Rozmówki polsko-ukraińskie/Głoski

Głoski, czyli звуки:

• cz

1. czas / час
2. czosnek / часник

• dz = dzwon / дзвін
• dź = dźwięk / звук
• dż = dżem / джем
• ch

1. chata / хата
2. chór / хор

• rz

Litera "rz" występuje w języku polskim, ponieważ odpowiada tzw. miękkiemu "r", które zachowało się w innych językach słowiańskich. Ma zupełnie inne pochodzenie językowe niż litera "ż". Pojawia się najczęściej po spółgłoskach: b, ch, d, g, k, p, t, w, na końcu wyrazów na przykład zawodów (np. weterynarz - ветеринар) oraz gdy wymienia się na "r", jak "morze" / " море -> "morski" / "морський"; "kora" / "кора" -> "Na korze drzewa siedzi pająk".

Na początku wyrazów:

1. rzadko / рідко
2. rząd / ряд
3. rzecz / річ
4. rzeka / ріка
5. rzemieślnik / ремісник
6. rzeźba / скульптура
7. rzeźnik / м'ясник
8. rzęsa / вія
9. rzodkiewka / редиска
10. Rzym / Рим

Po spółgłoskach:

1. brzeg / берег
2. chrześcijaństwo / християнство
3. chrząszcz / жук
4. chrzan / хрін
5. drzazga / тріска
6. drzemać / дрімати
7. drzewo / дерево -> drewno / деревина
8. drzwi / двері
9. grzech / гріх
10. grzyb / гриб
11. grzywna / штраф
12. krzew / кущ - розмовний "krzak"
13. krzyk / крик
14. krzyż / хрест
15. prze... przenosić / переносити
16. przyjaciel / приятель
17. trzcina cukrowa / цукрова тростина
18. trzy / три
19. trzymać / тримати
20. wrzesień / вересень
21. wrzeszczeć / верещати
22. wrzucać / вкидати

W języku polskim bardzo rzadko występuje złożenie "psz". Na przykład:

1. pszczoła / бджола
2. pszczelarz / бджолярm
3. pszenica / пшениця
4. pszenno-buraczany: 1) ґрунт для пшениці та буряка, 2) іронічно "грубый"

Wyraz "morze" jest homofonem (омофон), ponieważ jest pisany z literą "rz", ale istnieje wyraz "może", który wymawia się tak samo, ale ma inne znaczenie:

1. morze / море
2. może / може = partykuła (ча́стка), którą stosujemy, gdy chcemy wyrazić propozycję, radę, prośbę. Na przykład: Ania może iść do kina / Аня може піти в кіно. Słowo "może" występuje w złożeniu "być może" (бути може):
3. Być może jutro będzie deszcz / Може, завтра буде дощ.
4. Być może ona ma rację / Може, вона й має рацію.

Oczywiście w języku mówionym często rezygnuje się ze słowa "być" i wymawia się "Może jutro...", "Może ona...", co również jest poprawne.

Ukraińskie "може бути" odpowiada polskiemu "może być":

1. Хто там може бути? / Kto tam może być?
2. Людина, яка любить квіти, не може бути поганою. / Człowiek, który lubi kwiaty nie może być zły.

W języku polskim są słowa, które mimo iż zawierają litery "rz" wymawiane są nie jako "rz", ale osobno jako "r" i "z". Na przykład:

1. marznąć / мерзнути -> przemarznąć - wymarznąć - zmarznąć - zamarznąć || zmarzlina, np. "wieczna zmarzlina" = "ві́чна мерзлота"
2. mierzić
3. obmierzły - синонім "одіозний"
4. murza / мурза (турецьке слово) - село Мурзасіхле (Murzasichle)
5. tarzan / тарзан

W złożeniach z przedrostkiem "cyber-", "hiper-" "super-", np. superzabawa / суперзабава.

Wraz z ewolucją języka polskiego część złożeń "rz" zamieniło się na "rż". Na przykład:

1. rżnąć

• sz

1. szczotka / щітка
2. szum / шум
3. szyna / рейка - шина / opona
4. barszcz / борщ - barszcz ukraiński / український борщ
5. pszczoła / бджола

Linki zewnętrzne

• Kiedy "rz" wymienia się na "sz"
• Listy wyrazów w języku polskim

Bibliografia

• M. Magajewska, Problemy fonetyczne Włochów uczących się języka polskiego - ujęcie porównawcze, [w:] W poszukiwaniu nowych rozwiązań: Dydaktyka języka polskiego jako obcego u progu XXI wieku, red. W.T. Miodunka, A. Seretny, UJ 2008.