Uciążliwość zapachowa/Węch człowieka/Receptory węchowe i kodowanie zapachu: Różnice pomiędzy wersjami

Usunięta treść Dodana treść
nowy
 
m popr linku przekierow.
Linia 9:
Sytuacja zmieniła się dopiero w końcu XX wieku, dzięki postępowi wiedzy na pograniczu nauk ścisłych i przyrodniczych (np. [[biochemia]], [[biofizyka]], [[elektrofizjologia]]<ref group="uwaga">Obszerny artykuł na temat elektrofizjologii jest dostępny na en:wiki: [[:en:Electrophysiology]]</ref> (rozwój [[genetyka|genetyki]] i [[inżynieria genetyczna|inżynierii genetycznej]]). Wykazano (na podstawie badań nabłonka węchowego [[mysz domowa|myszy]]), że liczne węchowe [[białka]] [[receptor]]owe należą do dużej grupy [[receptory sprzężone z białkami G|receptorów GPCR]], oraz opisano „system węchowy” – sposób interpretacji w [[węchomózgowie|mózgu]] wzorów pobudzenia nabłonka węchowego ([[Linda B. Buck]]{{r|L.Buck Nobel lecture}} i [[Richard Axel]]{{r|R.Axel Nobel lecture}}, [[Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny]], rok 2004). Na podstawie baz danych, zgromadzonych w ramach [[Projekt poznania ludzkiego genomu|„Projektu poznania ludzkiego genomu”]] (''Human Genome Project'', HGP), stwierdzono że nadrodzina receptorów węchowych (''Olfactory Receptors'', OR) jest największą rodziną w [[genom człowieka|genomie]]. Białka te są kodowane przez ponad 2% z ok. 30 tys. wszystkich genów{{r|OR na en wiki}}{{r|Białaczewski}}{{r|Skangiel-Kramska}}{{r|Potargowicz}}{{r|Obrębowski}}.
 
W [[błona komórkowa|błonie komórkowej]] receptorowych [[neuron]]ów [[nabłonek węchowy|nabłonka węchowego]] [[Człowiek rozumny|człowieka]] występuje ponad 300 takich białek. Liczba receptorów różnych bodźców chemicznych jest więc wielokrotnie większa od liczby receptorów innych bodźców, np. ponad sto razy większa od liczby różnych [[czopki|czopków]] [[siatkówka (anatomia)|siatkówki oka]] – receptorów [[WidmoPromieniowanie promieniowania elektromagnetycznegoelektromagnetyczne#światło widzialneświatło_widzialne|promieniowania widzialnego]]. Obserwację barwnych obrazów umożliwiają tylko trzy rodzaje [[rodopsyna|rodopsyny]], reagujące na trzy [[barwy podstawowe|podstawowe barwy]].
 
Jedna komórka węchowa (receptor) człowieka i innych [[ssaki|ssaków]] zawiera tylko jeden OR. Powstająca pod wpływem odorantów mozaika pobudzeń różnych receptorów, rozsianych na powierzchni nabłonka, znajduje odbicie w [[węchomózgowie#opuszka węchowa|opuszce węchowej]]. W jej kłębuszkach grupują się [[neuryt|aksony]] neuronów wyposażonych w taki sam OR. Jest to pierwszy etap identyfikacji chemicznego bodźca, jakim jest odorant (związek chemiczny lub mieszanina związków). Rozkład pobudzeń w opuszce (neurony II rzędu) jest zależny od struktury cząsteczek odorantów i stężeń tych związków{{r|L.Buck Nobel lecture}}{{r|R.Axel Nobel lecture}}{{r|Mori i wsp 1999}}.
 
Z opuszki [[droga węchowa]] prowadzi sygnał do [[kora mózgu|korowe]] zakrętu [[hipokamp]]a, w której znajduje się korowe pole węchowe (ośrodek węchu). Hipokamp jest częścią [[atawizm|atawistycznego]] [[układ limbiczny|układu limbicznego]] (kiedyś kojarzonego wyłącznie z węchem), który uczestniczy w kształtowaniu stanów emocjonalnych, np. [[strach]]u, [[lęk]]u, [[przyjemność|przyjemności]], [[głód|głodu]]. Bierze też udział w procesie [[pamięć|zapamiętywania]] i wpływa na procesy wegetatywne (np. [[choroby psychosomatyczne]], [[zaburzenia somatoformiczne]]).
 
== Podstawy badań węchu ==