Jidysz/Rozdział 2.1
Alfabet jidysz
edytujZnaki podstawowe
edytujAlfabet jidysz w swej podstawowej formie oparty jest na alfabecie hebrajskim, który standardowo zawiera 22 znaki. Są to odpowiednio od prawej do lewej:
HTML
edytuj| Litery drukowane | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| א | ב | ג | ד | ה | ו | ז | ח | ט | י | כ | ל | מ | נ | ס | ע | פ | צ | ק | ר | ש | ת |
| Litery pisane | |||||||||||||||||||||
| א | ב | ג | ד | ה | ו | ז | ח | ט | י | כ | ל | מ | נ | ס | ע | פ | צ | ק | ר | ש | ת |
Uwaga: Aby poprawnie zobaczyć litery pisane należy pobrać i zainstalować font Yoav Cursive, który jest dostępny bezpłatnie np. z tej strony
PNG
edytuj
W jidysz podobnie jak we wszystkich innych językach żydowskich stosujacych alfabet hebrajski, pisze się i czyta z prawej do lewej. Liter, w przeciwieństwie do alfabetu łacińskiego nie dzieli się na majuskuły (wersaliki) i minuskuły oraz ze względu na zalecenia religijne (litery są święte) nie wolno ich ze sobą łączyć. Zasada ta obowiązuje nawet dla pisma odręcznego.
Formy końcowe
edytujPięć z nich przybiera inną formę graficzną kiedy występuje na końcu wyrazu. Są to tzw. formy końcowe.
| Forma podstawowa | Forma końcowa | ||
|---|---|---|---|
| symbol | nazwa | symbol | nazwa |
| כ | chof | ך | lange chof |
| מ | mem | ם | szlos mem |
| נ | nun | ן | lange nun |
| פ | pej/fej | ף | lange fej |
| צ | cadek | ץ | lange cadek |
Znaki dodatkowe
edytujSześć liter wystepuje w odmianach fonetycznych, różniących się wymową w zależności od modyfikacji graficznych litery podstawowej.
| Forma podstawowa | Odmiany | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| symbol | nazwa | symbol | nazwa | wymowa | uwagi |
| א | alef | א | sztumer alef | (brak) | (3) |
| אַ | pasech alef | a | |||
| אָ | komec alef | u | |||
| ב | bejs | ב | bejs | b | |
| בֿ | wejs | w | (2) | ||
| כ | chof | כ | chof | ch | (1) |
| כּ | kof | k | (2) (7) | ||
| פ | pej/fej | פ | nie używana w ortografii YIVO | ||
| פּ | pej | p | (8) | ||
| פֿ | fej | f | (1) | ||
| ש | szin | ש | szin | sz | |
| שׂ | sin | s | (2) | ||
| ת | sof/tof | ת | sof | s | (2) |
| תּ | tof | t | (2) | ||
- (1) Posiada formę końcową.
- (2) Używana tylko w słowach pochodzenia hebrajskiego.
- (3) Nie wymawia się jej i nie transkrybuje. Oznacza tylko, że sylaba zaczyna się od wymawianego ו, י lub złożenia tych liter.
- (7) W przeciwieństwie do כ nie ma odrębnej formy końcowej.
- (8) W przeciwieństwie do פֿ nie ma odrębnej formy końcowej.
Złożenia liter
edytujPodstawowe dwuznaki
edytujHistorycznie istnieją cztery podstawowe dwuznaki, które wymawia się inaczej niż by to wynikało z liter składowych.
| symbol | nazwa | wymowa | uwagi |
|---|---|---|---|
| וו | cwej wown | w | |
| וי | wow jud | oj | |
| יי | cwej judn | ej | |
| ײַ | pasech cwej judn | aj |
Grupy spółgłoskowe
edytujZe względu na potrzebę zapisania spółgłosek wystepujących w językach słowiańskich, w jidysz, tak jak w języku polskim, występują złożenia liter, które podobnie jak powyższe dwuznaki wymawia się inaczej.
| symbol | nazwa | wymowa | uwagi |
|---|---|---|---|
| דז | dalet zajen | dz | |
| דזש | dalet zajen szin | dż | |
| זש | zajen szin | ż | |
| טש | tes szin | cz |