Jidysz/Zagadnienia podstawowe
Alfabet jidysz
edytujZnaki podstawowe
edytujAlfabet jidysz w swej podstawowej formie oparty jest na alfabecie hebrajskim, który standardowo zawiera 22 znaki. Są to odpowiednio od prawej do lewej:
HTML
edytujLitery drukowane | |||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
א | ב | ג | ד | ה | ו | ז | ח | ט | י | כ | ל | מ | נ | ס | ע | פ | צ | ק | ר | ש | ת |
Litery pisane | |||||||||||||||||||||
א | ב | ג | ד | ה | ו | ז | ח | ט | י | כ | ל | מ | נ | ס | ע | פ | צ | ק | ר | ש | ת |
Uwaga: Aby poprawnie zobaczyć litery pisane należy pobrać i zainstalować font Yoav Cursive, który jest dostępny bezpłatnie np. z tej strony
PNG
edytujW jidysz podobnie jak we wszystkich innych językach żydowskich stosujacych alfabet hebrajski, pisze się i czyta z prawej do lewej. Liter, w przeciwieństwie do alfabetu łacińskiego nie dzieli się na majuskuły (wersaliki) i minuskuły oraz ze względu na zalecenia religijne (litery są święte) nie wolno ich ze sobą łączyć. Zasada ta obowiązuje nawet dla pisma odręcznego.
Formy końcowe
edytujPięć z nich przybiera inną formę graficzną kiedy występuje na końcu wyrazu. Są to tzw. formy końcowe.
Forma podstawowa | Forma końcowa | ||
---|---|---|---|
symbol | nazwa | symbol | nazwa |
כ | chof | ך | lange chof |
מ | mem | ם | szlos mem |
נ | nun | ן | lange nun |
פ | pej/fej | ף | lange fej |
צ | cadek | ץ | lange cadek |
Znaki dodatkowe
edytujSześć liter wystepuje w odmianach fonetycznych, różniących się wymową w zależności od modyfikacji graficznych litery podstawowej.
Forma podstawowa | Odmiany | ||||
---|---|---|---|---|---|
symbol | nazwa | symbol | nazwa | wymowa | uwagi |
א | alef | א | sztumer alef | (brak) | (3) |
אַ | pasech alef | a | |||
אָ | komec alef | u | |||
ב | bejs | ב | bejs | b | |
בֿ | wejs | w | (2) | ||
כ | chof | כ | chof | ch | (1) |
כּ | kof | k | (2) (7) | ||
פ | pej/fej | פ | nie używana w ortografii YIVO | ||
פּ | pej | p | (8) | ||
פֿ | fej | f | (1) | ||
ש | szin | ש | szin | sz | |
שׂ | sin | s | (2) | ||
ת | sof/tof | ת | sof | s | (2) |
תּ | tof | t | (2) |
- (1) Posiada formę końcową.
- (2) Używana tylko w słowach pochodzenia hebrajskiego.
- (3) Nie wymawia się jej i nie transkrybuje. Oznacza tylko, że sylaba zaczyna się od wymawianego ו, י lub złożenia tych liter.
- (7) W przeciwieństwie do כ nie ma odrębnej formy końcowej.
- (8) W przeciwieństwie do פֿ nie ma odrębnej formy końcowej.
Złożenia liter
edytujPodstawowe dwuznaki
edytujHistorycznie istnieją cztery podstawowe dwuznaki, które wymawia się inaczej niż by to wynikało z liter składowych.
symbol | nazwa | wymowa | uwagi |
---|---|---|---|
וו | cwej wown | w | |
וי | wow jud | oj | |
יי | cwej judn | ej | |
ײַ | pasech cwej judn | aj |
Grupy spółgłoskowe
edytujZe względu na potrzebę zapisania spółgłosek wystepujących w językach słowiańskich, w jidysz, tak jak w języku polskim, występują złożenia liter, które podobnie jak powyższe dwuznaki wymawia się inaczej.
symbol | nazwa | wymowa | uwagi |
---|---|---|---|
דז | dalet zajen | dz | |
דזש | dalet zajen szin | dż | |
זש | zajen szin | ż | |
טש | tes szin | cz |
Transliteracja i transkrypcja pisma jidysz
edytujPoniższa tabela prezentuje zestaw znaków występujących w jidysz podług słownika Uriela Weinreicha English-Yiddish-English Dictionary (Weinreich 1968). Transkrypcje YIVO i Harkavy'ego są zaczerpnięte z tego samego źródła, gdzie są przedstawione jako "odpowiedniki fonetyczne" i zwane romanizacją. Transkrypcja YIVO jest międzynarodowym standardem. Transkrypcja Harkavy'ego z roku 1898 została załączona tylko dla porównania. Transkrypcja IPA odpowiada przykładom dźwiękowym w zalecanej przez YIVO wymowie, zamieszczonym na stronie instytutu. Transkrypcja fonetyczna jest transkrypcją zwyczajową, stosowaną w polskojęzycznych publikacjach Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie i jako taka, choć bardziej zrozumiała dla ludzi posługujących się językiem polskim, nie stanowi żadnego oficjalnego standardu. Załączona transliteracja jest zgodna z Polską Normą PN-74/N-01212.
Symbol | Wartość numeryczna | Transkrypcja YIVO | Transkrypcja Harkavy'ego | Transkrypcja IPA | Transliteracja wg PN-74/N-01212 | Transliteracja wg autora | Transkrypcja fonetyczna | Nazwa litery w jidysz | Nazwa litery po polsku | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
א | 1 | (brak) | (brak) | (brak) | a lub ⊃ (a) | ⊃ | (brak) | שטומער אַלף | sztumer alef | (3) |
אַ | 1 | a | a | a | a | a | a | פּתח אַלף | pasech alef | |
אָ | 1 | o | o | ɔ | o | o | o | קמץ אַלף | komec alef | |
ב | 2 | b | b | b | b | b | b | בית | bejs | |
בֿ | 2 | v | v | v | v (a) | v | w | בֿית | wejs | (2) |
ג | 3 | g | g | g | g | g | g | גימל | giml | |
ד | 4 | d | d | d | d | d | d | דלתּ | dalet | |
דז | dz | (brak) | ʣ | (brak) | ġ | dz | דלתּ זיין | dalet zajen | ||
דזש | dzh | (brak) | ʤ | ǧ | ǧ | dż | דלתּ זיין שין | dalet zajen szin | ||
ה | 5 | h | h | h | h | h | h | הא | hej | |
ו | 6 | u | u | ʊ | w (a) | u | u | וואָוו | wow | |
וּ | 6 | u | (brak) | ʊ | u | u | u | מלופּן וואָוו | melupm wow | (4) |
װ | v | v | v | w | w | w | צוויי וואָוון | cwej wown | ||
ױ | oy | oi | ɔj | oy lub oj | oj | oj | וואָוו יוד | wow jud | ||
ז | 7 | z | z | z | z | z | z | זיין | zajen | |
זש | zh | zh | ʒ | ž | ž | ż | זיין שין | zajen szin | ||
ח | 8 | kh | ch | x | ḥ (a) | ḥ | ch | חית | ches | (2) |
ט | 9 | t | t | t | t lub ṭ (a) | t | t | טית | tes | |
טש | tsh | (brak) | ʧ | č | č | cz | טית שין | tes szin | ||
י | 10 | y, i | y, i | j, i | i lub y lub j | i lub j | j, i | יוד | jud | (5) |
יִ | 10 | i | (brak) | i | (brak) | i | i | חיריק יוד | chirek jud | (6) |
ײ | ey | ei, ai | ɛj | ey, aj | ej | ej | צוויי יודן | cwej judn | ||
ײַ | ay | (brak) | aj | ay, ej | aj | aj | פּתח צוויי יודן | pasech cwej judn | ||
כּ | 20 | k | k | k | k (a) | ḳ | k | כּף | kof | (2) (7) |
כ | 20 | kh | ch | x | ḵ lub ch (b) | ḵ | ch | כף | chof | |
ך | 500 | kh | ch | x | ḵ lub ch (b) | ḵ | ch | לאַנגער כף | lange chof | (1) |
ל | 30 | l | l | l, ʎ | l | l | l | למד | lamed | |
מ | 40 | m | m | m | m | m | m | מם | mem | |
ם | 600 | m | m | m | m | m | m | שלאָס מם | szlos mem | (1) |
נ | 50 | n | n | n | n | n | n | נון | nun | |
ן | 700 | n, m | n, m | n, ŋ, m | n | n | n, m | לאַנגער נון | lange nun | (1) |
ס | 60 | s | s | s | s | s | s | סמך | samech | |
ע | 70 | e | e | ɛ | e lub ⊂ (a) | e | e | עין | ajen | |
פּ | 80 | p | p | p | p | p | p | פּא | pej | (8) |
פֿ | 80 | f | f | f | f | f | f | פֿא | fej | |
ף | 800 | f | f | f | f | f | f | לאַנגער פֿא | lange fej | (1) |
צ | 90 | ts | tz | ʦ | c lub ṣ (c) | c | c | צדיק | cadek | |
ץ | 900 | ts | tz | ʦ | c lub ṣ (c) | c | c | לאַנגער צדיק | lange cadek | (1) |
ק | 100 | k | k | k | k lub q (a) | k | k | קוף | kuf | |
ר | 200 | r | r | ʀ | r | r | r | ריש | rejsz | |
ש | 300 | sh | sh | ʃ | š | š | sz | שין | szin | |
שׂ | 300 | s | s | s | ś | ś | s | שׂין | sin | (2) |
תּ | 400 | t | t | t | t (a) | ṯ | t | תּוו | tof | (2) |
ת | 400 | s | s | s | ṯ (a) lub s | ṣ | s | תוו | sof | (2) |
Przypisy
- (1) Forma końcowa. Używana tylko na końcu wyrazu.
- (2) Używana tylko w słowach pochodzenia hebrajskiego.
- (3) Nie wymawia się jej i nie transkrybuje. Oznacza tylko, że sylaba zaczyna się od wymawianego י ,ו lub złożenia tych liter.
- (4) Używane tylko w sąsiedztwie וו albo przed י.
- (5) Spółgłoskowe [j] na początku sylaby (z wyjątkiem wystąpienia po א). W innych przypadkach samogłoskowe [i].
- (6) Używane jedynie po spółgłoskowym י lub w sąsiedztwie innej samogłoski.
- (7) W przeciwieństwie do כ nie ma odrębnej formy końcowej.
- (8) W przeciwieństwie do פֿ nie ma odrębnej formy końcowej.
Przypisy do uwag znajdujących się w kolumnie Transliteracja wg PN-74/N-01212.
- (a) W wyrazach hebrajskich.
- (b) Dopuszczone do stosowania w publikacjach niefilologicznych.
- (c) W wyrazach hebrajskich i tekstach naukowych.
Uwagi do zasad zawartych w polskiej normie
edytujW polskiej normie PN-74/N-01212 nie uniknięto niestety kilku błędów, które w efekcie, przy próbie stosowania jej przez osoby nie obeznane z jidysz mogą przysporzyć problemów. Przede wszystkim nieuzasadniony wydaje się podział na odmienną transliterację liter w słowach jidysz i hebrajskich, choćby z tego powodu, iż osoby dla których przeznaczona jest norma (np. bibliotekarki), mogą nie mieć pojęcia, które ze słów są pochodzenia hebrajskiego. Stosowanie takiego zróżnicowania i tak nic istotnego nie wnosi, bowiem aby oddać wymowę słów hebrajskich należałoby stosować transkrypcję nie zaś transliterację. Ponadto w normie znajduje się kilka nieścisłości, które wymienię poniżej:
- א (alef) - w jidysz standardowym, pisanym ortograficznie, litera ta zawsze jest niema. Nie ma więc powodu dla którego trzeba by ją było transliterować jako literę a bo tak należy transliterować אַ (pasech alef).
- ו (waw) - litera ta nie występuje tylko w wyrazach pochodzenia hebrajskiego. Wręcz przeciwnie. W jidysz pełni rolę samogłoski u i tak należy ją transliterować.
- דז (dalet zajen) - norma nie uwzględnia istnienia tej grupy spółgłoskowej. Zgodnie z zaleceniami normy (pkt 2.4. Transliteracja grupy spółgłosek w wyrazach pochodzenia słowiańskiego) należałoby ją transliterować jednym znakiem. Nie jest on jednak podany.
- יִ (chirek jud) - nie występuje w normie. W przeciwieństwie do י (jud) tę literę zawsze transliteruje się wyłącznie jako samogłoskowe i.
- יי (cwej judn) i ײַ (pasech cwej judn) - prawdopodobnie jest to tylko błąd osoby przygotowującej normę do druku bowiem dla jednego dwuznaku proponowana jest forma ey lub aj a dla drugiego ay lub ej. Powinno być ey lub ej oraz analogicznie ay lub aj. Poza tym (cwej judn) nazwany jest w normie (cwej chirek-yudn) i zapisany jako יִיִ. Takie zestawienie liter występuje bardzo rzadko i transliteruje się je wtedy jako ii, np. w słowie קיִיִש.
- פּ (pej) - w oryginale normy, w kolumnie z transliteracją zamiast p znajduje się nazwa litery pey. Tym razem jest to ewidentny błąd osoby przygotowującej normę do druku.
- W normie niespełniony jest postulat jednoznaczności (pkt 2.5. Jednoznaczność) nakazujący każdą literę alfabetu hebrajskiego oddać inną literą alfabetu łacińskiego. Chociażby dla liter ט (tet) i תּ (tof) jako odpowiednik łaciński proponuje się tą samą literę t. Uniemożliwia to proces retransliteracji.
Zasady wymowy
edytujSamogłoski
edytujW języku jidysz zasadniczo wyróżnia się pięć samogłosek. W tym trzy niezaokrąglone: i, ɛ, a i dwie zaokrąglone ʊ, ɔ. W podanej kolejności odpowiednio są realizowane przez następujące znaki alfabetu: י (jud), ע (ajen), אַ (pasech alef) oraz ו (waw) i אָ (komec alef). Przy czym trzeba pamiętać, że י (jud) w sąsiedztwie innej samogłoski będzie odpowiadał spółgłoskowemu j. A także o tym, że występuje on również jako יִ (chirek jud), który zawsze jest samogłoską podobnie jak וּ (melupm wow).
Symbol | IPA | Polski odpowiednik | Opis | Audio |
---|---|---|---|---|
י | i | i | samogłoska przymknięta przednia niezaokrąglona | |
ע | ɛ | e | samogłoska półotwarta przednia niezaokrąglona | |
אַ | a | a | samogłoska otwarta przednia niezaokrąglona | |
אָ | ɔ | o | samogłoska półotwarta tylna zaokrąglona | |
ו | ʊ | u | samogłoska prawie przymknięta tylna scentralizowana zaokrąglona |
Poniższa tabela umiejscawia je, dla porównania, na tle samogłosek występujących w innych językach. Symbol z prawej strony kropki oznacza samogłoskę zaokrągloną.
Przednie | P. scentr. | Centralne | T. scentr. | Tylne | |
Przymknięte | |||||
Prawie przymknięte | |||||
Półprzymknięte | |||||
Średnie | |||||
Półotwarte | |||||
Prawie otwarte | |||||
Otwarte |
Spółgłoski
edytujPojedyncza artykulacja
edytujSpółgłoski płucne o pojedynczej artykulacji występujące w jidysz.
Symbol | IPA | Polski odpowiednik | Opis | Audio |
---|---|---|---|---|
מ ם | m | m | spółgłoska nosowa dwuwargowa | |
נ ן | n | n | spółgłoska nosowa dziąsłowa | |
נ ן | ŋ | n | spółgłoska nosowa tylnojęzykowo-miękkopodniebienna | |
פּ | p | p | spółgłoska zwarta dwuwargowa bezdźwięczna | |
ב | b | b | spółgłoska zwarta dwuwargowa dźwięczna | |
ט תּ | t | t | spółgłoska zwarta dziąsłowa bezdźwięczna | |
ד | d | d | spółgłoska zwarta dziąsłowa dźwięczna | |
ק כּ | k | k | spółgłoska zwarta miękkopodniebienna bezdźwięczna | |
ג | g | g | spółgłoska zwarta miękkopodniebienna dźwięczna | |
פֿ | f | f | spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna | |
וו | v | w | spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa dźwięczna | |
ס שׂ ת | s | s | spółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna | |
ז | z | z | spółgłoska szczelinowa dziąsłowa dźwięczna | |
ש | ʃ | sz | spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna | |
זש | ʒ | ż | spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa dźwięczna | |
כ ך | x | ch | spółgłoska miękkopodniebienna bezdźwięczna | |
ח | χ | (ch) | spółgłoska szczelinowa języczkowa bezdźwięczna | |
ה | h | h | spółgłoska szczelinowa krtaniowa bezdźwięczna | |
י | j | j | spółgłoska półotwarta podniebienna | |
ר | ʀ | r | spółgłoska drżąca języczkowa | |
ל | l | l | spółgłoska boczna dziąsłowa | |
ל | ʎ | (kresowe) l | spółgłoska boczna półotwarta podniebienna |
Poniższa tabela umiejscawia je, dla porównania, na tle spółgłosek płucnych o pojedynczej artykulacji występujących w innych językach. Jeśli są umiejscowione parami symbol z prawej strony oznacza spółgłoskę dźwięczną.
miejsce artykulacji → sposób artykulacji ↓ |
Dwu‐ wargowe |
War‐ gowo‐ zębowe |
Między‐ zębowe |
Dzią‐ słowe |
Zadzią‐ słowe |
Retro‐ fleksyjne |
Podnie‐ bienne |
Miękko‐ podnie‐ bienne |
Języcz‐ kowe |
Gar‐ dłowe |
Nagło‐ śniowe |
Krta‐ niowe | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nosowe | m | ɱ | n | ɳ | ɲ | ŋ | ɴ | ||||||||||
Zwarte | p b | p̪ b̪ | t d | ʈ ɖ | c ɟ | k ɡ | q ɢ | ʡ | ʔ | ||||||||
Szczelinowe | ɸ β | f v | θ ð | s z | ʃ ʒ | ʂ ʐ | ç ʝ | x ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | ʜ | ʢ | h ɦ | ||
Aproksymanty | β̞ | ʋ | ɹ | ɻ | j | ɰ | |||||||||||
Drżące | ʙ | r | * | ʀ | я* | ||||||||||||
Uderzeniowe | ⱱ̟† | ⱱ† | ɾ | ɽ | ʡ̯ | ||||||||||||
Boczne szczelinowe | ɬ ɮ | * | * | * | |||||||||||||
Boczne aproksymanty | l | ɭ | ʎ | ʟ | |||||||||||||
Boczne uderzeniowe | ɺ | * | ʎ̯ | ʟ̆ |
Afrykaty
edytujSpółgłoski zwarto-szczelinowe (afrykaty) występujące w jidysz.
Symbol | IPA | Polski odpowiednik | Opis | Audio | |
---|---|---|---|---|---|
Łączenie | Ligatura | ||||
צ | t͡s | ʦ | c | afrykata dziąsłowa bezdźwięczna | |
דז | d͡z | ʣ | dz | afrykata dziąsłowa dźwięczna | |
טש | t͡ʃ | ʧ | cz | afrykata zadziąsłowa bezdźwięczna | |
דזש | d͡ʒ | ʤ | dż | afrykata zadziąsłowa dźwięczna |
Jidysz a Unicode
edytujChcąc omówić sposób kodowania znaków występujących w języku jidysz, nie sposób zrobić tego w oderwaniu od pozostałej części całej hebrajskiej części Unikodu. Jest to uwarunkowane wieloma czynnikami. Od podstawowego jakim jest to, że nie ma odrębnego, specjalnego bloku kodowego dla tego języka – i tak jak wszystkie języki żydowskie bazujące na piśmie hebrajskim wykorzystują jego znaki, tak i zakres kodowy tych znaków jest dla wszystkich tych języków wspólny – po takie, jak względy historyczne i zmieniające się w czasie normy ortograficzne. Chcąc bowiem pracować na cyfrowych kopiach archaicznych tekstów, przykładowo w celu poznania mechanizmów jakim podlegał język na przestrzeni dziejów, nie możemy (a w niektórych przypadkach nie jest to wręcz możliwe) zapisywać ich przy pomocy współczesnej ortografii.
Szersze omówienie zagadnienia, któremu poświęcony jest ten rozdział, konieczne jest także ze względu na bardzo częste, błędne stosowanie niektórych znaków zawartych w hebrajskiej części Unikodu. To z kolei związane jest z nierozumieniem, przez użytkowników ale też i producentów niektórych rozwiązań informatycznych, funkcji jakie ów znaki pełnią oraz samą historią i rozwojem hebrajskich stron kodowych.
Tablice
edytuj059 | 05A | 05B | 05C | 05D | 05E | 05F | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
0 |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5 |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6 |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
7 |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
8 |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
9 |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
A |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
B |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
C |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
D |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
E |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
F |
|
|
|
|
|
|
|
20A | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
A |
|
FB0 | FB1 | FB2 | FB3 | FB4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
0 |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5 |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6 |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
7 |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
8 |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
9 |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
A |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
B |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
C |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
D |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
E |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
F |
|
|
|
|
|
Opis
edytujPoniższe opisy są zgodne ze standardem Unicode w wersji 5.2.0 (ogłoszonym i aktualnym na dzień 1 października 2009).
Hebrajski
edytujBlok hebrajski Hebrew obejmujący zakres: 0590–05FF [Unicode 1]
Znaki kantylacji
edytujPodblok Cantillation marks
- 0591 ◌֑ HEBREW ACCENT ETNAHTA
= atnah
- 0592 ◌֒ HEBREW ACCENT SEGOL
= segolta
- 0593 ◌֓ HEBREW ACCENT SHALSHELET
- 0594 ◌֔ HEBREW ACCENT ZAQEF QATAN
- 0595 ◌֕ HEBREW ACCENT ZAQEF GADOL
- 0596 ◌֖ HEBREW ACCENT TIPEHA
= tarha, me'ayla ~ mayla
- 0597 ◌֗ HEBREW ACCENT REVIA
- 0598 ◌֘ HEBREW ACCENT ZARQA
= tsinorit, zinorit; tsinor, zinor
(tego znaku używa się, kiedy zarqa albo tsinor umieszczone są nad literą bazową, także dla tsinorit → 05AE ◌֮ HEBREW ACCENT ZINOR ) - 0599 ◌֙ HEBREW ACCENT PASHTA
- 059A ◌֚ HEBREW ACCENT YETIV
- 059B ◌֛ HEBREW ACCENT TEVIR
- 059C ◌֜ HEBREW ACCENT GERESH
= teres
- 059D ◌֝ HEBREW ACCENT GERESH MUQDAM
- 059E ◌֞ HEBREW ACCENT GERSHAYIM
- 059F ◌֟ HEBREW ACCENT QARNEY PARA
= pazer gadol
- 05A0 ◌֠ HEBREW ACCENT TELISHA GEDOLA
- 05A1 ◌֡ HEBREW ACCENT PAZER
= pazer qatan
- 05A2 ◌֢ HEBREW ACCENT ATNAH HAFUKH
→ 05AA ◌֪ HEBREW ACCENT YERAH BEN YOMO - 05A3 ◌֣ HEBREW ACCENT MUNAH
- 05A4 ◌֤ HEBREW ACCENT MAHAPAKH
- 05A5 ◌֥ HEBREW ACCENT MERKHA
= yored
- 05A6 ◌֦ HEBREW ACCENT MERKHA KEFULA
- 05A7 ◌֧ HEBREW ACCENT DARGA
- 05A8 ◌֨ HEBREW ACCENT QADMA
= azla
- 05A9 ◌֩ HEBREW ACCENT TELISHA QETANA
- 05AA ◌֪ HEBREW ACCENT YERAH BEN YOMO
= galgal → 05A2 ◌֢ HEBREW ACCENT ATNAH HAFUKH
- 05AB ◌֫ HEBREW ACCENT OLE
- 05AC ◌֬ HEBREW ACCENT ILUY
- 05AD ◌֭ HEBREW ACCENT DEHI
- 05AE ◌֮ HEBREW ACCENT ZINOR
= tsinor; zarqa
(tego znaku używa się, kiedy zarqa albo tsinor umieszczone są z lewej strony nad literą bazową → 0598 ◌֘ HEBREW ACCENT ZARQA ) - 05AF ◌֯ HEBREW MARK MASORA CIRCLE
Punkty i znaki interpunkcyjne
edytujPodblok Points and punctuation
- 05B0 ◌ְ HEBREW POINT SHEVA
- 05B1 ◌ֱ HEBREW POINT HATAF SEGOL
- 05B2 ◌ֲ HEBREW POINT HATAF PATAH
- 05B3 ◌ֳ HEBREW POINT HATAF QAMATS
- 05B4 ◌ִ HEBREW POINT HIRIQ
- 05B5 ◌ֵ HEBREW POINT TSERE
- 05B6 ◌ֶ HEBREW POINT SEGOL
- 05B7 ◌ַ HEBREW POINT PATAH
(w hebrajskim nie występuje jako odrębny znak) - 05B8 ◌ָ HEBREW POINT QAMATS
(stosowany ogólnie także jako qamats gadol w ortografii, która różnicuje go z qamats qatan → 05C7 ◌ׇ HEBREW POINT QAMATS QATAN ) - 05B9 ◌ֹ HEBREW POINT HOLAM
- 05BA ◌ֺ HEBREW POINT HOLAM HASER FOR VAV
- 05BB ◌ֻ HEBREW POINT QUBUTS
- 05BC ◌ּ HEBREW POINT DAGESH OR MAPIQ
= shuruq
(mieści się wewnątrz litery podstawowej) - 05BD ◌ֽ HEBREW POINT METEG
= siluq
(może być używany jako hebrajski akcent sof pasuq) - 05BE ־ HEBREW PUNCTUATION MAQAF
- 05BF ◌ֿ HEBREW POINT RAFE
→ FB1E ﬞ HEBREW POINT JUDEO-SPANISH VARIKA - 05C0 ׀ HEBREW PUNCTUATION PASEQ
= legarmeh
(może być używany jako znak interpunkcyjny, nie jako punkt → 007C | VERTICAL LINE ) - 05C1 ◌ׁ HEBREW POINT SHIN DOT
- 05C2 ◌ׂ HEBREW POINT SIN DOT
- 05C3 ׃ HEBREW PUNCTUATION SOF PASUQ
(może być używany jako hebrajski znak dwukropka → 003A : COLON )
Punkty niestandardowe
edytujPodblok Puncta extraordinaria
- 05C4 ◌ׄ HEBREW MARK UPPER DOT
- 05C5 ◌ׅ HEBREW MARK LOWER DOT
(punkt niestandardowy (Psalmy 27:13) → 05B4 ◌ִ HEBREW POINT HIRIQ )
Punkty i znaki interpunkcyjne
edytujPodblok Points and punctuation – ciąg dalszy
- 05C6 ׆ HEBREW PUNCTUATION NUN HAFUKHA
(historycznie nie wywodzi się od litery nun → 05E0 נ HEBREW LETTER NUN ) - 05C7 ◌ׇ HEBREW POINT QAMATS QATAN
→ 05B8 ◌ָ HEBREW POINT QAMATS
Bazujące na ISO 8859-8
edytujPodblok Based on ISO 8859-8
- 05D0 א HEBREW LETTER ALEF
= aleph
→ 2135 ℵ ALEF SYMBOL - 05D1 ב HEBREW LETTER BET
→ 2136 ℶ BET SYMBOL - 05D2 ג HEBREW LETTER GIMEL
→ 2137 ℷ GIMEL SYMBOL - 05D3 ד HEBREW LETTER DALET
→ 2138 ℸ DALET SYMBOL - 05D4 ה HEBREW LETTER HE
- 05D5 ו HEBREW LETTER VAV
- 05D6 ז HEBREW LETTER ZAYIN
- 05D7 ח HEBREW LETTER HET
- 05D8 ט HEBREW LETTER TET
- 05D9 י HEBREW LETTER YOD
- 05DA ך HEBREW LETTER FINAL KAF
- 05DB כ HEBREW LETTER KAF
- 05DC ל HEBREW LETTER LAMED
- 05DD ם HEBREW LETTER FINAL MEM
- 05DE מ HEBREW LETTER MEM
- 05DF ן HEBREW LETTER FINAL NUN
- 05E0 נ HEBREW LETTER NUN
- 05E1 ס HEBREW LETTER SAMEKH
- 05E2 ע HEBREW LETTER AYIN
- 05E3 ף HEBREW LETTER FINAL PE
- 05E4 פ HEBREW LETTER PE
- 05E5 ץ HEBREW LETTER FINAL TSADI
- 05E6 צ HEBREW LETTER TSADI
= zade
- 05E7 ק HEBREW LETTER QOF
- 05E8 ר HEBREW LETTER RESH
- 05E9 ש HEBREW LETTER SHIN
- 05EA ת HEBREW LETTER TAV
Dwuznaki jidysz
edytujPodblok Yiddish digraphs
- 05F0 װ HEBREW LIGATURE YIDDISH DOUBLE VAV
= tsvey vovn
- 05F1 ױ HEBREW LIGATURE YIDDISH VAV YOD
- 05F2 ײ HEBREW LIGATURE YIDDISH DOUBLE YOD
= tsvey yudn
Znaki interpunkcyjne dodatkowe
edytujPodblok Additional punctuation
Symbole walut
edytujBlok symboli walut Currency Symbols obejmujący zakres: 20A0–20CF [Unicode 2]
- 20AA ₪ NEW SHEQEL SIGN
(symbol graficzny Nowego Szekla używanego obecnie w Izraelu.)
Alfabetyczne formy prezentacyjne
edytujBlok alfabetycznych form prezentacyjnych Alphabetic Presentation Forms obejmujący zakres: FB00–FB4F [Unicode 3]
Ligatury łacińskie
edytujPodblok Latin ligatures. Uzupełnienie bloku Basic Latin rozpoczynającego się od: 0020
- FB00 ff LATIN SMALL LIGATURE FF
≈ 0066 f + 0066 f - FB01 fi LATIN SMALL LIGATURE FI
≈ 0066 f + 0069 i - FB02 fl LATIN SMALL LIGATURE FL
≈ 0066 f + 006C l - FB03 ffi LATIN SMALL LIGATURE FFI
≈ 0066 f + 0066 f + 0069 i - FB04 ffl LATIN SMALL LIGATURE FFL
≈ 0066 f + 0066 f + 006C l - FB05 ſt LATIN SMALL LIGATURE LONG S T
≈ 017F ſ + 0074 t - FB06 st LATIN SMALL LIGATURE ST
≈ 0073 s + 0074 t
Ligatury ormiańskie
edytujPodblok Armenian ligatures. Uzupełnienie bloku Armenian rozpoczynającego się od: 0530
- FB13 ﬓ ARMENIAN SMALL LIGATURE MEN NOW
≈ 0574 մ + 0576 ն - FB14 ﬔ ARMENIAN SMALL LIGATURE MEN ECH
≈ 0574 մ + 0565 ե - FB15 ﬕ ARMENIAN SMALL LIGATURE MEN INI
≈ 0574 մ + 056B ի - FB16 ﬖ ARMENIAN SMALL LIGATURE VEW NOW
≈ 057E վ + 0576 ն - FB17 ﬗ ARMENIAN SMALL LIGATURE MEN XEH
≈ 0574 մ + 056D խ
Hebrajskie formy prezentacyjne
edytujPodblok Hebrew presentation forms. Uzupełnienie bloku Hebrew rozpoczynającego się od: 0590
- FB1D יִ HEBREW LETTER YOD WITH HIRIQ
≡ 05D9 י + 05B4 ◌ִ - FB1E ﬞ HEBREW POINT JUDEO-SPANISH VARIKA
(wariant glifu 05BF ◌ֿ HEBREW POINT RAFE ) - FB1F ײַ HEBREW LIGATURE YIDDISH YOD YOD PATAH
≡ 05F2 ײ + 05B7 ◌ַ - FB20 ﬠ HEBREW LETTER ALTERNATIVE AYIN
(ta forma litery ayin nie ma wydłużenia dolnego (descendera); stosowana jest do użytku ze znakami pod literą) ≈ 05E2 ע HEBREW LETTER AYIN - FB21 ﬡ HEBREW LETTER WIDE ALEF
≈ 05D0 א HEBREW LETTER ALEF - FB22 ﬢ HEBREW LETTER WIDE DALET
≈ 05D3 ד HEBREW LETTER DALET - FB23 ﬣ HEBREW LETTER WIDE HE
≈ 05D4 ה HEBREW LETTER HE - FB24 ﬤ HEBREW LETTER WIDE KAF
≈ 05DB כ HEBREW LETTER KAF - FB25 ﬥ HEBREW LETTER WIDE LAMED
≈ 05DC ל HEBREW LETTER LAMED - FB26 ﬦ HEBREW LETTER WIDE FINAL MEM
≈ 05DD ם HEBREW LETTER FINAL MEM - FB27 ﬧ HEBREW LETTER WIDE RESH
≈ 05E8 ר HEBREW LETTER RESH - FB28 ﬨ HEBREW LETTER WIDE TAV
≈ 05EA ת HEBREW LETTER TAV - FB29 ﬩ HEBREW LETTER ALTERNATIVE PLUS SIGN
≈ 002B + PLUS SIGN - FB2A שׁ HEBREW LETTER SHIN WITH SHIN DOT
≡ 05E9 ש + 05C1 ◌ׁ - FB2B שׂ HEBREW LETTER SHIN WITH SIN DOT
≡ 05E9 ש + 05C2 ◌ׂ - FB2C שּׁ HEBREW LETTER SHIN WITH DAGESH AND SHIN DOT
≡ FB49 שּ + 05C1 ◌ׁ - FB2D שּׂ HEBREW LETTER SHIN WITH DAGESH AND SIN DOT
≡ FB49 שּ + 05C2 ◌ׂ - FB2E אַ HEBREW LETTER ALEF WITH PATAH
≡ 05D0 א + 05B7 ◌ַ - FB2F אָ HEBREW LETTER ALEF WITH QAMATS
≡ 05D0 א + 05B8 ◌ָ - FB30 אּ HEBREW LETTER ALEF WITH MAPIQ
≡ 05D0 א + 05BC ◌ּ - FB31 בּ HEBREW LETTER BET WITH DAGESH
≡ 05D1 ב + 05BC ◌ּ - FB32 גּ HEBREW LETTER GIMEL WITH DAGESH
≡ 05D2 ג + 05BC ◌ּ - FB33 דּ HEBREW LETTER DALET WITH DAGESH
≡ 05D3 ד + 05BC ◌ּ - FB34 הּ HEBREW LETTER HE WITH MAPIQ
≡ 05D4 ה + 05BC ◌ּ - FB35 וּ HEBREW LETTER VAV WITH DAGESH
≡ 05D5 ו + 05BC ◌ּ - FB36 זּ HEBREW LETTER ZAYIN WITH DAGESH
≡ 05D6 ז + 05BC ◌ּ - FB37 <zarezerwowany>
- FB38 טּ HEBREW LETTER TET WITH DAGESH
≡ 05D8 ט + 05BC ◌ּ - FB39 יּ HEBREW LETTER YOD WITH DAGESH
≡ 05D9 י + 05BC ◌ּ - FB3A ךּ HEBREW LETTER FINAL KAF WITH DAGESH
≡ 05DA ך + 05BC ◌ּ - FB3B כּ HEBREW LETTER KAF WITH DAGESH
≡ 05DB כ + 05BC ◌ּ - FB3C לּ HEBREW LETTER LAMED WITH DAGESH
≡ 05DC ל + 05BC ◌ּ - FB3D <zarezerwowany>
- FB3E מּ HEBREW LETTER MEM WITH DAGESH
≡ 05DE מ + 05BC ◌ּ - FB3F <zarezerwowany>
- FB40 נּ HEBREW LETTER NUN WITH DAGESH
≡ 05E0 נ + 05BC ◌ּ - FB41 סּ HEBREW LETTER SAMEKH WITH DAGESH
≡ 05E1 ס + 05BC ◌ּ - FB42 <zarezerwowany>
- FB43 ףּ HEBREW LETTER FINAL PE WITH DAGESH
≡ 05E3 ף + 05BC ◌ּ - FB44 פּ HEBREW LETTER PE WITH DAGESH
≡ 05E4 פ + 05BC ◌ּ - FB45 <zarezerwowany>
- FB46 צּ HEBREW LETTER TSADI WITH DAGESH
≡ 05E6 צ + 05BC ◌ּ - FB47 קּ HEBREW LETTER QOF WITH DAGESH
≡ 05E7 ק + 05BC ◌ּ - FB48 רּ HEBREW LETTER RESH WITH DAGESH
≡ 05E8 ר + 05BC ◌ּ - FB49 שּ HEBREW LETTER SHIN WITH DAGESH
≡ 05E9 ש + 05BC ◌ּ - FB4A תּ HEBREW LETTER TAV WITH DAGESH
≡ 05EA ת + 05BC ◌ּ - FB4B וֹ HEBREW LETTER VAV WITH HOLAM
≡ 05D5 ו + 05B9 ◌ֹ - FB4C בֿ HEBREW LETTER BET WITH RAFE
≡ 05D1 ב + 05BF ◌ֿ - FB4D כֿ HEBREW LETTER KAF WITH RAFE
≡ 05DB כ + 05BF ◌ֿ - FB4E פֿ HEBREW LETTER PE WITH RAFE
≡ 05E4 פ + 05BF ◌ֿ - FB4F ﭏ HEBREW LIGATURE ALEF LAMED
≈ 05D0 א + 05DC ל
Źródła
edytuj- ↑ http://unicode.org – Hebrew
- ↑ http://unicode.org – Currency Symbols
- ↑ http://unicode.org – Alphabetic Presentation Forms
Alfabet Braille'a
edytujPomimo, iż pierwsze próby standaryzacji zapisu języka Jidysz alfabetem Braille'a zostały przedsięwzięte jeszcze przed II wojną światową, jak dotąd nie został wypracowany oficjalny standard. Poniżej przedstawiamy jedynie propozycję standardu zaproponowaną przez Vivianę Aldridge. Propozycja ta uwzględnia ortografię YIVO i jest oparta na systemie hebrajskim, opracowanym przez Rywkę Rosenzweig, opublikowanym jako ספר הבראיל (Book of Braille), przez The Central Library for the Blind, Visually Impaired and Handicapped, Netanya, Izrael 1995. Ponieważ system hebrajski oparty jest zaś na angielskim, istotne jest to, że języki te w alfabecie Braille’a zapisuje się z lewej do prawej.
Symbol | Alfabet Braille'a | Transkrypcja YIVO | Nazwa litery w jidysz | Nazwa litery po polsku | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|
א | (brak) | שטומער אַלף | sztumer alef | (3) | |
אַ | a | פּתח אַלף | pasech alef | ||
אָ | o | קמץ אַלף | komec alef | ||
ב | b | בית | bejs | ||
בֿ | v | בֿית | wejs | (2) | |
ג | g | גימל | giml | ||
ד | d | דלתּ | dalet | ||
דז | dz | דלת זיין | dalet zajen | ||
דזש | dzh | דלת זיין שין | dalet zajen szin | ||
ה | h | הא | hej | ||
ו | u | וואָוו | wow | ||
וּ | u | מלופּן וואָוו | melupm wow | (4) | |
װ | v | צוויי וואָוון | cwej wown | ||
ױ | oy | וואָוו יוד | wow jud | ||
ז | z | זיין | zajen | ||
זש | zh | זיין שין | zajen szin | ||
ח | kh | חית | ches | (2) | |
ט | t | טית | tes | ||
טש | tsh | טית שין | tes szin | ||
י | y, i | יוד | jud | (5) | |
יִ | i | חיריק יוד | chirek jud | (6) | |
ײ | ey | צוויי יודן | cwej judn | ||
ײַ | ay | פּתח צוויי יודן | pasech cwej judn | ||
כּ | k | כּף | kof | (2) (7) | |
כ | kh | כף | chof | ||
ך | kh | לאַנגער כף | lange chof | (1) | |
ל | l | למד | lamed | ||
מ | m | מם | mem | ||
ם | m | שלאָס מם | szlos mem | (1) | |
נ | n | נון | nun | ||
ן | n, m | לאַנגער נון | lange nun | (1) | |
ס | s | סמך | samech | ||
ע | e | עין | ajen | ||
פּ | p | פּא | pej | (8) | |
פֿ | f | פֿא | fej | ||
ף | f | לאַנגער פֿא | lange fej | (1) | |
צ | ts | צדיק | cadek | ||
ץ | ts | לאַנגער צדיק | lange cadek | (1) | |
ק | k | קוף | kuf | ||
ר | r | ריש | rejsz | ||
ש | sh | שין | szin | ||
שׂ | s | שׂין | sin | (2) | |
תּ | t | תּוו | tof | (2) | |
ת | s | תוו | sof | (2) |