Pomocnik olimpijczyka - Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej/Człowiek w gospodarce - konsument i pracownik

Spis treści

Człowiek w gospodarce - konsument i pracownik

edytuj

Zwróćcie uwagę, abyście potrafili: • wyjaśnić na przykładach, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe • wymienić główne dochody i wydatki gospodarstwa domowego; ułożyć jego budżet • wyjaśnić, jakie prawa mają konsumenci i jak mogą ich dochodzić • przedstawić główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnić, czemu służą ubezpieczenia społeczne i zdrowotne • wskazać główne przyczyny bezrobocia w swojej miejscowości, regionie i Polsce; ocenić jego skutki. Tego wymaga od Was podstawa programowa.

Człowiek jako konsument

edytuj
Koszyk konsumpcji
Zestaw dóbr i usług nabywanych przez człowieka.
Konsument
Osoba kupująca dobro lub usługę w celu zaspokojenia swoich potrzeb.

Mówimy o rynku konsumenta, ponieważ to on, a nie producent, decyduje o tym, co i za ile kupi. To podejmowane przez niego decyzje decydują o istnieniu jakiejś fabryki. Przykładem rynku producenta były kraje realnego socjalizmu, w których produkt zawsze znajdował zbyt, bez względu na jakość, cenę i moment pojawienia się - po prostu niczego innego nie było.

Niezależnie od faktu, że konsument ma silną pozycję na rynku (dlatego mówimy o rynku konsumenta), sprzedawcy są prawnie odpowiedzialni za sprzedawany towar. Kupując nawet najmniejsze dobro, zawieramy ze sprzedawcą umowę - najczęściej nie ma ona formy pisemnej, nie zmienia to jednak faktu, że umowa ta istnieje. Zgodnie z tą umową oferowany towar:

  • musi nadawać się do celu, do jakiego zwykle jest używany (np. chleb musi nadawać się do jedzenia),
  • może mieć niedoskonałości typowe dla tego rodzaju produktów (np. skórka bochenka chleba może być popękana).

Jeżeli towar jest niezgodny z umową (np. chleb pokryty jest pleśnią), nabywca (konsument) ma prawo do reklamacji, która może wyglądać następująco:

  • towar jest nieodpłatnie naprawiany,
  • towar jest wymieniany na nowy,
  • cena towaru jest obniżana,
  • gdy wymiana i naprawa są niemożliwe, następuje zwrot pieniędzy.

Za niezgodność towaru z umową sprzedawca odpowiada w ciągu maksymalnie 2 lat od daty zakupu, jednak kupujący musi zawiadomić sprzedawcę o wykrytej przez siebie niezgodności z umową maksymalnie w ciągu 2 miesięcy od momentu jej zauważenia.

Inne obowiązki sprzedawcy:

  • oprócz ceny jednostkowej powinna być podana cena pełnej jednostki miary (np. puszka soku kosztuje 3zł, a 1l tego samego soku kosztuje 7zł),
  • w sklepie powinny być warunki do sprawdzenia jakości towaru (np. można sprawdzić czy żarówka nie jest spalona),
  • wraz z zakupionym towarem sprzedawca musi przekazać nabywcy wszystkie elementy wyposażenia i instrukcję obsługi w języku polskim,
  • jeżeli produkt był kupiony poza sklepem (np. przez internet), kupujący ma prawo do zwrotu towaru bez podania przyczyny w ciągu 10 dni od daty zakupu.
Gwarancja
Dobrowolne oświadczenie gwaranta zobowiązujące go do bezpłatnych napraw bądź wymiany w ciągu określonego okresu, na podstawie którego konsument może dochodzić swoich praw.

Niezależnie od udzielenia gwarancji, konsument ma prawa opisane powyżej.

Jeśli sprzedawca łamie prawa konsumenta, konsument może zwrócić się o pomoc do pozarządowej Federacji Konsumentów, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) bądź powiatowych rzeczników ochrony praw konsumenta.

Człowiek jako pracownik

edytuj
Akord
System pracy, w którym wynagrodzenie zależy od faktycznie wykonanej pracy.
Umowa o pracę
Umowa określająca warunki stosunku pracy między pracobiorcą (pracownikiem) i pracodawcą. Daje ona gwarancję stałego zatrudnienia i zapewnia najwięcej uprawnień:
  • prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego,
  • ubezpieczenia emerytalne, rentowe, zdrowotne,
  • prawo do zasiłku i urlopu wychowawczego,
  • prawo do odprawy w przypadku wypowiedzenia umowy przez pracodawcę.
Umowa zlecenie
Umowa zobowiązująca zleceniobiorcę do wykonywania określonej czynności przez określony czas. Zleconiobiorca nie ma gwarancji urlopu i stałego zatrudnienia - z tego względu umowa zlecenie jest zaliczana do "umów śmieciowych".
Umowa o dzieło
Umowa na wykonanie pojedyńczej rzeczy przez autora dzieła (np. napisanie książki).

Prawa i obowiązki pracowników reguluje kodeks pracy.

Obowiązki pracownika:

  • sumienne i staranne wykonywanie powierzonej mu pracy,
  • wykonywanie poleceń przełożonych (jeśli nie są niezgodne z prawem),
  • stosowanie się do przyjętych w zakładzie pracy regulaminów i zasad pracy, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (przepisów BHP) oraz przepisów przeciwpożarowych,
  • zachowywanie tajemnicy służbowej oraz dbanie o dobro zakładu pracy,
  • przestrzeganie ustalonego czasu pracy.

Ubezpieczenia społeczne:

  • ubezpieczenie emerytalne, które zapewnia prawo do emerytury (stałych wpływów pieniężnych wypłacanych osobie po przekroczeniu wieku emerytalnego); system ubezpieczeń emerytalnych w Polsce składa się z III filarów:
    • I filar (obowiązkowy) - Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, który pobiera część składek emerytalnych obecnych pracowników i wypłaca je aktualnym emerytom,
    • II filar (obowiązkowy) - Otwarte Fundusz Emerytalne (OFE), które gromadzą środki obecnych pracowników na indywidualnych rachunkach i obracają nimi (np. inwestując w akcje i obligacje), a w przyszłości będą je wypłacać ubezpieczonym;
    • III filar (dobrowolny) - wszelkie dodatkowe, prywatne ubezpieczenia emerytalne (np. indywidualne konta emerytalne),
  • ubezpieczenie rentowe, które zapewnia prawo do renty osobom, które przed ukończeniem wieku emerytalnego straciły zdolność do pracy (np. w wyniku niepełnosprawności),
  • ubezpieczenie wypadkowe,
  • ubezpieczenie chorobowe.

Poza systemem ubezpieczeń społecznych funkcjonuje ubezpieczenie zdrowotne - ubezpieczenie, z którego finansowany jest dostęp do ochrony zdrowia.

Mobbing
Działania dotyczące pracownika, polegające na jego nękaniu i zastraszaniu, wywołujące u niego obniżenie samooceny, poniżenie, ośmieszenie lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników; mobbing w Polsce jest prawnie zakazany.

Bezrobocie

edytuj
Bezrobocie
Zjawisko społeczne polegające na braku pracy dla osób do niej zdolnych i chętnych (osób aktywnych zawodowo).
Ludność bierna zawodowo
Osoby niemogące lub niechcące pracować (np. emeryci, dzieci, osoby niepracujące z własnej woli). Nie zalicza się jej do grupy bezrobotnych.

Bezrobotny to osoba:

  • niezatrudniona i nieprowadząca działalności gospodarczej (własnej firmy),
  • zdolna i gotowa do pracy,
  • nieucząca się w szkole dziennej,
  • zarejestrowana w urzędzie pracy,
  • mająca więcej niż 18 lat,
  • mająca mniej niż:
    • 67 lat - wiek emerytalny w Polsce,
  • bez prawa do emerytury lub renty,
  • niepobierająca zasiłków ani świadczeń innych niż zasiłek dla bezrobotnych,
  • nieposiadająca nieruchomości rolnej powyżej 2 hektarów przeliczeniowych.

Rodzaje bezrobocia:

  • bezrobocie koniunkturalne - takie, którego przyczyną jest dekoniunktura - zmniejszenie podaży i popytu na rynku, a więc upadek istniejących na nim firm,
  • bezrobocie strukturalne - takie, którego przyczyną jest brak kwalifikacji pożądanych na rynku pracy,
  • bezrobocie frykcyjne - takie, które dotyczy osób, które same zwalniają się z pracy i szukają nowej oraz tych, które pracują jedynie sezonowo i co pewien okres są czasowo zatrudniane.

Bezrobocie, jako ważny problem społeczny i źródło gorszych wyników ekonomicznych, jest zwalczane, a jego skutki są minimalizowane. Minimalizacji skutków służy m.in. zasiłek dla bezrobotnych (doraźna pomoc finansowa). Do aktywnych form zwalczania bezrobocia zaliczamy:

  • organizowanie kursów umożliwiających zdobycie nowych kwalifikacji (przekwalifikowanie się),
  • organizowanie prac interwencyjnych, czyli tworzenie przez przedsiębiorców miejsc pracy dla osób w szczególnie ciężkiej sytuacji na podstawie umowy między nimi (pracodawcami) a starostą,
  • organizowanie robót publicznych finansowanych przez urzędy pracy (np. sprzątanie miasta),
  • udzielanie korzystnych pożyczek bezrobotnym chcącym prowadzić działalność gospodarczą (samozatrudnienie),
  • udzielanie niskooprocentowanych kredytów lub gwarancji finansowych firmom na stworzenie nowych miejsc pracy.

Walką z bezrobociem zajmuje się powiatowy urząd pracy.