Kaszubski/Gramatyka/Partykuła nie

Mamy zdanie w języku polskim: "Nie, nie możesz tego jeść, to nie jest jadalne!". Sprawa jest tutaj prosta, bo do zaprzeczenia używamy jednej tylko partykuły nie. W języku kaszubskim mamy aż trzy partykuły zaprzeczenia: ni, nié albo nie. Przetłumaczone na kaszubski zdanie będzie miało postać: "Nié, ni môsz tegò jesc, to nie je jôdné!".

Nié

Używane jako zaprzeczenie całego zdania albo zwrotu:

- Môsz to ju zrobioné?

- Nié.

Ni

Używane tylko przed czasownikami miec, mòc, mùszec - we wszystkich formach odmiany, w czasie przeszłym i teraźniejszym. Do czasu przyszłego stosujemy formy nie bãdze miôł/miała, nie bãdze mógł/mògła, nie bãdze mùszôł/mùszôła, itd.

miec

Jô ni móm tegò czëtóné. Jô (bë) ni miôł tegò czëtóné.
Të ni môsz tam jic. Të (bë) ni miôł tam jic.
Òn (òna, òno) ni mô tegò robic. Òn (bë) ni miôł (òna (bë) ni mia, òno (bë) ni miało) tegò robic.
Më ni mómë (ma ni móma) ti knéżczi. Më (bë) ni mielë (ma ni miała) ti knéżczi.
Wa ni môta aùtoła? Wa (bë) ni miała aùtoła?
Òni (òne) ni mają co robic. Òni (bë) ni mielë (òne (bë) ni miałë) co robic.
Wë ni môcë dëtków? Wë (bë) ni mielë dëtków?

mòc

Jô ni mògã dzysô robic. Jô (bë) ni mógł wczora robic.
Të ni mòżesz terô jic dodóm. Të (bë) ni mógł jic doma?
Òn (òna, òno) ni mòże nick zrobic. Òn (bë) ni mógł (òna (bë) ni mògła, òno (bë) ni mògło) nick zrobic.
Më ni mòżemë (ma ni mòżema) tuwò nick dodac. Më (bë)ni mòglë (ma (bë) ni mògła) tuwò nick dodac.
Wa ni mòżeta wzyc dëtków. Wa (bë) ni mòglë wzyc dëtków.
Òni ni mògą tu przëjachac. Òni (bë) ni mòglë tu przëjachac.
Wë ni mòżecë jesz jachac. Wë (bë) ni mòglë jachac.

mùszec

Jô ni mùszã tegò robic. Jô (bë) ni mùszôł tegò robic.
Të ni mùszisz tegò robic. Të (bë) ni mùszôł tegò robic.
Òn (òna, òno) ni mùszi tegò robic. Òn (bë) ni mùszôł (òna (bë) ni mùsza, òno (bë) ni mùszało) tegò robic.
Më ni mùszimë (ma ni mùszima) tegò robic. Më (bë) ni mùszelë (ma (bë) ni mùszeła) tegò robic.
Wa ni mùszeta tegò robic. Wa (bë) ni mùszeła tegò robic.
Òni (òne) ni mùszą tegò robic. Òni (bë) ni mùszelë (òne (bë) ni mùszałë) tegò robic.
Wë ni mùszeta tegò robic. Wë (bë) ni mùszelë tegò robic.

Nie

Ta forma stosowana jest w przypadku pozostałych zaprzeczeń:

Nie widzy mie so to.
Nie napiszesz dzysô lëstu do mëmczi?
Nie robi òn z nama w stoczni?
Nie bãdzema sã ò to sztridowac.
Witro mdze lëché wiodro, téj nie bãdzeta mòglë pòjachac na bôtë.
Nie bëła wa mòże wczora ù Bieszków?
Òni to mést jesz w Rusczi nie bëlë.
To nie (je) ale zómk. To mój dodóm.
Nie zelony ale żółti farwë mie je nót.

Pisownia łączna i rozdzielna

Ogólne zasady pisowni partykuły nie, są takie same jak w języku polskim. Należy pamiętać, że w połączeniach z innymi częściami mowy niż czasownikami, stosujemy tylko formę nie.

Rzeczownik

Nie z rzeczownikami piszemy łącznie

niewiédzô

chyba, że wyrażają przeciwstawienie, wtedy piszemy odzielnie: nie wiédzô to, le ji felënk

Przymiotnik

Z przymiotnikami w stopniu równym piszemy łącznie

niewiôldżi

W stopniu wyższym i najwyższym oddzielnie

nie wikszy, nie nôwikszy

chyba, że wyrażają przeciwstawienie, wtedy piszemy oddzielnie: nie wiôldżi to, le môłi knôp

Przysłówki

Nie z przysłówkami odprzymiotnikowymi piszemy łącznie:

niespòkójno, niespòkójni, nôniespòkójni

Z przysłówkami nie pochodzącymi od przymiotników piszemy osobno:

nie barô, nie wiedno

chyba, że wyrażają przeciwstawienie, wtedy piszemy odzielnie: nie spòkójno bëło na wieselim, ale trzôskòwno.

Czasownik

Nie z czasownikami piszemy osobno.

nie czëtac!
Jô nie czëtôł ti ksążczi.

Imiesłów przymiotnikowy

Nie z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy razem

nierôczony gòsc

Imiesłów przysłówkowy

Nie z imiesłowami przysłówkowymi piszemy odzielnie

nie czëtającë

Zaimki

Nie z zaimkami piszemy oddzielnie:

nie jô, nie të

Mamy tu jednakże kilka wyjątków:

niechtëren, niejedny, pòniejedny

Liczebniki

Nie z liczebnikami piszemy oddzielnie:

nie jeden, nie dwa

nie raz, nie dwa

Mamy tu kilka wyjątków:

niejeden chcôł jic ju robòtë (w znaczeniu: wielu)

niewiele dzecy mô doma kòmpùtr