Pomocnik olimpijczyka - Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej/Człowiek - istota społeczna
Człowiek - istota społeczna edytuj
Zwróćcie uwagę, abyście potrafili: • podać przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot • scharakteryzować rodzinę i grupę rówieśniczą jako małe grupy • wyjaśnić na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia między ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania • rozpoznać role społeczne, w których występujesz oraz związane z nimi oczekiwania • scharakteryzować - odwołując się do przykładów - wybrane warstwy społeczne, grupy zawodowe i style życia. Tego wymaga od Was podstawa programowa.
Człowiek - istota społeczna edytuj
- Jednostka społeczna
- Określenie człowieka w naukach społecznych. Jednostka jest niepowtarzalnym elementem, ale posiadającym cechy ukształtowane przez społeczeństwo w procesie socjalizacji.
- Socjalizacja
- Proces przystosowywania człowieka do życia w społeczeństwie.
- Socjalizacja pierwotna
- Zdobywanie podstawowej wiedzy i umiejętności w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości.
- Socjalizacja wtórna
- Zdobywanie umiejętności potrzebnych do spełniania coraz większej liczby ról społecznych. Trwa przez całe dorosłe życie. Jej przykładem jest następująca sytuacja: dziecko rozpoczynając naukę w szkole uczy się, że należy podnieść rękę by zabrać głos.
- Rola społeczna
- Funkcja, jaką człowiek spełnia w społeczeństwie (np. matka, ciotka, wolontariuszka, prezeska, koleżanka). Każdy odgrywa wiele ról społecznych jednocześnie (ok. 8 w ciągu dnia).
- Konflikt ról społecznych
- Sytuacja, w której jednostka musi przeciwstawić się zasadom przypisanym jednej z wypełnianych przez siebie ról, aby móc spełnić inną z nich.
Grupy społeczne edytuj
- Socjologia
- Nauka zajmująca się badaniem i opisywaniem grup społecznych.
- Grupa społeczna
- Zorganizowany zbiór minimum 3 osób, które są w jakiś sposób wyodrębnione od innych zbiorów osób, mają poczucie przynależności do grupy, posiadają podobne systemy wartości (lub wspólne interesy bądź cele) i wchodzą w relacje między sobą.
- Relacje społeczne
- Związki zachodzące między ludźmi. Dzielą się one na:
- więzi społeczne, czyli relacje między ludźmi mające charakter osobisty (bezpośredni) i emocjonalny (np. przyjaźń),
- stosunki społeczne, czyli relacje między ludźmi mające charakter pośredni i rzeczowy, tzn. ludzie są połączeni za pośrednictwem np. interesu, władzy, własności (np. władza rządu nad obywatelami).
W oparciu o różne rodzaje relacji społecznych, możemy wyróżnić różne rodzaje grup społecznych:
| typ grupy | wspólnota | społeczność (zrzeszenie) | zbiorowość |
|---|---|---|---|
| typ relacji | więzi społeczne | stosunki społeczne | brak relacji społecznych |
|
|
|
Biorąc pod uwagę inne czynniki (i pamiętając, że w oparciu o ten sam czynnik można stworzyć różnie nazywające się podziały), możemy stworzyć następującą klasyfikację grup społecznych:
- ze względu na wielkość:
- ze względu na status prawny:
- formalne (opierają się na relacjach szczegółowo opisanych, posiadają sztywną strukturę; np. naród polityczny),
- nieformalne (między ich członkami istnieją związki emocjonalne, "luźne" - w grupie nieformalnej w człowieku widzi się człowieka, a nie tylko rolę, jaką ma spełniać; np. grupa koleżeńska),
- ze względu na typ relacji społecznych:
- pierwotne (między ich członkami istnieją silne związki emocjonalne, są niewielkie, panują w nich bezpośrednie kontakty, ich działalność obejmuje wiele dziedzin życia; np. rodzina),
- wtórne (uczestnictwo w nich oparte jest bardziej na rozumie niż emocjach, można do nich w każdej chwili przystąpić i z nich wystąpić; np. klasa w szkole),
- ze względu na otwartość na nowych członków:
- grupy zadaniowe, czyli takie, które zostały powołane w celu realizacji konkretnego (raczej krótkoterminowego) celu; np. grupa realizująca projekt edukacyjny.
- Społeczeństwo
- Grupa ludzi stale przebywająca na określonym terytorium (np. państwa), posiadająca wspólną (podobną) kulturę i tożsamość (poczucie przynależności do tej samej grupy, identyfikowanie się ze sobą) oraz wytwarzająca relacje między swoimi członkami (głównie stosunki społeczne).
Rodzina edytuj
- Rodzina
- Mała, pierwotna, formalna (choć posiadająca również cechy grupy nieformalnej), zamknięta grupa społeczna, będąca jedną z najważniejszych grup ze względu na jej funkcje socjalizacyjne.
Modele struktury rodziny:
- ze względu na wielkość (liczbę pokoleń):
- rodzina wielopokoleniowa, czyli złożona z wielu pokoleń członków, o rozbudowanych i intensywnych kontaktach nawet między stosunkowo słabo spokrewnionymi osobami,
- rodzina nuklearna, czyli złożona tylko z rodziców i dzieci,
- ze względu na charakter relacji między członkami rodziny:
- model tradycyjny (rodzina patriarchalna), w którym ojciec jest głową rodziny (najważniejszą osobą, podejmującą zasadnicze decyzje, ale i samodzielnie zapewniającą środki utrzymania), dużą rolę przywiązuje się do hierarchii wynikającej z płci i wieku,
- model partnerski (rodzina partnerska), w którym oboje małżonków pracuje, wspólnie podejmuje decyzje,
- ze względu na kompletność rodziny:
- rodzina pełna, czyli złożona z obojga rodziców i dzieci,
- rodzina niepełna, czyli złożona tylko z jednego rodzica i ewentualnie jego partnera/partnerki oraz dzieci.
- Pokrewieństwo
- Posiadanie wspólnych przodków.
- Powinowactwo
- Połączenie poprzez krewnych (przodków) współmałżonka.
- Małżeństwo
- Zalegalizowany (przez ślub) związek kobiety i mężczyzny.
- Konkubinat
- Nieformalny związek dwóch osób.
- Związek partnerski
- Funkcjonujący w niektórych państwach (lecz nie w Polsce) zalegalizowany związek dwóch osób (bez względu na płeć).
Struktura społeczna edytuj
- Struktura społeczna
- Układ relacji między jednostkami społecznymi (mikrostruktura społeczna) i między grupami społecznymi (makrostruktura społeczna).
- Ruchliwość społeczna
- Zmiana pozycji społecznej (na lepszą, mówimy wtedy o awansie społecznym, lub gorszą, co nazywamy degradacją społeczną);
- Społeczeństwo otwarte
- Takie społeczeństwo, w którym poziom ruchliwości społecznej jest wysoki.
- Społeczeństwo zamknięte
- Takie społeczeństwo, w którym poziom ruchliwości społecznej jest niski.
- Rozwarstwienie społeczne
- Poziom różnic (głównie w wysokości dochodów) między jednostkami (ludźmi) oraz całymi grupami społecznymi. Małe rozwarstwienie społeczne oznacza, że w społeczeństwie nie występują rażące różnice między statusem jednostek (np. bezdomność dotyka bardzo niewielką część populacji, ale nie ma też zbyt wielu miliarderów).
- Podklasa
- Grupa ludzi trwale społecznie wykluczonych (tzn. niekorzystających z osiągnięć społeczeństwa, nie tylko ze względu na brak pieniędzy, ale również mieszkanie na terenach "gorszych", niewyposażonych w kina, teatry, markowe sklepy). Tak zdefiniowana podklasa - wbrew nazwie - jest bardziej warstwą społeczną niż klasą.
- Kasta
- Zamknięta grupa społeczna charakteryzująca się dziedziczną przynależnością członków, zajmująca ściśle określoną (m.in. przez prawo i religię) pozycję w hierarchii społecznej. Pojęcie wywodzi się ze struktury społecznej Indii, ale bywa też używane metaforycznie, np. kasta prawników.
- Pozycja społeczna (status społeczny)
- Miejsce w hierarchii społecznej - miejsce, jakie jednostka zajmuje w społeczeństwie. Z zajmowanej pozycji społecznej wynika np. spełniania jakich zadań będzie oczekiwać społeczeństwo od danej jednostki: od bogatego biznesmena oczekuje się wspierania biedniejszych, od profesorów akademickich oczekuje się kształtowania opinii publicznej. Pozycję społeczną wyznaczają następujące czynniki: władza, prestiż (szacunek) i dobra materialne.
Normy społeczne edytuj
- Norma
- Reguła, zasada postępowania.
Żeby uczynić pojęcie normy bardziej użytecznym, możemy wyróżnić rodzaje norm społecznych (reguł panujących w społeczeństwie):
- normy prawne (prawo) - reguły, których wszyscy muszą przestrzegać pod groźbą sankcji,
- normy obyczajowe --- zasady zachowania, których przestrzeganie jest oczekiwane przez grupę osób, do której to grupy się przynależy,
- normy religijne - reguły przyjmowane dobrowolnie przez wyznawców danej religii,
- normy moralne - indywidualne, wewnętrzne zasady postępowania zależne wyłącznie od sumienia/poglądów jednostki.
- Sankcja
- Kara, którą ponosi się za złamanie norm (np. sankcją w przypadku kradzieży będzie nie tylko odpowiedzialność karna, gdyż czyn ten był sprzeczny z normami prawnymi, ale również napiętnowanie przez społeczeństwo - kradzież jest również sprzeczna z normami obyczajowymi).
- Kodeks
- Zbiór norm.
- Internalizacja
- Uwewnętrznienie norm, przyjęcie norm do swojego systemu wartości, uznanie ich za swoje.
- Anomia
- Stan zaniku norm społecznych. Często jest to okres po upadku "starych" norm i przed pojawieniem się "nowych", spowodowany np. rewolucją (przed rewolucją ludzie wiedzieli, że muszą okazywać szacunek królowi, który jest ich władcą - w wyniku rewolucji król został obalony i ludzie są zagubieni, gdyż nie wiedzą komu teraz powinni okazywać szacunek).
- Obowiązek
- Zadanie, którego wykonanie oczekują od nas inni (lub my sami uważamy, że musimy je wykonać). Dzięki wywiązywaniu się ludzi z obowiązków istnieje życie społeczne, np. firmy mogą produkować.
Możemy wyróżnić kilka źródeł obowiązków:
- normy społeczne (w tym normy moralne),
- wypełniane role społeczne,
- obietnica,
- nakaz.
Kultura edytuj
- Kultura
- Ogół materialnych i niematerialnych wytworów człowieka.
- Materialnym wytworem człowieka jest np. średniowieczny zamek, pałac, obraz, film.
- Niematerialnym wytworem człowieka jest np. idea, myśl polityczna, koncepcja miłości.
- Subkultura
- Grupa społeczna będąca w mniejszości społeczeństwa oraz utożsamiana przez nią kultura. Subkultura różni się od głównego nurtu kultury, jednak nie jest z nim sprzeczna - jest jego odmianą. Przykładami subkultur są subkultura prawnicza, subkultura kibiców piłkarskich.
- Kontrkultura
- Grupa społeczna i przyjęty przez nią rodzaj zachowań, norm, zwyczajów, który przeciwstawia się głównemu nurtowi kultury (np. anarchiści przeciwstawiają się państwu jako organizacji życia społecznego).