Uciążliwość zapachowa/Wprowadzenie: Różnice pomiędzy wersjami

Usunięta treść Dodana treść
m dr.techn. sprzątanie kodu
m dr. trch. i inform. uzupełn., sprzątanie kodu
Linia 12:
[[w:Węch|Węch]] odbiera i przetwarza [[w:bodziec (fizjologia)|bodźce chemiczne]], jakimi są obecne w powietrzu cząsteczki niektórych [[w:związek chemiczny|związków chemicznych]] ([[w:odorant|odorantów]]). Drugim z chemicznych [[w:zmysł|zmysłów]] człowieka jest [[w:smak (fizjologia)|smak]], niemal nierozłącznie związany z węchem (oba rodzaje wrażeń są odbierane równocześnie). Zasady działania [[w:wzrok|wzroku]], [[w:słuchu|słuchu]], smaku i innych [[w:zmysł|zmysłów]] są znane od dawna. Węch jest bardziej złożony, co wynika z najdłuższej historii [[w:ewolucja|ewolucji]] tego sposobu „obserwacji” otoczenia przez [[w:organizm|organizmy]] żywe. Dzięki wielkiemu postępowi wiedzy w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych (np. [[w:biochemia|biochemia]], [[w:biofizyka|biofizyka]], elektrofizjologia, [[w:genetyka|genetyka]], [[w:inżynieria genetyczna|inżynieria genetyczna]]) działanie tego zmysłu jest w XXI w. znacznie mniej tajemnicze niż jeszcze w połowie wieku XX<ref>{{cytuj stronę|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2004/axel-lecture.pdf|tytuł=Scents and Sensibility: A Molecular Logic of Olfactory Perception|nazwisko=Axel|imię=Richard|data=2004-12-08|opublikowany=The Nobel Foundation|data dostępu=2012-01-30|język=en}}</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2004/buck-lecture.pdf|tytuł=Unraveling the Sense of Smell|nazwisko=Buck|imię=Linda B.|data=2004|opublikowany=The Nobel Foundation |język=en|data dostępu=2012-01-30|język=en}}</ref><ref>{{cytuj pismo |nazwisko = Białaczewski |imię =Leszek |tytuł = Nagroda Nobla za rok 2004: odkrycie genów receptorów węchowych |url = http://www.mediton.eu/library/orl_volume-4_issue-4_article-500.pdf |czasopismo = Otorynolaryngologia |wolumin = 4|wydanie = 4|strony = 163–168 |rok = 2005|data dostępu=2012-01-30|język=pl}}</ref><ref name = "Skangiel-Kramska">{{cytuj pismo |nazwisko = Skangiel-Kramska |imię = Jolanta |autor = |nazwisko2 = Rogozińska |imię2 = Karolina | tytuł = Zmysł węchu — kodowanie zapachów — Nagroda Nobla z fizjologii lub medycyny w 2004 roku|url = http://kosmos.icm.edu.pl/PDF/2005/149.pdf |czasopismo = Kosmos. Problemy nauk biologicznych |wolumin = 54|wydanie = 2–3 (267–268) |strony = 149–154 |rok = 2005 |data dostępu=2012-01-30|język = pl}}</ref><ref name = "Potargowicz">{{cytuj pismo |nazwisko = Potargowicz |imię = Elżbieta |tytuł = Węch – niedoceniany zmysł człowieka|url = http://www.phmd.pl/fulltxthtml.php?ICID=834265 |czasopismo = Postepy Hig Med Dosw. |wolumin = 62 |strony = 87–93|rok = 2008|data dostępu=2012-01-30|język = pl}}</ref><ref name="Obrębowski">{{cytuj pismo|nazwisko=Obrębowski|imię=Andrzej |tytuł=Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny za rok 2004|czasopismo =Medycyna Praktyczna|rok = 2005 | wydanie=03|odpowiedzialność = Uniwersytet Adama Kopernika, Wydział Informatyki, Katedra i Klinika Foniatrii i Audiologii AM im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu|język=pl|data=2005-04-11|url=http://www.mp.pl/artykuly/index.php?aid=26055&_tc=126CC645AB454EB8B32F2AE28CDF673B|data dostępu=2012-01-30|język = pl}}</ref>, jednak nadal wciąż nie w pełni wyjaśnione. Uniemożliwia to rozwiązywanie problemów uciążliwości zapachowej na podstawie wyników chemicznej analizy składu zanieczyszczonego powietrza. Konieczne jest odwoływanie się do opisu wrażeń węchowych odbieranych przez ludzi.
 
Zapachy niepożądane są zwykle nieprzyjemne (smród, fetor, odór), jednak uciążliwe bywają również zapachy przyjemne, lecz obce w danym środowisku – świadczące o obecności zanieczyszczeń powietrza (również takie są nazywane ''odorami''). Przyczyną uciążliwości są zwykle wieloskładnikowe mieszaniny [[w:zanieczyszczenie powietrza|zanieczyszczeń powietrza]] (odorantów i związków bezwonnych). Poszczególne składniki mieszanin – [[w:związek chemiczny|związki chemiczne]] – znacznie różnią się rodzajem zapachu, wysokością [[w:próg węchowej wyczuwalności|progu węchowej wyczuwalności]], szybkością zmian intensywności zapachu wraz ze zmianami [[w:stężenie (chemia)|stężenia]] itp. Szczególnie intensywny nieprzyjemny zapach wykazują np. [[w:siarkowodór|siarkowodór]], [[w:siarczek dimetylu|DMS]] i inne [[w:tioetery|sulfidy]], [[w:tiole|tiole]] i inne [[w:związki siarkoorganiczne|związki siarkoorganiczne]], [[w:aminy|aminy]], [[w:alkohole|alkohole]], [[w:aldehydy|aldehydy]], [[w:ketony|ketony]], [[w:estry]] i [[w:kwasy tłuszczowe]]. Chemicy identyfikują zwykle tylko część składników rzeczywistych mieszanin odorantów, przy czym nie jest możliwe wykazanie, że są to związki decydujące o zapachu zanieczyszczonego powietrza. Interpretację wyników [[w:analiza chemiczna|analizy chemicznej]] – jakościowej i ilościowej – utrudnia też wspomniany brak pełnej wiedzy o zależności [[w:wrażenie|wrażeń]] zmysłowych od [[w:bodziec (fizjologia)|bodźców]] ([[w:psychofizjologia|psychologia]], [[w:psychofizyka|psychofizyka]])<ref name="Odory">{{cytuj książkę | autor = Joanna Kośmider| autor2 = Barbara Mazur-Chrzanowska | autor3 = Bartosz Wyszyński| tytuł = Odory |url = http://www.ibuk.pl/fiszka.php?id=157| wydanie = 1 | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa |rok = 2002 |isbn = 978-83-01-14525-5|data dostępu = 2012-01-30|język = pl|}}</ref>. W niektórych wypadkach istnieje możliwość wykorzystania przyrządów pomiarowych nazywanych [[w:elektroniczny nos|elektronicznymi nosami]], których konstrukcja jest wzorowana na działaniu węchu biologicznego. Ludzki nabłonek węchowy jest zastępowany "polem czujników" – zestawem wielu zróżnicowanych detektorów. Identyfikacja zapachu polega na stwierdzeniu podobieństwa rozkładu pobudzeń czujników pod wpływem badanej próbki i wzorca zapachowego<ref>{{cytuj pismo |nazwisko = Kośmider |imię = Joanna| nazwisko2 = Wyszyński|imię2 = Bartosz|tytuł = Artificial olfaction |czasopismo = Chemia Analityczna |wolumin = 45|strony = 483-500|data = 2000| język = en}}</ref><ref>{{cytuj pismo |nazwisko = Kośmider |imię = Joanna|nazwisko2 = Zamelczyk-Pajewska |imię2 = Małgorzata| nazwisko3 = Krajewska |imię3 = Beata|tytuł = Intensywność zapachu gazów przemysłowych. Możliwość pomiarów instrumentalnych|czasopismo =Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów |numer = 2|strony = 54-61|data = 2004|język = pl}}</ref>.
 
----
[[Plik:Crystal Clear app kdict.png|left|40px]]
''Ogólne informacje na temat działania węchu biologicznego i sztucznego oraz określania cech zapachów zamierzam zamieścić w rozdziałach: „[[Uciążliwość zapachowa/Węch człowieka|Węch człowieka]]”, „[[Uciążliwość zapachowa/Prawa psychofizyczne w olfaktometrii|Prawa psychofizyczne w olfaktometrii]]”, „[[Uciążliwość zapachowa/Klasyfikacja zapachów według rodzaju|Klasyfikacja zapachów według rodzaju]]” i, „[[Uciążliwość zapachowa/Analiza sensoryczna|Analiza sensoryczna]]” i „[[Uciążliwość zapachowa/Elektroniczny nos|Elektroniczny nos]]”''.
----
[[Plik:Stanowiska TO7.JPG|right|150px]]
Rozwiązywanie problemów związanych z uciążliwością zapachową umożliwiają techniki olfaktometryczne. Olfaktometria inżynierska (wykorzystywana w inżynierii chemicznej i środowiskowej) jest działem analizy sensorycznej<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Baryłko-Pikielna | imię=Nina| tytuł = Zarys analizy sensorycznej żywności| wydawca = Wydawnictwo Naukowo-Techniczne| miejsce = Warszawa| rok = 1975}}</ref>>, który obejmuje różne techniki ocen subiektywnych (np. skalowanie uciążliwości zapachu, jego intensywności i [[w:jakość hedoniczna|jakości hedonicznej]]) oraz techniki obiektywnego i ilościowego oznaczania [[w:stężenie zapachowe|zapachowego stężenia]] zanieczyszczeń (wszystkich [[w:odorant|odorantów]] łącznie). Zgodnie z normą ”Jakość powietrza. Oznaczanie stężenia zapachowego metodą rozcieńczeń dynamicznych”<ref name="Norma">{{cytuj pismo |url = http://www.pkn.pl/index.php?a=show&m=katalog&id=537854&page=1|tytuł = PN–EN 13725:2007: Jakość powietrza. Oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej |czasopismo = PKN Warszawa |wolumin = 2007 |data dostępu = 2012-01-30|język = pl}}</ref>
<ref>{{cytuj pismo |nazwisko = Kośmider |imię = Joanna|nazwisko2 = Krajewska |imię2 = Beata |tytuł = Normalizacja olfaktometrii dynamicznej. Podstawowe pojęcia i jednostki miar|czasopismo = Normalizacja |numer = 1|strony = 15-22|data = 2005|język = pl}}</ref>
stężenie odorantów w powietrzu lub w odlotowych gazach przemysłowych ([[w:stężenie zapachowe|stężenie zapachowe]], c<sub>od</sub>) wyraża się w [[w:europejska jednostka zapachowa|europejskich jednostkach zapachowych]] w metrze sześciennym (ou<sub>E</sub>/m³). Pomiary olfaktometryczne wykonuje się z użyciem [[w:olfaktometr|olfaktometrów]] dynamicznych i zespołu ludzi o kontrolowanym węchu, odgrywających rolę czujnika. Liczbową miarą stężenia zapachowego jest taki stopień rozcieńczenia próbki, po którym jest osiągany zespołowy próg wyczuwalności zapachu (c<sub>od,th</sub> = 1 ou<sub>E</sub>/m³). Wynikiem obiektywnych i ilościowych olfaktometrycznych badań gazów odlotowych są liczbowe wielkości [[w:strumień zapachowy|emisji zapachowej]] oraz skuteczności instalacji [[w:dezodoryzacja|dezodoryzujących]].