Szachy/Słowniczek

Jak każda gra, szachy także mają swój język szachowy. Poniżej podano niektóre wyrazy używane w szachach:

Cykl

ruchy białych lub białych i czarnych (w wielu fazach) tworzące pewien zamknięty cykl.

Debiut (otwarcie)

nie składa się ze ściśle określonej liczby posunięć. Orientacyjnie można określić, iż jest to 10-20 pierwszych posunięć. Głównym celem debiutu jest jak najszybsza mobilizacja sił do prowadzenia działań zaczepnych i obronnych w grze środkowej.

Dominacja

idea w studium. Figury białych kontrolują pola, na które mogłyby pójść czarne figury

Faza

gra w przygotowaniu, w złudach lub w rozwiązaniu

Główny wariant

wariant, w którym przedstawiona jest idea autorska.

Gra wstępna

seria początkowych posunięć prowadząca do powstania kluczowej pozycji, od której zaczyna się główna idea studium.

Gra środkowa

nie ma wyraźnej granicy pomiędzy debiutem a grą środkową, która zaczyna się z chwilą kiedy kończy się mobilizacja sił i strony rozpoczynają akcje zaczepne. Cechą charakterystyczną gry środkowej jest znaczna liczba figur na szachownicy, które w przeciwieństwie do debiutu, są już w pełni przygotowane do prowadzenia "wojny".

Gra końcowa (końcówka)

W chwili kiedy na skutek wymian zmniejszyła się liczba figur na szachownicy i król, który dotąd był obiektem ataku sam staje się silną i aktywną figurą, wtedy następuje końcowy etap partii

Groźba

kontynuacja po wstępie w odpowiedzi na dowolny ruch czarnych.

Idea (temat)

pomysł autora zadania.

Inicjatywa

aktywne działanie, które ma na celu stworzenie zagrożenia w obozie przeciwnika

Mat

– danie szacha przeciwnikowi, w taki sposób, że nie może się on zasłonić żadną z figur, ani nigdzie indziej ruszyć.

Mat pomocniczy

zadanie szachowe, w którym zaczynają czarne i obie strony dążą do zamatowania czarnego króla. W macie pomocniczym zaczyna się zapis od ruchu czarnych i dopuszcza się kilka rozwiązań, które pełnią rolę kilku wariantów.

Opozycja

sytuacja, w której figura jednego koloru zajmuje odpowiednie pozycje naprzeciwko figury drugiego koloru.

Partia

rozgrywka szachowa, proces walki toczącej się od pierwszego posunięcia do rozstrzygającego. Partia szachowa dzieli się na trzy zasadnicze fazy: debiut (otwarcie), grę środkową i grę końcową (końcówkę).

Pat

remis; następuje, gdy jeden z graczy nie ma możliwego ruchu do wykonania.

Problemista (kompozytor szachowy)

szachista układający zadania szachowe

Promocja

pion, gdy osiągnie swój ostatni rząd pól na szachownicy jest zastępowany inną figurą, najczęściej najsilniejszą - hetmanem

Samomat

zadanie szachowe, w którym zaczynają białe i zmuszają czarne do zamatowania białego króla.

Samowiązanie

wiązanie w obronie czarnych figur, co wykorzystują białe.

Struktura pionowa

rozmieszczenie pionów na szachownicy

Studium (etiuda)

kompozycja szachowa, w której białe wygrywają lub remisują jedynym interesującym sposobem przy najlepszej grze czarnych. Z uwagi na treść studia dzieli się na: analityczne, w których na pierwszy plan wysuwają się elementy analityczne, i kombinacyjne, w których dominują elementy taktyczne.

Unicestwienie

pozbycie się własnej bierki przeszkadzającej w osiągnięciu celu.

Wariant

gra następująca po obronie czarnych lub po dowolnym ruchu czarnych w zadaniu tempowym.

Wieczny szach

forma remisu pozycyjnego, w której figury strony silniejszej nie mogą uwolnić się spod ataku figur strony słabszej bez straty materiału.

Wzajemny zugzwang (obustronny zugzwang)

sytuacja, w której każda ze stron będąca na ruchu jest zmuszona do osłabienia swojej pozycji.

Zadanie szachowe (kompozycja szachowa, problem szachowy)

pozycja wymyślona przez autora, która zawiera jakąś ciekawą ideę lub kombinację.

Zadanie tempowe

problem szachowy, w którym po wstępie brak groźby i czarne są w zugzwangu.

Zamurowanie

całkowite zablokowanie figury przez własne bierki.

Zugzwang (tempo)

sytuacja, w której każdy ruch strony będącej na posunięciu osłabia jej pozycję