Logika dla prawników/Błędy w definiowaniu

Spis treści
1Błędy w definiowaniu 2Definicje nieadekwatne 3Inne problemy definiowania 4Pytania testowe

Błędy w definiowaniu

Spotkać można następujące błędy w definiowaniu:

• błąd "to samo przez to samo" (idem per idem) - powstający, gdy w definiensie pojawia się definiendum, np. "Organizacje społeczne, to organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne" [przykład podany przez M. Sierugę].
• błędne koło pośrednie (circulus in definiendo) - powstające, gdy w definiensie pojawiają się zwroty, które muszą być definiowane z użyciem definiendum, np. "Trybut to danina płacona w związku z uznaniem zwierzchności senioralnej. Zwierzchność senioralna to uznanie statusu lennika. Lennik to osoba zobligowana do płacenia trybutu" [przykład podany przez M. Sierugę].
• błąd "nieznane przez nieznane" (ignotum per ignotum) - powstający, gdy definiens jest niezrozumiały dla odbiorcy, np. "Izoleucyna to aminokwas egzogenny o rozgałęzionym łańcuchu węglowym (...), syntetyzowany z pirogronianiu i 2-oksomaślanu."
• błąd przesunięcia kategorialnego - powstający, gdy w definiensie podany jest rodzaj (genus, "ogół") o innej naturze (inny rodzajowo), niż ten, który powinien wystąpić. Dotyczy to sytuacji, w których "definiendum" i "definiens" należą do innych kategorii: rzeczy, cech, czy zdarzeń. Przykładem podanym przez Zygmunta Ziembińskiego będzie definicja: "Wybuch to taka rzecz..." [Z. Ziembiński].

Czasem spotyka się definicje wiązane, dla zrozumienia których musimy wyjaśnić definiensa, który w kolejnej definicji będzie pełnić rolę definiendum i tak aż do momentu, kiedy kolejny z kolejnych definiensów stanie się dla nas zrozumiały. Przypomina to drogę "po nitce do kłębka".

Przykłady definicji wiązanych ze "Słownika wyrazów obcych":

• ferromagnetyczny = nacechowany ferromagnetyzmem
• ferromagnetyzm = zespół zjawisk magnetycznych występujący w ferromagnetykach
• ferromagnetyk = ciało o silnych właściwościach magnetycznych, np. żelazo, nikiel, kobalt.

Definicje nieadekwatne

Niekiedy spotyka się definicje nieadekwatne, tj. definicje:

• za szerokie - gdy zakres defininensa jest szerszy od definiendum. Inaczej mówiąc definicja za szeroka to taka, w której powiedziano "za mało", np. Żołnierz to osoba pełniąca służbę wojskową.
• za wąskie - gdy zakres definiensa jest węższy od zakresu definiendum. Innymi słowy definicja za wąska to taka, w której powiedziano "za dużo", np. Żołnierz to osoba pełniąca czynną służbę wojskową w Polsce.
• w których zakresy definiendum i definiensa się krzyżują - takie w których powiedziano za dużo, jak i za mało, np. Żołnierz to osoba pełniąca służbę wojskową w Polsce.
• w których zakresy definiendum i definiensa się wykluczają, np. Żołnierz - to mężczyzna zarejestrowany w urzędzie pracy jako bezrobotny. [przykłady podane za M. Sierugą]

Inne problemy definiowania

Podczas definiowania i nie tylko mogą się pojawiać inne błędy niż wyżej podane. Na przykład błąd ekwiwokacji, czyli użycia w jednym wyrażeniu wieloznacznego słowa w różnych znaczeniach. Częściej spotykany jest natomiast błąd amfibologii, tj. wygłoszenia wypowiedzi wieloznacznej ze względu na składnię. Rzadziej zdarza się błąd myślenia figuralnego, gdy odbiorca traktuje zwroty obrazowe, pewne przenośnie, w sposób dosłowny, np. słowo "organ" w zdaniu "Wojewoda jest organem administracji publicznej".

Innym problemem jest hipostaza, czyli błąd logiczny, polegający na przypisywaniu realnego istnienia, tzw. obiektom idealnym (jak dobro, czy postęp). Inaczej mówiąc błąd ten polega na nadawaniu nazwom abstrakcyjnym cech nazw konkretnych, np. "miłość jest ślepa". Osoba popełniająca błąd hipostazy domyśla się istnienia jakichś obiektów z tego tylko powodu, że istnieją nazwy lub wyrażenia, których nie można zaobserwować w rzeczywistości (np. dusza) [T. Kotarbiński, 1961].

Ponadto wymienia się [N. Łubicki, 1964] pleonazm, czyli użycie nadmiernej ilości słów na wyrażenie tego, co się myśli; eliptyczność czyli niedopowiedzenie; werbalizm - pustosłowie, tj. wypowiedzenie szeregu słów, które nie wyrażają żadnej istotnej myśli; automatyzm myślowy, polegający na bezrefleksyjnym używaniu gotowych zwrotów. Poza tym w mowie nie tylko potocznej dochodzi do mylenia znaczeń; jak również wypowiadania zdań wewnętrznie sprzecznych, tudzież chaotycznych.

Narcyz Łubnicki: Werbalizm jest klęską natury społecznej: pochłania, nieproduktywnie, niezmiernie wiele czasu i ogłupia słuchaczy, stwarzając pozory sensu.

Pytania testowe

• Błąd w definiowaniu zwany "ignotum per ignotum" powstaje gdy ...
• Definicja nieadekwatna, która "mówi za mało" to definicja ...
• Definicja nieadekwatna, która "mówi za dużo" to definicja ...
• Błąd przesunięcia kategorialnego polega na ...
• Błąd hipostazy polega na ...

Przypisy

---

Powrót do spisu treści