Historia powszechna/Rzeczpospolita pod panowaniem królów elekcyjnych: Różnice pomiędzy wersjami

Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian
Anulowanie wersji nr 177644 utworzonej przez 95.49.112.226 (dyskusja)wandalizm
Linia 51:
* określały zasady ustroju i prawa Rzeczypospolitej,
* nakazywały królowi zwoływanie sejmu walnego co dwa lata na okres 6 tygodni,
* król na stałe ma przy swoim boku radę doradczą złożoną z czterech senatorów (tak zwanych rezydentów),
* nie pozwalały na używanie tytułu dziedzicznego; król miał być wybierany tylko poprzez wolną elekcję,
* politykę wewnętrzną i zagraniczną poddawały kontroli sejmu,
Linia 83:
|}
 
{| style="background-color: #f2fff2; border: solid 1px #bfffbf; padding: 6pt; margin: 1em auto; width: 25%"
|-
| style="width: 47px" | [[Image:Henri3France.jpg|40px]]
| '''Ciekawostka'''

Listy, które Henryk Walezy wysyłał do swojej kochanki Marii de Cléves (''1553 - 1574'') były podpisywane jego własną krwią.
|}
 
Linia 104 ⟶ 109:
 
=== Wojny ze Szwecją w I połowie XVII w. ===
 
Imperium Osmańskie a Tatarzy często wkraczali na terytorium Polski niszcząc wszystko, grabiąc i biorąc ludność do niewoli.
=== Wojny z Turcją w XVII wieku ===
 
Przyczyn tego konfliktu polsko tureckiego było kilka:
 
1. Polska oraz Turcja chciały podbić Mołdawię.
2. Wzajemnie oskarżały się o naruszanie granic.
 
3. Kozacy którzy byli poddanymi Rzeczypospolitej najeżdzali Imperium Osmańskie a Tatarzy często wkraczali na terytorium Polski niszcząc wszystko, grabiąc i biorąc ludność do niewoli.
4. Ostatnią przyczyną była polityka zagraniczna prowadzona przez Zygmunta III. Polska udzieliła pomocy Habsburgom w walce z księciem Siedmiogrodu, lennikiem tureckim. Turcja potraktowała to jako nieprzyjazny krok.
Linia 120 ⟶ 134:
Przebieg wojen I poł. XVII w.
 
Hetman Stanisław Żółkiewski na czele niewielkich sił (9.000 żołnierzy), wobec projektowanej przez sułtana Osmana II wyprawy na Polskę, wkroczył do Mołdawii, aby w ten sposób zabezpieczyć płd-wsch granice kraju. Tam 19.09. doszło do starcia z siłami turecko-tatarskimi (7.000 Turków i kilkanaście tysięcy Tatarów) pod wodzą Iskandera Paszy. Po pierwszych pomyślnych początkach dla Polaków, nastąpiła decydująca bitwa, przegrana przez wojska koronne. Nastepnego dnia na skutek rozłamu w dowództwie część armii samowolnie wycofała sie za Prut, gdzie dostała się w ręce tatarów, reszta zaś rozpoczęła odwrót w kierunku granicy pod osłoną taboru tworzacego ruchomą fortecę.Po odparciu wielu ataków tureckich, gdy tabor był juz blisko Dniestru, 6.X doszło w obozie do paniki, zamienionej przez atak Tatarów w zupełna klęskę. Zginał sędziwy i zasłuzony hetman Żółkiewski, a hetman polny koronny S. Koniecpolski dostał się do niewoli. Kleska Polaków pod Cecorą zachęciła sułtana tureckiego OSmana II do najazdu na Rzeczpospolitą..W 1621 roku Turcja podjęła zapowiadaną wyprawę zbrojną na Polskę, która w wyniku klęski cecorskiej i świadomości grożącego zagrożenia wystawiła dość silną armię(ok 26 tyś wojsk polskich i litewskich; oraz 30 tyś kozaków ukraińskich) , która zajęła pozycje w ufortyfikowanym obozie pod Chocimiem. Dowództwo nad polskimi i litewskimi wojskami objął hetman Jan Karol Chodkiewicz, a nad kozakami ukraińskimi hetman P. Konaszewicz Sahajdaczny. 2.IX nadeszła pod Chocim ponad 100 tyś armia turecko tatarska pod wodza sułtan aOSmana II. Pierwsze szturmy turków zakończyły się zupełnym niepowodzeniem, wobec czego przystąpili oni do systematycznego oblężenia obozu polsko-krzyżackiego, odcinając dowóz żywności i opanowując całe zaplecze. W wojsku polsko-krzyżackim zapanował głód, podobnie zreszta jak i wśród Turków, którzy nie zabrali dostatecznych zapasów na wojnę. 24.IX zmarł Chodkiewicz, komęde po nim przejął S. Lubomirski. Po odparciu przez Polaków wielkiego szturmu 28. IX Turcy musieli podjąć rokowania, uwieńczone podpisaniem 9 X rozejmu uznającego dotychczasowe granice na Dniestrze. W tej bitwie napastnicy stracili prawie 40 tyś ludzi, obrońcy ok 14 tyś.

Przebieg wojen II poł. XVII w.
Stosunki polsko-tureckie po podpisaniu pokoju w Chocimiu w 1621 r. układały się poprawnie, choć w okresie powstania Chmielnickiego Tatarzy podporządkowani Turcji brali udział w walce po stronie Chmielnickiego. Turcja jako całość praktycznie w tym okresie nie atakowała Rzeczpospolitej. Dopiero ok. 1672 r. konflikt na nowo odżył. W II połowie XVII w. zaistniały podobne przyczyny. W 1667 r. przeciwko władcy występuje możnowładca Jerzy Lubomirski. Staje on na czele rokoszu, który domaga się ustąpienia króla, zaniechania jakichkolwiek prób powoływania następcy na życia, czyli tzn. elekcji vivente rege. Rokosz Lubomirskiego dzięki mediacji Marii Gonzagi żony Jana Kazimierza ostatecznie upada, ale król Jan Kazimierz przybity tym rokoszem ustępuje w 1668 r. Elekcja z 1669 r. to faktycznie danie berła synowi wielkiego Jaremy - Michałowi Korybutowi Wiśniowieckiemu. Szlachta przekupywana z jednej strony przez stronnictwo francuskie z drugiej strony przez Habsburgów, ostatecznie opowiedziała się za kandydaturą Wiśniowieckiego. Z jednej strony sława ojca rzutowała na syna, z drugiej strony szlachta wiedziała, że jeżeli wybierze schorowanego, nieudolnego władcę będzie miała silną pozycję w państwie. Rzeczywiście tak się stało. Michał Korybut Wiśniowiecki został wybrany w 1669 r. i panował do 1673 r. Jego żoną była arcyksiężniczka austriacka - Eleonora. Tym samym praktycznie Polska w tych latach znalazła się pod wpływem Habsburgów. To niejako stało się zaczynem do ożywienia konfliktu z Turcją. Głównym przywódcą koalicji antytureckiej była dynastia Habsburgów. Dla Turcji stało się jednoznaczne, że jeżeli Polską władać będzie przedstawiciel orientacji prohabsburskiej to Polska przystąpi również do tej wielkiej koalicji antytureckiej i będzie to stanowiło wielkie zagrożenie dla Turcji. W związku z tym należało podjąć kroki i uprzedzić działania Habsburgów i Polskę, należało skierować wyprawę na Polskę, wyprawę która mogłaby pokazać potęgę Turcji. Jeszcze za panowania Jana Kazimierza w 1667 r. miała miejsce wielka wyprawa tatarska na wschodnie tereny Rzeczpospolitej. W tymże roku młody, zdolny hetman Jan Sobieski - hetman polny, koronny, zdołał powstrzymać Tatarów pod Podhajcami, ale okazało się, że zdolności jednego hetmana, że ten sukces nie jest w stanie odeprzeć groźby ze strony Turcji i podporządkowanych im Tatarów. W 1671 r. kozak Doroszenko uznał zwierzchnictwo tureckie i dzięki temu sułtan turecki poprzez swoje posła 10 grudnia 1671 r. wypowiedział wojnę Polsce. W 1672 r. do ataku przystąpiła regularna armia turecka na czele z sułtanem Mohamedem IV. Pierwszą ważną twierdzą, która znalazła się w rękach tureckich był Kamieniec Podolski. Ta twierdza była ważnym punktem oporu, strzegła ona Polski na Dnieprze. Armia turecka wkraczając do Polski uderzyła na ten zamek, potężne mury dawały duże możliwości obrony, ale otoczenie tej twierdzy, odcięcie od wody, zaopatrzenia, od kontaktów z zewnątrz zmusiło obrońców do poddania. Nie wszyscy chcieli się na to zgodzić. W końcu twierdza Kamieniec Podolski wpadł w ręce tureckie. Była to wielka hańba dla Rzeczpospolitej. Uważano bowiem Kamieniec Podolski za twierdzę nie do zdobycia, a fakty były inne. Turcy zajęli Kamieniec i przystąpili do oblężenia Lwowa. Tatarzy rozpoczeli grabierze na ziemiach polskich docierająć aż do Sanu i Wieprza. Mimo, że hetman Sobieski walczył z wojskami tatarskimi wyprawa turecka zagrażała całej Małopolsce. W tej sytuacji król Michał podjął się rokowań. Rokowania skończyły się haniebnie - traktatem w Buczaczu 16 X 1672 r. Na mocy tego porozumienia Polska chcąc obronić swoją niezależność, chcąc powstrzymać agresję armii tureckiej zgodziła się na przekazanie Turcy trzech województw: podolskiego, bracławskiego i części województwa kijowskiego. Ponadto Polska miała płacić na rzecz władcy tureckiego haracz w postaci ogromnej ilości złota. Płacąc haracz Polska znalazła się w sytuacji lennika sułtana tureckiego. Pomimo dążeń szlachty do umocnienia swojej władzy, pomimo walk z królem sytuacja taka nie była do zaakceptowania przez szlachtę. Jesienią 1673 r. dzięki wcześniejszym poborom podatku Sobieski stanął na czele armii liczącej ok. 40 tys. ludzi, zerwał jednostronnie porozumienia w Buczaczu i zaatakował armię turecką stacjonującą w okolicach Chocimia. Po raz drugi Chocim stał się miejscem, gdzie wojsko polskie odniosło sukces w walce z Tatarami i Turcją. W tym czasie, gdy Sobieski wyprawiał się na Chocim zaczął chorować Michał Korybut Wiśniowiecki. i 10 listopada 1673 r. umarł. Szlachta zebrała się na konwokacji. Sejm konwokacyjny rozpoczął się 20 kwietnia, w czerwcu 1674 r. królem Polski został wybrany hetman Jan Sobieski. Zdawał on sobie bardzo dobrze sprawę z tego, że wojny Rzeczpospolitej z Turcją i Tatarami są dla Rzeczpospolitej szkodliwe. Za najbardziej niebezpiecznych wrogów uważał Austrię, Brandenburgię i Rosję. Za wszelką cenę Sobieski dążył do zakończenia wojny z Turcją. Zamierzał także doprowadzić do sojuszu polsko-szwedzko-francuskiego, sojuszu, który byłby skierowany przeciwko Brandenburgii. W ten sposób miała być złamana potęga brandenburska, a Prusy Książęce przyłączone do Rzeczpospolitej. Umocnienie pozycji nad Bałtykiem przez odebranie Prus Książęcych dawało Rzeczpospolitej szanse na wojnę z Rosją i odebranie terenów zagarniętych przez Rosję. Tak widział to Sobieski. Te plany Sobieskiego wymagały dobrych stosunków międzynarodowych. Sytuacja międzynarodowa sprzyjała realizacji tych planów. Przede wszystkim w Europie trwała wojna przeciwko Francji Ludwika XIV. Dlatego sojusz polsko-francuski był automatycznie skierowany przeciwko Brandenburgii, przeciwko Fryderykowi Wilhelmowi. W takiej sytuacji Jan III Sobieski zawarł układ z Francją 11 czerwca 1675 r. Układ ten zakładał jak najszybsze zakończenie wojny z Turcją i przystąpienie do wojny z Brandenburgią. Na wojnę z Brandenburgią król polski miał otrzymać środki z Francji. W 1674 Turcy uderzyli na Rosje, z czego skożystali Polacy i w walkach z tatarami i kozakami opanowali Ukrainę Prawobrzezną. W 1675 Turcy oblegali Terembowle, wycofali się jednak gdy Sobieski okonał tatarów pod Lesienicami. W. 1676 armia tatarsko-turecka pod wodzą Ibrahima Szejtana wkroczyła znowu na Pokucie i ruszła na Stanisławów. Jan Sobieski zatrzymał ją w obronnym obozie pod Żórawnem, gdzie po długotrwałych walkach zmusił wielkokrotnie silniejszego przeciwnika do zawarcia rozejmu. Podole z Kamiencem i częśc Ukrainypozostały jednak przy Turcji
, która w późniejszych rokowaniach nie chciała ustąpić z tych ziem. Pewne zmian zmusiły króla do podpisania układu sojuszniczego z Austrią. W 1677 r. zawarł także sojusz ze Szwecją. Wojska szwedzkie na mocy porozumienia miały wkroczyć na teren Prus Książęcych, a następnie zmusić przedstawicieli szlachty pruskiej do wypowiedzenia posłuszeństwa elektorowi brandenburskiemu. Wówczas król szwedzki miał przekazać Prusy królowi polskiemu. Prusy Książęce miały stać się odtąd dziedzicznym księstwem Sobieskich. Gdyby te plany się udały dawało to szanse na stworzenie dziedzicznej władzy, korony polskiej. Ale tych planów Sobieskiemu zrealizować się nie udało. Ludwik XIV bardzo szybko zakończył wojnę z Brandenburgią. Zawarty został traktat pokojowy między Francją a Brandenburgią i do tego traktatu pokojowego załączony został tajny protokół, na mocy którego Brandenburgia zobowiązywała się popierać politykę francuską. Z tego powodu sojusz polsko-francuski skierowany przeciwko Brandenburgii stawał się zbyteczny, niepotrzebny dla Francji. Próba wzmocnienia władzy królewskiej oraz wprowadzenia monarchii dziedzicznej została bardzo źle odebrana przez szlachtę. Także z tych planów Jan Sobieski musiał ustąpić. Nie było także poparcia szlacheckiego dla polityki bałtyckiej. Te niepowodzenia w sojuszu z Francją zmusiły Sobieskiego do szukania stronników wśród Habsburgów. Gdy w 1683 ogromna armia turecka z wielkim wezyrem Kara Mustafa na czele wyruszyła na Wiedeń, JAn III Sobieski pospieszył na pomoc i 12 IX w zwycięskiej bitwie pod Wiedniemrozgromiono wroga, uwalniając stolicę austii od oblężęnia. NAstęponie wojska polskie, austrykackie i niemmieckie ruszyły w pościg za Turkami. W bitwie stoczonej 7-9 Xpod Parkanami w Słowacji poniosły w pierwszym dniu niespodziewana porażkę.Przednia strażsojuszników pod wodza Jana Sobieskiegozostała zaskoczona prze przeważajace siły paszy Kara Mahmeda. Dwa dni później głównie siły sojuszników z królem polskim na czele zorgromiły zupełnie Turków.. Po zdobyciu Ostrzychomia sojusznicy wywalczli sobie drogę w głąb Węgir. W 1684 za inicjatywa Jana Sobiskiego utworzono Lige Świętą, która prowadziłą długotrwałe wojny z Turcją, wypierającwojska sułtana z WęgierWojska Z udziału w tej Lidze Świętej Rzeczpospolita nie miała żadnych korzyści. Przez udział w Lidze Świętej Sobieski został zmuszony do zawarcia niekorzystnego pokoju z Rosją. Jan II Sobieski chciał podbić Mołdawię i odzyskać KAmieniec Podolski co mu się nie udało. Po smierci Jana Sobieskiego tron obiął August II Mocny. W 1698 doszł do bitwy pod Podhajcami, w której armia polska dowodzona przez hetmana F. Potockiego, pokonała Tatarów .Trzy lata po śmierci Jana III w 1699 r. zawarty został pokój w Karbowicach na mocy którego Rzeczpospolita odzyskiwała Podole z Kamieńcem.