Prawo karne/Podmiot przestępstwa
'Podmiotem przestępstwa jest człowiek, który je popełnia, zwany sprawcą.
Sprawcą może być w zasadzie wyłącznie osoba fizyczna, ponieważ odpowiedzialność karna opiera się na indywidualnej winie jednostki (zasada societas delinquere non potest). Chodzi o to, że co do zasady każdego można winić za jego własne czyny. Od zasady jest jednak wyjątek.
Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych. Przeciw podmiotom zbiorowym co do zasady stosuje się represyjne środki cywilno- i administracyjnoprawne (odszkodowania, pieniężne kary administracyjne etc.), ew. pociąga się do odpowiedzialności kierowników i właścicieli owych podmiotów. Same podmioty jednak, jak to już stwierdziliśmy, w zasadzie nie podlegają odpowiedzialności karnej. Zasada nieodpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych jest jednak kwestionowana, bo:
- opisane wyżej działania są z reguły niewystarczające;
- tylko odpowiedzialność karna łączy się odpowiednimi gwarancjami pewności prawa i sytuacji prawnej sprawcy.
Owocem podobnych zastrzeżeń jest ustawa z 28.10.2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Ustawie podlegają wszystkie osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz ich organów. Odpowiadają za czyn zabroniony popełniony w ich imieniu lub na ich rzecz - pod warunkiem, że odniosły w jego wyniku bezprawną korzyść (także niemajątkową). Podmiotom podlegającym ustawie grozi w takim przypadku kara pieniężna w wysokości 10% przychodu osiągniętego w roku podatkowym poprzedzającym wydanie orzeczenia lub poniesionych w tym okresie wydatków, ponadto fakultatywnie można orzec przepadek przedmiotów lub innych korzyści majątkowych pochodzących z czynu zabronionego, zakaz promocji lub reklamy, zakaz korzystania ze wsparcia z budżetu państwa, zakaz prowadzenia określonej działalności i wiele, wiele innych ciekawych dolegliwości.
Nieletni. Nieletni (tzn. osoby które nie ukończyły 17 roku życia w czasie popełniania czynu zabronionego) w zasadzie nie ponoszą odpowiedzialności karnej (art. 10 § 1 KK; nie można przypisać im winy), ale za najcięższe przestępstwa (zamach na życie prezydenta RP, napaść na prezydenta , zabójstwo we wszystkich możliwych postaciach, ciężkie uszkodzenie ciała, sprowadzenie katastrofy, przejęcie kontroli na statku wodnym lub powietrznym, branie lub przetrzymywanie zakładnika) na zasadach określonych w KK może odpowiadać nieletni, który w chwili popełnienia czynu miał ukończone 15 lat - jeśli przemawiają za tym okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste (w szczególności jeśli poprzednio stosowane środki wychowawcze i poprawcze okazały się bezskuteczne).
Młodociani. Na zasadach określonych w KK odpowiadają młodociani (osoby, które w czasie popełniania czynu zabronionego miały ukończone 17 lat, ale nie ukończyły 21 roku życia, a w czasie orzekania w pierwszej instancji nie miały ukończonych 24 lat), ale KK przewiduje modyfikacje w zakresie odpowiedzialności (w tym zasadę preferencji celu wychowawczego przy orzekaniu kary) oraz wykonywania orzeczonych kar (ale to już nas nie interesuje, bo dotyczy procedury karnej).