Lożban/Koncept bridi
Mówiąc w dowolnym języku, wskazujemy różne, czasami abstrakcyjne rzeczy i opisujemy związki, jakie między nimi zachodzą. Klasyczne "Ala ma kota" pokazuje Alę, kota i związek jaki między nimi zachodzi: posiadanie. Lożban do określania relacji między obiektami wykorzystuje bridi. Bridi jest to sformalizowany odpowiednik polskiego zdania. Spójrzmy na przykład:
Andrzej jest ojcem Michała. la.and,jeik. patfu la.mixauk.
Widzimy, że imiona stoją po obu stronach słowa określającego relację. Słowo to nazywamy selbri. Bridi wiąże w relację pewien zestaw argumentów, które nazywamy sumti. W podanym przypadku sumti to "la.and,jeik." i "la.mixauk.", natomiast selbri to "patfu".
 |
selbri jest pewną relacją wiążącą zestaw argumentów (sumti) sumti jest pewnym obiektem biorącym udział w relacji (selbri) |
selbri
edytujSelbri może wiązać więcej niż 2 sumti. Przeciętnie selbri działają na od 1 do 5 sumti. Kolejne miejsca, zapisujemy sekwencyjnie po sobie. Jeśli nie zastosuje się specjalnych oznaczeń, pierwsze sumti znajduje się zawsze przed selbri, a kolejne pojawiające się sumti zajmują następujące po sobie miejsca. Jeśli przed selbri nie znajdzie się pierwsze sumti, lub któreś z sumti na końcu zostalo pominięte, uznajemy, że nie są one istotne dla wypowiedzi lub można się ich domyślić z kontekstu.
| |
Podstawowe formy 5-argumentowego selbri:
selbri x2 x3 x4 x5 (x1 zostało pominięte) x1 selbri x2 x3 x4 x5 x1 x2 selbri x3 x4 x5 x1 x2 x3 selbri x4 x5 x1 x2 x3 x4 selbri x5 x1 x2 x3 x4 x5 selbri |
W przypadku kiedy bridi składa się z samego selbri, nazywamy je obserwatywem. Jest to najprostsza forma zakomunikowania spostrzeżenia. Prosty przykład to:
xamgu Dobrze.
brivla
edytujJako selbri służyć może dowolne słowo zaliczane do kategorii brivla. Brivla mogą zostać rozpoznane po swojej charakterystycznej budowie:
| |
Kończą się samogłoską, wśrod pierwszych pięciu liter, nie licząc ' i y, zawierają zlepek spółgłosek, a akcent pada w nich zawsze na przedostatnią sylabę. |
Oto przykłady kilku brivla, na które mogłeś się już natknąć.
cukta: x1 jest książką zawierającą pracę x2 autorstwa x3 przeznaczoną dla x4 zapisaną w medium x5
tcidu: x1 czyta tekst x2 z powierzchni x3
bridi: x1 jest zdaniem, w którym relacja x2 wiąże argumenty x3
selbri: x1 jest relacją w zdaniu x2, wiążącym argumenty x3 (zwróć uwagę na podobieństwo do bridi)
sumti: x1 jest argumentem zdania x2, zajmującym pozycję x3
brivla: x1 jest morfologicznie określonym słowem oznaczającym relację x2 w języku x3
Wszystkie brivla dzielą się na zestaw kategorii, zależnie od swojego pochodzenia. Są to:
- gismu - słowa rdzenne lożbanu. Z nich buduje się też pozostałe rodzaje brivla
- lujvo - zlepki dwóch lub więcej gismu.
- fu'ivla - słowa zapożyczone z innych języków.
gismu
gismu: x1 jest (lożbańskim) słowem rdzennym wyrażającym relację x2 pomiędzy argumentami x3, oraz z afiksem x4
Istnieje ich dokładnie 1436. Określają zwiazki które zostały wybrane jako najbardziej podstawowe i powtarzające się w wielu znanych językach naturalnych, oraz pewne konstrukcje podstawowe w lożbanie (np. sumti i bridi). Ich forma to zawsze jedna z: PAPPA i PPAPA (P - spółgłoska, A - samogłoska) np. przedstawione wyżej cukta i tcidu.
zo gismu gismu Słowo "gismu" jest słowem rdzennym lożbanu (wyrażającym pewną relacje, pomiędzy pewnymi argumentami, z pewnym afiksem)
Pełna lista gismu, wraz z ich angielskimi tłumaczeniami znajduje się w publicznie dostępnym [gismu.txt]
sumti
edytujSumti służą do wskazywania na przedmioty i abstrakty, o których mowa w danej chwili. Przykładami mogą być wskazani w pierwszym przykładzie la.mixauk. i la.and,jeik. W tym przypadku do ich wskazywania użyliśmy imion. Wskazywanie przedmiotów za pomocą nazw i imion jest najbardziej oczywistą możliwością. Do innych metod należy np. wskazanie obecności danego przedmiotu w innej relacji (np. "ten, kto ma za dużo wolnego czasu, może spędzić go pisząc podręczniki na Wikibooks"), podkreślenie, że mamy na myśli konkretną rzecz, a nie całą klasę (np. "pożyczyłem komuś pieniądze" i "pożyczyłem mu pieniądze"), a także cały szereg zaimków odwołujących się w najróżniejszy sposób do płci, odległości i osoby gramatycznej.
W naszym języku, najczęściej stosujemy je wszystkie, często nie zdając sobie sprawy, jak złożone relacje opisujemy. Na przykład zdanie "Ala ma kota" wprowadza dwóch aktorów, oraz opisuje relację między nimi:
- istnieje taki x, że x nazywa sie Ala
- istnieje taki y, że y należy do zbioru kotów
- zachodzi: x posiada y
Powyższa lista to rozkład zdania "Ala ma kota" naśladujący notację matematyczną. Pokazuje on zależności, które występują w zdaniu. Bardziej rozbudowane zdania niosą sobą jeszcze więcej informacji.
Różne rodzaje sumti powstały w wyniku obserwacji tego, jak ludzie komunikują obecność przedmiotów w zdaniach. Część z sumti pozwala bardzo podobne zachowania, natomiast inne, powstały w celu wprowadzenia do języka zupełnie nowych możliwości.
Poniższy diagram przedstawia poglądowo, różne rodzaje sumti:
 |
W przygotowaniu: Uzupełnić opis sumti, opowiedzieć o gadri i xorlo, oraz przedstawić listę najczęstszych za-sumti |