Chemia organiczna/Słownik pojęć

A

• Aceny - związki organiczne, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, w których cząsteczkach pierścienie są skondensowane liniowo.
• Alkany - związki organiczne, węglowodory o wzorze ogólnym C_nH_2n+2, w których atomy węgla są połączone wyłącznie wiązaniami pojedynczymi.
• Alkany normalne (łańcuchowe, nierozgałęzione) - alkany, w których atomy węgla tworzą jeden łańcuch.
• Alkany rozgałęzione - alkany, w których łańcuchy węglowe tworzą rozgałęzienia.
• Alkeny - związki organiczne, węglowodory o wzorze ogólnym C_nH_2n, w których pomiędzy atomami węgla występuje jedno wiązanie podwójne.
• Alkil - zobacz Grupa alkilowa
• Alkiny - związki organiczne, węglowodory o wzorze ogólnym C_nH_2n-2, w których pomiędzy atomami węgla występuje jedno wiązanie potrójne.
• Aminy - związki organiczne, organiczne pochodne amoniaku, które w swoich cząsteczkach zawierają grupę aminową —NH₂.
• Areny - zobacz Węglowodory aromatyczne
• Atom - najmniejsza, niepodzielna część pierwiastka chemicznego, która zachowuje jego właściwości fizyczne i chemiczne.

B

• Benzen - związek organiczny, węglowodór aromatyczny, pierwszy w szeregu homologicznym arenów; bezbarwna ciecz o charakterystycznym, ostrym zapachu, słabo rozpuszczalna w wodzie; mało reaktywny chemicznie; w większych ilościach toksyczny.

C

• Chemia organiczna - dział chemii, zajmujący się związkami węgla czterowartościowego, w których występuje wiązanie węgiel - wodór (oprócz cyjanowodoru).
• Chemia nieorganiczna - dział chemii, zajmujący się związkami pierwiastków innych niż węgiel oraz niektórymi związkami węgla (tlenki węgla, kwas węglowy, węglany, cyjanowodór, cyjanki).
• Cytotoksyczność - toksyczność substancji względem komórek danego organizmu.

E

• Elektron - trwała cząstka elementarna, o ładunku elementarnym ujemnym i masie równej około 5.486·10^-4 u, będąca składnikiem atomu.

F

• Feromony - substancje wydzielane na zewnątrz organizmu i służące do komunikacji między osobnikami tego samego gatunku. Są charakterystyczne dla danego gatunku. Należą do grupy substancji semiochemicznych.
• Feromony powierzchniowe - trudno lotne feromony, działające z bardzo bliskiej odległości lub w wyniku bezpośredniego kontaktu.

G

• Grupa alkilowa (alkil, R-) - jednowartościowa grupa organiczna, utworzona przez formalne usunięcie atomu wodoru z cząsteczki węglowodoru alifatycznego, najczęściej alkanu.
• Grupa funkcyjna - grupa atomów charakterystyczna dla danego rodzaju związków organicznych; decyduje o zachowaniu się związku w reakcjach.

I

• Immunotoksyczność - nadmierne pobudzenie lub obniżenie układu odpornościowego przez czynniki o dużej aktywności biologicznej, powodujące ujemne skutki zdrowotne.
• Indukcja enzymatyczna - wzrost aktywności enzymu pod wpływem induktora, cząsteczki pochodzącej z metabolizmu komórki lub z zewnątrz.
• Izomeria - zjawisko istnienia różnic w sposobie ułożenia atomów w cząsteczkach o takim samym składzie atomowym.
• Izomeria konstytucyjna - rodzaj izomerii, w której cząsteczki związków posiadają te same atomy tych samych pierwiastków, ale atomy w tych cząsteczkach są różnie połączone.
• Izomery - związki zawierające taką samą liczbę takich samych atomów w cząsteczce, ale różniące się ich ułożeniem w przestrzeni.

J

• Jądro atomowe - dodatnio naładowany układ, złożony z protonów i neutronów, znajdujący się w centrum atomu i skupiający prawie całą jego masę.

K

• Konstytucja - liczba i rodzaj atomów, wchodzących w skład cząsteczki oraz liczba i rodzaj wiązań, które te atomy łączą.

N

• Naftalen - C₁₀H₈, węglowodór aromatyczny o dwóch skondensowanych pierścieniach benzenowych; pierwszy człon szeregu homologicznego acenów; białe ciało stałe o charakterystycznym zapachu, nierozpuszczalne w wodzie.
• Neutron - obojętna elektrycznie cząstka elementarna o masie 1,009 u; składnik jądra atomowego.

O

• Orbital - funkcja stosowana do opisu stanu jednego lub dwóch elektronów (różniących się wartościami magnetycznej spinowej liczby kwantowej) w drobinie - atomie (orbital atomowy) lub cząsteczce (orbital cząsteczkowy).

P

• Podstawnik - zobacz Grupa funkcyjna
• Powłoka elektronowa - zbiór orbitali atomowych o tych samych wartościach głównej liczby kwantowej.
• Proton - cząstka elementarna o ładunku elementarnym ujemnym, spinie równym ½ i masie równej około 1,00728 u, będąca składnikiem atomu.

R

• Reguła Hunda - reguła głosząca, że w atomie powinno być jak najwięcej elektronów niesparowanych; w związku z tym elektrony ulegają sparowaniu dopiero po pojedynczym zapełnieniu wszystkich form przestrzennych danych orbitali danej powłoki elektronowej.
• Reguła Pauliego - zobacz Zakaz Pauliego
• Rzędowość atomu - liczba związanych z danym atomem atomów tego samego pierwiastka.

S

• Substancje semiochemiczne - związki chemiczne używane przez zwierzęta i rośliny do przekazywania informacji między osobnikami tego samego lub różnych gatunków.
• Szereg homologiczny - szereg związków organicznych o podobnej budowie i właściwościach, w którym każdy człon posiada o jedną więcej grupę metylenową —CH₂—.

T

• Teratogenność - właściwość związków chemicznych, promieniowania i niektórych wirusów, powodująca wady w rozwoju płodu.

W

• Węglowodory - związki organiczne składające się wyłącznie z atomów węgla i wodoru.
• Węglowodory aromatyczne - węglowodory pierścieniowe, zawierające w swej cząsteczce co najmniej jeden pierścień aromatyczny, tzn. układ trzech sprzężonych, zdelokalizowanych wiązań podwójnych.
• Węglowodory cykliczne (pierścieniowe) - węglowodory, w których atomy węgla tworzą pierścień; należą do nich węglowodory aromatyczne oraz cykloalifatyczne.
• Wzór strukturalny - wzór chemiczny, określający sposób wzajemnego powiązania atomów w cząsteczce związku chemicznego.
• Wzór sumaryczny - wzór chemiczny, określający rodzaj i liczbę atomów w cząsteczce związku.

Z

• Zakaz Pauliego - zasada głosząca, że w atomie nie ma dwóch elektronów, których stany kwantowe byłyby identyczne.
• Związki nasycone - związki organiczne, w których cząsteczkach między wszystkimi atomami występują wyłącznie wiązania pojedyncze, np. alkany, alkanole.
• Związki nienasycone - związki organiczne, w których cząsteczkach między atomami węgla lub atomami węgla i innych pierwiastków występują wiązania wielokrotne (podwójne lub potrójne), np. alkeny, alkiny, aldehydy, ketony.