Prawo karne/Szkoła antropologiczna
W drugiej połowie XIX w. nauka prawa karnego znalazła się pod wpływem filozofii pozytywnej, sformułowanej przez A. Comte’a, J.S. Milla, H. Spencera. Filozofia pozytywna odrzucała wszelkie rozważania nad naturą wszechrzeczy i postulowała empiryczne badanie tego, co dostrzegalne i poznawalne. Ideałem pozytywistów były nauki przyrodnicze i służący im aparat badawczy. Wpływ myśli pozytywnej na naukę prawa karnego zaowocował narodzinami radykalnie pozytywnej szkoły antropologicznej. Jej czołowy przedstawiciel, C. Lombroso (autor pracy p.t. Człowiek zbrodniarz) przeniósł na grunt wiedzy o prawie karnym tezy zaczerpnięte z nauk biologicznych. W oparciu o masowe badania antropometryczne (gł. analiza kształtu i rozmiarów czaszki), Lombroso sformułował tezę o istnieniu urodzonego przestępcy (delinquente nato), który zachował atawistyczne cechy człowieka pierwotnego, w tym brak uczuć moralnych. Z tego względu urodzony przestępca jest biologicznie predestynowany do łamania prawa (ekstremalny determinizm). Urodzony przestępca różni się od człowieka ‘normalnego’, tzn. wolnego od wszelkich biologicznych uwarunkowań, przy czym te różnice są widoczne w jego budowie zewnętrznej, bardziej niż inni przypomina brakujące ogniwo w łańcuchu ewolucji. Lombroso nawoływał do zerwania z klasycznymi zasadami odpowiedzialności karnej, opartymi na winie i karze. Skoro bowiem przestępcy z urodzenia są nieuchronnie determinowani przez swą fizyczność do popełniania przestępstw, należy stosować wobec nich środki zabezpieczenia społecznego: izolowanie w specjalnych ośrodkach, kastrację, w skrajnych przypadkach także pozbawianie życia.
Dzieło Lombrosy kontynuowali jego uczniowie, R.Garofalo i E. Ferri. Garofalo stworzył teorie przestępstwa naturalnego (delitto naturale), występującego w każdym miejscu i czasie, a polegającego na sprzeniewierzeniu się przyrodzonym uczuciom litości i uczciwości. Ferri bronił tezy o istnieniu urodzonego przestępcy. Przyczyn przestępczości upatrywał w działaniu trzech czynników: antropologicznego (dziedziczenie skłonności przestępczych, Ferri nie wierzył w atawizmy); fizycznego (np. wpływ klimatu, Ferri dowodził, że wysokie temperatury sprzyjają nasileniu przestępczości gwałtownej); środowiskowego (wpływ warunków życia, Ferri sądził, ze przestępców produkuje ubóstwo i marne funkcjonowanie oświaty oraz innych instytucji publicznych). Ferri, choć wierny założeniom antropologów, jest posądzany o antycypowanie tez właściwych późniejszej szkole socjologicznej.
Szkoła antropologiczna negowała idealistyczny pogląd szkoły klasycznej, głoszący, że człowiek w swym postępowaniu jest całkowicie wolny. Nie bez racji, antropolodzy zwracali uwagę na szereg zewnętrznych czynników wpływających na postępowanie przestępcy, coraz bardziej zawężając sferę świadomie dokonywanych przez niego wyborów. Klasycy ujmowali karę w kategorii odwetu, uzasadnianego względami moralności i wykazującego właściwości prewencyjne. Antropolodzy byli zwolennikami środków zabezpieczających podejmowanych wobec ‘upośledzonej’ jednostki.