Pomocnik olimpijczyka - Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej/Człowiek w gospodarce - konsument i pracownik
Człowiek w gospodarce - konsument i pracownik edytuj
Zwróćcie uwagę, abyście potrafili: • wyjaśnić na przykładach, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe • wymienić główne dochody i wydatki gospodarstwa domowego; ułożyć jego budżet • wyjaśnić, jakie prawa mają konsumenci i jak mogą ich dochodzić • przedstawić główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnić, czemu służą ubezpieczenia społeczne i zdrowotne • wskazać główne przyczyny bezrobocia w swojej miejscowości, regionie i Polsce; ocenić jego skutki. Tego wymaga od Was podstawa programowa.
Człowiek jako konsument edytuj
- Koszyk konsumpcji
- Zestaw dóbr i usług nabywanych przez człowieka.
- Konsument
- Osoba kupująca dobro lub usługę w celu zaspokojenia swoich potrzeb.
Mówimy o rynku konsumenta, ponieważ to on, a nie producent, decyduje o tym, co i za ile kupi. To podejmowane przez niego decyzje decydują o istnieniu jakiejś fabryki. Przykładem rynku producenta były kraje realnego socjalizmu, w których produkt zawsze znajdował zbyt, bez względu na jakość, cenę i moment pojawienia się - po prostu niczego innego nie było.
Niezależnie od faktu, że konsument ma silną pozycję na rynku (dlatego mówimy o rynku konsumenta), sprzedawcy są prawnie odpowiedzialni za sprzedawany towar. Kupując nawet najmniejsze dobro, zawieramy ze sprzedawcą umowę - najczęściej nie ma ona formy pisemnej, nie zmienia to jednak faktu, że umowa ta istnieje. Zgodnie z tą umową oferowany towar:
- musi nadawać się do celu, do jakiego zwykle jest używany (np. chleb musi nadawać się do jedzenia),
- może mieć niedoskonałości typowe dla tego rodzaju produktów (np. skórka bochenka chleba może być popękana).
Jeżeli towar jest niezgodny z umową (np. chleb pokryty jest pleśnią), nabywca (konsument) ma prawo do reklamacji, która może wyglądać następująco:
- towar jest nieodpłatnie naprawiany,
- towar jest wymieniany na nowy,
- cena towaru jest obniżana,
- gdy wymiana i naprawa są niemożliwe, następuje zwrot pieniędzy.
Za niezgodność towaru z umową sprzedawca odpowiada w ciągu maksymalnie 2 lat od daty zakupu, jednak kupujący musi zawiadomić sprzedawcę o wykrytej przez siebie niezgodności z umową maksymalnie w ciągu 2 miesięcy od momentu jej zauważenia.
Inne obowiązki sprzedawcy:
- oprócz ceny jednostkowej powinna być podana cena pełnej jednostki miary (np. puszka soku kosztuje 3zł, a 1l tego samego soku kosztuje 7zł),
- w sklepie powinny być warunki do sprawdzenia jakości towaru (np. można sprawdzić czy żarówka nie jest spalona),
- wraz z zakupionym towarem sprzedawca musi przekazać nabywcy wszystkie elementy wyposażenia i instrukcję obsługi w języku polskim,
- jeżeli produkt był kupiony poza sklepem (np. przez internet), kupujący ma prawo do zwrotu towaru bez podania przyczyny w ciągu 10 dni od daty zakupu.
- Gwarancja
- Dobrowolne oświadczenie gwaranta zobowiązujące go do bezpłatnych napraw bądź wymiany w ciągu określonego okresu, na podstawie którego konsument może dochodzić swoich praw.
Niezależnie od udzielenia gwarancji, konsument ma prawa opisane powyżej.
Jeśli sprzedawca łamie prawa konsumenta, konsument może zwrócić się o pomoc do pozarządowej Federacji Konsumentów, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) bądź powiatowych rzeczników ochrony praw konsumenta.
Człowiek jako pracownik edytuj
- Akord
- System pracy, w którym wynagrodzenie zależy od faktycznie wykonanej pracy.
- Umowa o pracę
- Umowa określająca warunki stosunku pracy między pracobiorcą (pracownikiem) i pracodawcą. Daje ona gwarancję stałego zatrudnienia i zapewnia najwięcej uprawnień:
- prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego,
- ubezpieczenia emerytalne, rentowe, zdrowotne,
- prawo do zasiłku i urlopu wychowawczego,
- prawo do odprawy w przypadku wypowiedzenia umowy przez pracodawcę.
- Umowa zlecenie
- Umowa zobowiązująca zleceniobiorcę do wykonywania określonej czynności przez określony czas. Zleconiobiorca nie ma gwarancji urlopu i stałego zatrudnienia - z tego względu umowa zlecenie jest zaliczana do "umów śmieciowych".
- Umowa o dzieło
- Umowa na wykonanie pojedyńczej rzeczy przez autora dzieła (np. napisanie książki).
Prawa i obowiązki pracowników reguluje kodeks pracy.
Obowiązki pracownika:
- sumienne i staranne wykonywanie powierzonej mu pracy,
- wykonywanie poleceń przełożonych (jeśli nie są niezgodne z prawem),
- stosowanie się do przyjętych w zakładzie pracy regulaminów i zasad pracy, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (przepisów BHP) oraz przepisów przeciwpożarowych,
- zachowywanie tajemnicy służbowej oraz dbanie o dobro zakładu pracy,
- przestrzeganie ustalonego czasu pracy.
- ubezpieczenie emerytalne, które zapewnia prawo do emerytury (stałych wpływów pieniężnych wypłacanych osobie po przekroczeniu wieku emerytalnego); system ubezpieczeń emerytalnych w Polsce składa się z III filarów:
- I filar (obowiązkowy) - Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, który pobiera część składek emerytalnych obecnych pracowników i wypłaca je aktualnym emerytom,
- II filar (obowiązkowy) - Otwarte Fundusz Emerytalne (OFE), które gromadzą środki obecnych pracowników na indywidualnych rachunkach i obracają nimi (np. inwestując w akcje i obligacje), a w przyszłości będą je wypłacać ubezpieczonym;
- III filar (dobrowolny) - wszelkie dodatkowe, prywatne ubezpieczenia emerytalne (np. indywidualne konta emerytalne),
- ubezpieczenie rentowe, które zapewnia prawo do renty osobom, które przed ukończeniem wieku emerytalnego straciły zdolność do pracy (np. w wyniku niepełnosprawności),
- ubezpieczenie wypadkowe,
- ubezpieczenie chorobowe.
Poza systemem ubezpieczeń społecznych funkcjonuje ubezpieczenie zdrowotne - ubezpieczenie, z którego finansowany jest dostęp do ochrony zdrowia.
- Mobbing
- Działania dotyczące pracownika, polegające na jego nękaniu i zastraszaniu, wywołujące u niego obniżenie samooceny, poniżenie, ośmieszenie lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników; mobbing w Polsce jest prawnie zakazany.
Bezrobocie edytuj
- Bezrobocie
- Zjawisko społeczne polegające na braku pracy dla osób do niej zdolnych i chętnych (osób aktywnych zawodowo).
- Ludność bierna zawodowo
- Osoby niemogące lub niechcące pracować (np. emeryci, dzieci, osoby niepracujące z własnej woli). Nie zalicza się jej do grupy bezrobotnych.
Bezrobotny to osoba:
- niezatrudniona i nieprowadząca działalności gospodarczej (własnej firmy),
- zdolna i gotowa do pracy,
- nieucząca się w szkole dziennej,
- zarejestrowana w urzędzie pracy,
- mająca więcej niż 18 lat,
- mająca mniej niż:
- 67 lat - wiek emerytalny w Polsce,
- bez prawa do emerytury lub renty,
- niepobierająca zasiłków ani świadczeń innych niż zasiłek dla bezrobotnych,
- nieposiadająca nieruchomości rolnej powyżej 2 hektarów przeliczeniowych.
Rodzaje bezrobocia:
- bezrobocie koniunkturalne - takie, którego przyczyną jest dekoniunktura - zmniejszenie podaży i popytu na rynku, a więc upadek istniejących na nim firm,
- bezrobocie strukturalne - takie, którego przyczyną jest brak kwalifikacji pożądanych na rynku pracy,
- bezrobocie frykcyjne - takie, które dotyczy osób, które same zwalniają się z pracy i szukają nowej oraz tych, które pracują jedynie sezonowo i co pewien okres są czasowo zatrudniane.
Bezrobocie, jako ważny problem społeczny i źródło gorszych wyników ekonomicznych, jest zwalczane, a jego skutki są minimalizowane. Minimalizacji skutków służy m.in. zasiłek dla bezrobotnych (doraźna pomoc finansowa). Do aktywnych form zwalczania bezrobocia zaliczamy:
- organizowanie kursów umożliwiających zdobycie nowych kwalifikacji (przekwalifikowanie się),
- organizowanie prac interwencyjnych, czyli tworzenie przez przedsiębiorców miejsc pracy dla osób w szczególnie ciężkiej sytuacji na podstawie umowy między nimi (pracodawcami) a starostą,
- organizowanie robót publicznych finansowanych przez urzędy pracy (np. sprzątanie miasta),
- udzielanie korzystnych pożyczek bezrobotnym chcącym prowadzić działalność gospodarczą (samozatrudnienie),
- udzielanie niskooprocentowanych kredytów lub gwarancji finansowych firmom na stworzenie nowych miejsc pracy.
Walką z bezrobociem zajmuje się powiatowy urząd pracy.