiału genetycznego na rzeczach osobistych ofiary tożsamość może być również potwierdzona przez porównanie markerów genetycznych z DNA osób spokrewnionych. W instytucjach, gdzie ryzyko nagłej śmierci jest wysokie, tworzone są bazy danych z profilami genetycznymi, które mogą być przydatne np. do identyfikacji żołnierzy, którzy polegli na polu walki.
Wiele laboratoriów oferuje możliwość przeprowadzenia badań porównawczych DNA, w celu ustalenia ojcostwa. Mężczyzna, który zostanie przez kobietę podany jako ojciec dziecka zobowiązany jest do udziału w jego utrzymaniu i wychowaniu. Jeśli uważa, że nie jest ojcem urodzonego dziecka musi to udowodnić w sądzie. Porównanie markerów genetycznych jest traktowane przez sądy jako wystarczający dowód. Jeśli nie stwierdzi się zgodności markerów mężczyzna może być pewny, że nie jest ojcem dziecka.
Pamiętaj
edytuj- Obecność podejrzanego na miejscu przestępstwa może być potwierdzona dzięki badaniom mikrośladów.
- Mikroślady to fragmenty naskórka, krew, nasienie lub cebulka włosów.
- Fragmenty DNA, którymi różnią się poszczególni ludzie służą jako markery genetyczne.
- Markery genetyczne pozwalają udowodnić udział w przestępstwach, ustalić tożsamość ofiar przestępstw i wypadków, potwierdzić lub wykluczyć ojcostwo.
Zadania
edytuj
- W jaki sposób przestępca mógł zapobiec pozostawieniu na miejscu zbrodni odcisków palców? Czy taka metoda wykluczy pozostawienie mikrośladów biologicznych?
- W punkach zapisz przynajmniej trzy sposoby wykorzystywania wiedzy genetycznej w sądownictwie.
- Ustal, które z dzieci oznaczonych numerami od 1 do 3 ma innego ojca.