Kaszubski/Gramatyka/Zaimki

<< Spis treści

Zaimki osobowe

edytuj

Zaimkami osobowymi zastępuje się rzeczowniki, które mogą być użyte jako podmioty zdań.

Liczba pojedyncza:

  1. ()
  2. òn, òna, òno

Liczba mnoga:

  1. lub ma
  2. wa
  3. òni, òne

W przypadku drugiej osoby liczby pojedyńczej (), jeżeli zwracamy się z szacunkiem, używamy formy (tzw. pluralis maiestaticus). Forma ta jest typowa dla większości języków słowiańskich, oprócz polskiego, w którym używa się w takim przypadku wyrazu pan, pani, panna.

Odmiana zaimków osobowych

edytuj

Zaimki osobowe -- podobnie jak rzeczowniki -- ulegają deklinacji:

 
Flaga Kaszub
 
Persónowé zamiona - pòjedinczô lëczba
Przëpôdk 1. òs. 2. òs. 3. òs.
Nazéwôcz (chto? co?) òn òna/na òno/no
Rodzôcz (kògò? czegò?) mnie/mie cebie/ce jegò/niegò/gò ji/jé/ni jegò/niegò/gò
Dôwôcz (kòmù? czemù?) mnie/mie tobie/ce/cë jemù/mù ji jemù/mù
Winowôcz (kògo? co?) mnie/mie/miã cebie/ce/cã jegò/jen/gò jã/niã je/nie
Narzãdzôcz (kògùm? czim?) mną tobą nim nią nim
Môlnik (ò kògùm? ò czim?) mnie/mie cebie/tobie nim ni nim
Wòłiwôcz (-) òn òna/na òno/no
 
Flaga Kaszub
 
Persónowé zamiona - wielnô lëczba
Przëpôdk 1. òs. 2. òs. 3. òs.
Nazéwôcz (chto? co?) më/ma wë/wa òni/ni òne/ne
Rodzôcz (kògò? czegò?) nas/nôs/naju/naji was/wôs/waju/waji jich/jejich/nich
Dôwôcz (kòmù? czemù?) nóm/nama/nami wóm/wama/wami jim/jima
Winowôcz (kògo? co?) nas/nôs was/wôs jich je
Narzãdzôcz (kògùm? czim?) nami/nama wami/wama nimi/nima/jima
Môlnik (ò kògùm? ò czim?) nas/nôs was/wôs nich
Wòłiwôcz (-) më/ma wë/wa òni/ni òne/ne

Zaimki dzierżawcze

edytuj

Zaimki dzierżawcze (lub dzierżawne) służą do zastąpienia wyrazu określającego posiadacza czegoś i odmieniają się jak przymiotniki. Analogicznie jak przymiotnik, zaimek zmienia się w zależności od rodzaju gramatycznego wyrazu, który następuje po nim.

Liczba pojedyńcza:

  1. mój, mòja, mòje
  2. twój, twòja, twòje
  3. jegò, ji, jegò

Każdą z podanych form stosujemy dla innych rzeczowników innego rodzaju, tak samo jak w języku polskim. Dla rzeczowników rodzaju męskiego stosujemy pierwszą formę, np. mój pùjk (mój kot). Jeżeli rzeczownik jest rodzaju żeńskiego to wybierzemy drugą, np. mòja karwa (moja krowa). W przypadku rodzaju nijakiego - trzecią, np. mòje dodóm (mój dom rodzinny). W trzeciej osobie sytuacja przedstawia się inaczej. Mówimy: to jest jej kot/krowa/dziecko, to jest jego kot/krowa/dziecko i tak też jest w języku kaszubskim.

Przykłady:

To je mój aùtôł. To je mòja knéga. To je mòje dzeckò.
To je twój aùtôł. To je twòja knéga. To je twòje dzeckò.
To je jegò aùtôł/knéga/dzeckò. To je ji aùtôł/knéga/dzeckò.

Liczba mnoga:

  1. naj (naji / nasz), naja (najô / nasza), naje (najé / nasze)
  2. waj (waji / wasz), waja (wajô / wasza), waje (wajé / wasze)
  3. jich, jich

Podobnie jak wyżej, stosujemy dla różnych rodzajów różne formy.

Przykłady:

To je naj (naji/nasz) aùtôł. To je naja (najô, nasza) knéga. To je naje (najé/nasze) dzeckò.
To je waj (waji/wasz) aùtôł. To je waja (wajô/wasza) knéga. To je waje (wajé/wasze) dzeckô.
To je jich aùtôł. To je jich knéga. To je jich dzeckò.

Dodatkowo, stosowany jest zaimek "swój", który zastępuje każdy z poprzednich zaimków, jeżeli przedmiot posiadania należy do podmiotu. Zaimka "swój" nie używa się tylko wtedy, gdy w zdaniu akcent pada na określenie właściciela przedmiotu. Przykłady:

To je mój kòt.

W tym zdaniu podmiotem jest słowo "to", stąd użyto zaimka "mój".

(Jô) żëwiã swòjégò kòta.

Tutaj podmiotem jest "jô", kot należy do podmiotu, stąd jedyną poprawną formą jest "swój".

(Jô) żëwiã nié mòjégò kòta, leno twòjégò.

Tutaj mówiący chce podkreślić, do kogo należą koty i używa zaimków "mój" i "twój".

Zaimek "nikògò" mówi, że przedmiot nie ma właściciela, zaś "kògò/kògòs" -- że ma, ale jest on nieistotny lub nieznany.

Do pytania o właściciela służy zaimek pytajny "kògò".

Odmiana zaimków dzierżawczych

edytuj

mój, twój, swój

 
Flaga Kaszub
 
Dosebné zamiona - pòjedinczô lëczba
Przëpôdk m f n
Nazéwôcz (chto? co?) mój, twój, swój mòja, twòja, swòja mòje, twòje, swòje
Rodzôcz (kògò? czegò?) mòjégò, twòjégò, swòjégò mòji, twòji, swòji mòjégò, twòjégò, swòjégò
Dôwôcz (kòmù? czemù?) mòjémù, twòjémù, swòjimù mòji, twòji, swòji mòjémù, twòjémù, swòjimù
Winowôcz (kògo? co?) mòjégò, twòjégò, swòjégò mòjã, twòjã, swòjã mòjégò, twòjégò, swòjégò
Narzãdzôcz (kògùm? czim?) mòjim, twòjim, swòjim mòją, twòją, swòją mòjim, twòjim, swòjim
Môlnik (ò kògùm? ò czim?) mòjim, twòjim, swòjim mòji, twòji, swòji mòjim, twòjim, swòjim
Wòłiwôcz (-) mój, twój, swój mòja, twòja, swòja mòje, twòje, swòje
 
Flaga Kaszub
 
Dosebné zamiona - wielnô lëczba
Przëpôdk m nm
Nazéwôcz (chto? co?) mòji, twòji, swòji mòje, twòje, swòje
Rodzôcz (kògò? czegò?) mòjich, twòjich, swòjich
Dôwôcz (kòmù? czemù?) mòjim, twòjim, swòjim
Winowôcz (kògo? co?) mòji/mòjich, twòji/twòjich, swòji/swòjich mòje, twòje, swòje
Narzãdzôcz (kògùm? czim?) mòjimi/mòjima, twòjimi/twòjima, swòjimi/swòjima
Môlnik (ò kògùm? ò czim?) mòjich, twòjich, swòjich
Wòłiwôcz (-) mòji, twòji, swòji mòje, twòje, swòje

<br=clear>

naji, waji

 
Flaga Kaszub
 
Dosebné zamiona - pòjedinczô lëczba
Przëpôdk m f n
Nazéwôcz (chto? co?) naj/naji, waj/waji naja/najô, waja/wajô naje, waje
Rodzôcz (kògò? czegò?) najégò, wajégò naji, waji najégò, wajégò
Dôwôcz (kòmù? czemù?) najému, wajému naji, waji najémù, wajémù
Winowôcz (kògo? co?) naj/naji/najégò, waj/waji/wajégò najã, wajã naje, waje
Narzãdzôcz (kògùm? czim?) najim, wajim nają, wają najim, wajim
Môlnik (ò kògùm? ò czim?) najim, wajim naji, waji najim, wajim
Wòłiwôcz (-) naj/naji, waj/waji naja/najô, waja/wajô naje, waje
 
Flaga Kaszub
 
Dosebné zamiona - wielnô lëczba
Przëpôdk m nm
Nazéwôcz (chto? co?) naji, waji naje, waje
Rodzôcz (kògò? czegò?) najich, wajich
Dôwôcz (kòmù? czemù?) najim, wajim
Winowôcz (kògo? co?) naji/najich, waji/wajich naje, waje
Narzãdzôcz (kògùm? czim?) najimi/najima, wajimi/wajima
Môlnik (ò kògùm? ò czim?) najich, wajich
Wòłiwôcz (-) naji, waji naje, waje

Zaimki zwrotne

edytuj

Zaimki zwrotne w połączeniu z czasownikami służą do wyrażenia, że podmiot wykonał czynność na samym sobie. W języku kaszubskim występują zaimki zwrotne: "sã", "sebie", "sobie", "se" oraz "so". Każdy z tych zaimków odpowiada zaimkom osobowym, których nie należy używać, gdy podmiot i dopełnienie jest to samo.

  • sebie, se
Òn widzy sebie/se w zdrzadle.
  • sobie, so, se
Jô kùpił sobie/so/se piãc kilo pòmarańczë.
  • se, sã
Bëlno se/sã czëjã.

Zaimki wskazujące

edytuj

Zaimki wskazujące (kasz. pòkazowné, wskazëjącé) podnoszą się do znanych już z kontekstu pojęć lub ich cech.

nen/ten, na/ta, no/to; tuten, tuta, tuto

edytuj

Zaimki "nen/ten", "na/ta", "no/to"" oraz "ni/ti" i "ne/te", pełniące funkcje przymiotników, są używane do określenia samego przedmiotu (lub osoby), kiedy chce się wyróżnić jeden z nich z pewnego zbioru przedmiotów, lub położyć większy nacisk niż przy używaniu samego zaimka osobowego. "Nen", "na", "no" są występują głownie w gwarach północno- i środkowokaszubskich, ale mogą być w literackiej kaszubszczyźnie używane zamiennie z odpowiednio "ten", "ta", "to". Zaimki "tuten" (albo "tu ten", "tuta" (albo "tu ta"), "tuto" (albo "tu to"), "tuti" (albo "tu ti") określają przedmioty lub osoby, które znajdują się w zasięgu wzroku rozmówców.

Szablon:Kaszubski/zaimki wskazujące ten

Zaimki "nen/tamten" (albo "tam ten"), "na/tamta" (albo "tam ta"), "no/tamto" (albo "tam to"), "ni/tamti" (albo "tam ti") oraz "ne/tamte" (albo "tam te") pełnią zbliżoną funkcję, ale służą do określania przedmiotów, osób lub pojęć znajdujących się w jakimś sensie dalej od mówiącego. Odmiana tych zaimków jest analogiczna, jak zaimków poprzednich. Zaimki "nen, na, no, ni, ne" mogą dotyczyć także rzeczy (osób) znajdujących się dalej od mówiącego, lub poza zasięgiem wzroku, w czasie przeszłym.

taczi, takô taczé; tak

edytuj

Zaimki "taczi", "takô" oraz "taczé", pełniące funkcje przymiotników, są używane do określenia cechy przedmiotu (lub osoby), która jest już znana z kontekstu. Nieodmienny zaimek "tak" pełni funkcje przysłówka.

Szablon:Kaszubski/zaimki wskazujące taczi

tuwò, tam, stąd(ka), znądka, tądkā, tej

edytuj

Te zaimki, pełniące funkcje przysłówków, określają znane miejsce lub kierunek ("tuwò/hewò/tu", "tam/henë/tã", "stąd(ka)", "znądka/òdnądka/z hejnë", "tądkã/nądkã") lub czas ("tej/tedë"). Wszystkie są nieodmienne.

Zaimki pytające i względne

edytuj

Zaimki nieokreślone

edytuj