Geografia dla gimnazjum

Podręcznik
Geografia dla gimnazjum

Podręcznik do geografii dla gimnazjum. Pierwotna wersja tego podręcznika była umieszczona w serwisie "Wolne podręczniki", ale w 2013 roku została przeniesiona za zgodą twórców portalu do projektu Wikibooks.

< Okładka podręcznika

Wstęp

Geografia jako nauka. Podstawowe źródła informacji

Kształt i rozmiary Ziemi. Określanie położenia geograficznego

Kształt i rozmiary Ziemi
Określanie położenia geograficznego
1. Siatka geograficzna - właściwości równoleżników i południków
2. Współrzędne geograficzne
3. Rozciągłość równoleżnikowa i południkowa
Mapa i jej własności
1. Odwzorowania kartograficzne
2. Proces generalizacji kartograficznej. Skala mapy
3. Kartograficzne metody prezentacji
Rodzaje map

Mapy ogólnogeograficzne i mapy tematyczne

Mapa topograficzna
Mapa drogowa
Mapa turystyczna
Mapa a plan

Ziemia - planeta w Układzie Słonecznym

Układ Słoneczny
Ruch obrotowy Ziemi i jego następstwa
1. Rachuba czasu – czas słoneczny, strefowy i urzędowy
2. Międzynarodowa linia zmiany daty
Ruch obiegowy Ziemi i jego następstwa
1. Strefy oświetlenia Ziemi
2. Kalendarz

Środowisko przyrodnicze Ziemi

Geosfery Ziemi i ich wzajemne zależności
Wewnętrzne procesy geologiczne. Teoria płyt litosfery
1. Rodzaje granic płyt litosfery
2. Rozmieszczenie zjawisk wulkanicznych, strefy sejsmiczne na świecie
Zewnętrzne procesy geologiczne i ich wpływ na cechy krajobrazu
1. Rodzaje i intensywność wietrzenia skał
2. Czynniki modelujące rzeźbę terenu
  1. Działalność rzeźbotwórcza wiatru
  2. Działalność rzeźbotwórcza wody morskiej - rodzaje wybrzeży
  3. Działalność rzeźbotwórcza rzek
  4. Działalność rzeźbotwórcza lodowców i lądolodów
Klimat
1. Pogoda a klimat
2. Czynniki geograficzne kształtujące klimat
3. Zróżnicowanie klimatów świata
Zależności pomiędzy komponentami środowiska przyrodniczego - strefy klimatyczno-glebowo-roślinne świata

Europa

Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Europy
1. Ukształtowanie poziome i pionowe
2. Budowa geologiczna
3. Klimat Europy
4. Krajobraz Europy
5. Środowisko przyrodnicze Alp
Regiony Europy na tle podziałów politycznych
1. Zmiany na mapie politycznej Europy w ostatnim trzydziestoleciu
2. Najważniejsze organizacje wspólnotowe
3. Podziały regionalne
Zróżnicowanie kulturowe Europy
1. Rozmieszczenie ludności
2. Zróżnicowanie językowe
3. Religia
4. Zróżnicowanie etniczne i jego konsekwencje
Wielkie metropolie Europy
1. Czynniki lokalizacji miast europejskich
2. Przebieg procesów urbanizacyjnych
3. Struktura przestrzenna miast Europejskich
4. Rola układów metropolitarnych Europy w gospodarce globalnej – przykład Londynu
Rozwój turystyki w Europie a uwarunkowania przyrodnicze
1. Państwa alpejskie
  - Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego na obszarach górskich
  - Przemysł turystyczny metrem rozwoju gospodarczego regionu
2. Państwa śródziemnomorskie
  - Walory przyrodnicze rozwoju turystyki w Europie Południowej
  - Dziedzictwo kulturowe regionu
Zróżnicowanie poziomu rozwoju rolnictwa w Europie na tle uwarunkowań przyrodniczych
1. Uwarunkowania rozwoju rolnictwa
  - Uwarunkowania przyrodnicze
  - Uwarunkowania społeczno-gospodarcze
2. Gospodarka rolna we Francji i w Rumunii
Rewolucja naukowo-badawcza a rozwój przemysłu w państwach Zachodniej Europy
1. Rozwój przemysłu - od gospodarki surowcowej do przemysłu wysokich technologii
2. Zagłębie Ruhry - przykład zrestrukturyzowanego okregu przemysłowego
3. Technopolia - nowoczesne okręgi przemysłowe. Przykład Korytarza M4 Z
Uwarunkowania rozwoju gospodarczego w Europie Północnej
1. Środowisko przyrodnicze a działalność gospodarcza
2. Od gospodarki tradycyjnej po przemysł hi-tech. Rola sektora usług w gospodarce Państw Skandynawskich na przykładzie Finlandii
Europa Środkowo-Wschodnia - sąsiedzi Polski
1. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego regionu
2. Przemiany polityczne i gospodarcze w Europie Środkowo-Wschodniej
  1. Zmiany struktury gospodarczej – uwarunkowania, charakterystyka
  2. Od rozpadu do integracji - rozrost Unii Europejskiej
  3. Rola Wspólnoty Niepodległych Państw w gospodarce państw członkowskich
3. Niemcy – największa gospodarka Zachodniej Europy
4. Ukraina – stan gospodarki i przemiany polityczne
  - od państwa komunistycznego do Pomarańczowej Rewolucji
5. Rosja – federacja kontrastów
  1. Zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego Federacji Rosyjskiej
  2. Struktura Federacji na tle zróżnicowania etnicznego i kulturowego

Polska

Położenie, środowisko przyrodnicze

Polska w Europie
- Położenie Polski w Europie – zalety i wady
- Podział administracyjny kraju
Geologia Polski
1. Wpływ wydarzeń geologicznych na zróżnicowanie krajobrazowe Polski
  - Ruchy górotwórcze
  - Transgresje i regresje morskie
  - Wpływ zlodowaceń na budowę geologiczną i rzeźbę terenu
2. Rodzaje skał i ich wykorzystanie. Złoża surowców mineralnych.
  - Surowce energetyczne (węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny, ropa naftowa)
  - Surowce metaliczne (rudy miedzi, rudy cynku i ołowiu)
  - Surowce chemiczne (sól kamienna, siarka rodzima)
  - Surowce skalne (wapienie, marmury, granity, bazalty)
Klimat Polski
1. Geograficzne czynniki klimatotwórcze i ich wpływ na klimat Polski
2. Charakterystyka wybranych klimatów lokalnych
  - Klimat górski
  - Klimat wybrzeży morskich
Zasoby naturalne
1. Zasoby wodne
  - Stosunki wodne (obszary deficytu i namiaru wód)
  - Zanieczyszczenia wód powierzchniowych
Główne rodzaje ekosystemów w Polsce (podłoże, gleby i formacje roślinne) i ich znaczenie gospodarcze

Ludność i sieć osadnicza

Charakterystyka demograficzna społeczeństwa Polski
1. Rozmieszczenie ludności - uwarunkowania, charakterystyka
2. Przemiany demograficzne polski po II wojnie światowej
  - Struktura demograficzna ludności
3. Piramida wieku (przyczyny i konsekwencje zmian)
4. Migracje – kierunki, intensywność migracji wewnętrznych i zewnętrznych

Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia ludności Polski
1. Charakterystyka i czynniki wpływające na zróżnicowanie struktury zatrudnienia
2. Problem bezrobocia
  - Bezrobocie ukryte, zjawisko sezonowego zatrudnienia - analiza uwarunkowań
  - Zróżnicowanie poziomu stopy bezrobocia w skali województw
Sieć osadnicza
1. Czynniki lokalizacji miast, proces urbanizacji
2. Struktura hierarchiczna sieci miast
3. Rozwój największych aglomeracji miejskich

Gospodarka

Kondycja gospodarki polskiej
1. Przemiany gospodarcze od czasu transformacji ustrojowej
2. Sytuacja gospodarcza Polski na tle państw regionu oraz innych państw europejskich
3. Regionalne zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego
Rolnictwo
1. Struktura użytkowania ziemi na tle uwarunkowań rozwoju rolnictwa
2. Główne uprawy Polski – rozmieszczenie, zmiany struktury upraw – przyczyny i konsekwencje
3. Hodowla bydła i trzony chlewnej – rozmieszczenie, uwarunkowania i cechy prowadzonej gospodarki,
4. Wady i zalety polskiego rolnictwa (analiza SWOT)
Energetyka
1. Struktura produkcji energii w Polsce i jej wpływ na stan środowiska przyrodniczego
2. Dominująca rola węgla – konsekwencje przyrodnicze i ekonomiczne
3. Znaczenie odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej
4. Rola hydroelektrowni w produkcji energii
5. Potencjał energetyczny dla rozwoju alternatywnych źródeł energii
Przemysł
1. Czynniki lokalizacji produkcji przemysłowej
2. Współczesne przekształcenia przemysłu – uwarunkowania i konsekwencje
3. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne i ich rola w procesie restrukturyzacji przemysłu
4. Struktura gałęziowa przemysłu w Polsce –gałęzie wiodące
  - Hutnictwo miedzi i aluminium
  - Przemysł samochodowy
  - Przemysł elektroniczny
Usługi
1. Rodzaje usług
2. Transport - wpływ rozwoju sieci transportowej na możliwości rozwoju gospodarczego kraju
  1. Transport kołowy – uwarunkowania zróżnicowania gęstości szlaków komunikacyjnych
    - Transport samochodowy
    - Transport kolejowy
  2. Transport lotniczy
  3. Transport morski
  4. Transport przesyłowy
3. Turystyka
  1. Walory przyrodnicze i ich wpływ na rozwój turystyki
  2. Znaczenie walorów antropogenicznych i infrastruktury technicznej dla intensywności ruchu turystycznego
  3. Rola różnorodnych form ochrony przyrody w rozwoju turystyki

Regiony geograficzne

Pas gór
1. Karpaty Wewnętrzne (Tatry, Pieniny)
2. Karpaty Zewnętrzne (Beskidy: Bieszczady, Beskid Niski, Beskid Sądecki, Gorce, Beskid Żywiecki, Beskid Śląski)
3. Sudety (Góry Stołowe, Karkonosze)
Pas Wyżyn
- Wyżyna Śląska
- Wyżyna Kielecko-Sandomierska
- Wyżyna Małopolska
- Wyżyna Lubelska
- Roztocze
Pas Nizin
- Nizina Śląska
- Nizina Wielkopolska
- Nizina Mazowiecka
- Polesie Lubelskie
- Nizina Podlaska
Pas pojezierzy
- Pojezierze Wielkopolskie
- Pojezierze Pomorskie
- Pojezierze Mazurskie
- Pojezierze Suwalskie
Pas Pobrzeży
- Pobrzeże Szczecińskie
- Pobrzeże Słowińskie
- Pobrzeże Gdańskie
- Żuławy Wiślane
- Mierzeja Helska
Morze Bałtyckie
1. Geneza, położenie
2. Charakterystyka środowiska przyrodniczego
3. Znaczenie gospodarcze
4. Ochrona wód

Azja

Ukształtowanie poziome i pionowe kontynentu
Od obszarów zlodowaconych, po wiecznie zielone lasy równikowe – zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Azji
Podział regionalny i polityczny Azji
Różnorodność cywilizacji – kontynent kontrastów społecznych
1. Uwarunkowania rozwoju starożytnych cywilizacji Azjatyckich
2. Gospodarka ryżowa - rolnictwo w regionie Azji Południowo-Wschodniej
Chiny – nowa potęga gospodarcza
1. Przemiany demograficzne w Chinach – uwarunkowania
2. Uwarunkowania przyrodnicze i antropogeniczne rozmieszczenia ludności Chin
3. Rozwój gospodarczy Chin – uwarunkowania i kierunki zachodzących przemian
4. Powstawanie megamiast – przemiany urbanizacyjne
Japonia – pierwszy Tygrys Dalekiego Wschodu. Uwarunkowania wysokiego rozwoju gospodarczego Japonii
Indie – kraj kontrastów społecznych
1. Hinduizm - znaczenie religii w rozwoju gospodarczym
  - Wpływ Hinduizmu na rozwój gospodarczy.
  - Rozwarstwienie społeczne w Indiach. Uwarunkowania kulturowe podziałów społecznych.
2. Rozwój gospodarki Indii w świetle procesu globalizacji
Bliski Wschód – zderzenie cywilizacji
1. Rejon Zatoki Perskiej – znaczenie w gospodarce światowej
2. Zróżnicowanie kulturowe regionu i jego konsekwencje społeczne, gospodarcze i polityczne
3. Wpływ Islamu na rozwój społeczno-gospodarczy regionu
4. Konflikty zbrojne w regionie
  - Konflikt izraelsko-palestyński
  - Irak, Iran, Kuwejt
  - Kurdowie

Afryka

Strefy klimatyczno-roślinno-glebowe Afryki
Region Sahelu
1. Gospodarka człowieka w strefie półsuchej
2. Problem pustynnienia
Afryka – kontynent państw słabo rozwiniętych. Uwarunkowania poziomu rozwoju gospodarczego
1. Uwarunkowania przyrodnicze
2. Uwarunkowania polityczne, rola kolonializmu
Poziom życia w państwach Afryki Subsaharyjskiej - uwarunkowania
1. Problem głodu i jego konsekwencje
2. AIDS – wpływ pandemii na sytuację społeczno-ekonomiczną Afryki Południowej

Ameryka Północna i Południowa

Zróżnicowanie kulturowe i etniczne kontynentów
1. Epoka Wielkich Odkryć Geograficznych – konsekwencje
2. Walka o strefy wpływów imperiów kolonialnych
Migracje zewnętrzne i ich rola w kształtowaniu społeczeństw wielokulturowych w regionie
Stany Zjednoczone
1. Wpływ warunków przyrodniczych na zróżnicowanie gospodarcze regionów w Stanach Zjednoczonych
2. Rola gospodarki Stanów Zjednoczonych na świecie
Brazylia
1. Specyfika procesu urbanizacji w Ameryce Południowej
2. Wielkie miasta Brazylii – arena konfliktów społecznych
3. Rola Puszczy Amazońskiej w gospodarce Brazylii
4. Przyrodnicze znaczenie lasów równikowych i konsekwencje prowadzonej gospodarki rabunkowej

Australia i Oceania

Terra Australis Incognita
Sytuacja gospodarcza i polityczna państwa
Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju społeczno-gospodarczego
1. Zróżnicowanie środowiska naturalnego i jego wpływ na rozmieszczenie ludności
2. Surowce mineralne Australii – rola w rozwoju gospodarki państwa
3. Walory przyrodnicze – znaczenie dla możliwości rozwoju turystyki