Wikijunior:Cywilizacje/Rzymianie

Na jakim terenie żyli?

Mapa Cesarstwa Rzymskiego w 117 r.n.e.

Starożytni Rzymianie wywodzili się od Latynów – mieszkańców Lacjum, krainy w środkowej Italii (obecne Włochy). Początkowo Rzymem rządzili królowie. W tych czasach Italię zamieszkiwały również inne ludy, między innymi Etruskowie. Około 500 roku przed naszą erą Rzym przekształcił się w republikę. W następnych wiekach Rzymianie podbili całą Italię, Grecję, część Galii (Francji) i Iberii (Hiszpanii) oraz pokonali Kartagińczyków w północnej Afryce.

Gdy około 50 roku przed naszą erą Juliusz Cezar przejął władzę, Rzym panował już nad całą Galią, częścią Brytanii, Egiptem i obszarami na Bliskim Wschodzie (między innymi Judeą). Kolejni cesarze skupili się raczej na umocnieniu i obronie granic, dzięki czemu praktycznie w całym basenie Morza Śródziemnego zapanował pokój rzymski, pax romana.

Jak wyglądały ich budynki?

Rzymski akwedukt we Francji.

Gdy wyobrażamy sobie rzymskie budynki, zwykle przychodzą nam na myśl monumentalne budowle z białego kamienia, ozdobione rzędami kolumn. Istotnie, tak wyglądały świątynie i inne budynki publiczne; jednak przeciętne rzymskie domy były znacznie skromniejsze, zbudowane z drewna i cegieł.

W typowym domu-willi, zwanym domus, znajdowały się pokoje rozmaitej wielkości, od maleńkich sypialni (cubiculum), przez średnie pokoje jadalne, aż do przestronnych sal do przyjmowania gości. Większość pokoi wychodziła na dziedziniec zwany atrium, który mógł być całkiem niewielki; po środku atrium znajdował się basenik na wodę deszczową, która spływała z dachu. Większość zamożnych ludzi miała za domem także ogród, w którym sadzono kwiaty, owoce i warzywa.

W dużych miastach, takich jak Rzym, większość ludzi mieszkała w dwu lub trzypiętrowych budynkach, zwanych insulae. Rodzina wynajmowała zwykle jeden lub dwa pokoje; większość czasu spędzano na placach i ulicach. Zaopatrzenie w wodę zapewniały miejskie fontanny i akwedukty.

Czym się żywili?

Panem et circenses, "chleba i igrzysk" – żądał lud rzymski. W dużych miastach zazwyczaj nie brakowało jednego ani drugiego. Podstawowym zbożem była pszenica, w dużych ilościach importowana z Egiptu i Kartaginy. Obywatelom rzymskim w miastach rozdawano zboże za darmo. Łatwo dostępna była również świeża woda, doprowadzana do miast akweduktami. Do posiłków często pito wino.

Do podstawowych produktów należały oliwki i wyciskana z nich oliwa. Z warzyw jedzono sałatę, kapustę, bób, soczewicę, rzepę, dynię, szparagi i cebulę. Spośród owoców hodowano lub sprowadzano jabłka, gruszki, śliwki, figi, cytryny, granaty, winogrona i daktyle. Przyrządzano mięso zwierzyny dzikiej i hodowlanej, nie wyłączając świń; jadano także podroby. Ze wsi sprowadzano jajka i sery. Popularne były ryby i owoce morza.

Rzymskie uczty były naprawdę zadziwiające, zarówno pod względem ilości, jak i rodzajów dań. Do wyszukanych smakołyków należały m.in. pieczone pawie oraz koszatki (małe zwierzę podobne do susła). Zachował się jadłospis na skromne przyjęcie u Pliniusza Młodszego: na przekąskę sałata, po dwa jajka i trzy ślimaki na osobę; jako danie główne dynie z oliwkami i cebulą, a na deser ciasto orkiszowe pokropione winem z miodem.

Ludzie zamożni spożywali posiłki, półleżąc na miękkich sofach. Jeść siedząc wypadało niewolnikom, małym dzieciom, wieśniakom i podróżnym.

Jakie nosili stroje?

Obywatel rzymski ubrany w togę

Podstawowym ubiorem, zarówno mężczyzn, jak i kobiet, była tunika: dwa prostokątne kawałki płótna zszyte razem, z otworem na ręce i głowę, zapinane na ramionach. Męskie tuniki były krótsze – do kolan; kobiety nosiły szaty do kostek, z „nadmiarem” tkaniny zebranym i przewiązanym w pasie.

Oficjalnym strojem obywatela rzymskiego była toga – rodzaj specjalnie drapowanego płaszcza. Tylko wolni obywatele mogli nosić togę; dla urzędników zakładanie jej było obowiązkiem. Toga była także znakiem pokoju, ponieważ nie nosili jej żołnierze.

Kobiety wychodząc z domu zakładały inny rodzaj płaszcza, zwany stola, oraz szal na głowę, zwany palla. Zamężnej kobiecie nie wypadało pokazywać się z odkrytą głową.

Jako obuwie noszono sandały i skórzane buty.

• 
  Rzymianie na XIX-wiecznej ilustracji (A. Kretschmer, C. Rohrbach, Costumes of All Nations, 1882)
• 
  Rzymianki na XIX-wiecznej ilustracji (A. Kretschmer, C. Rohrbach, Costumes of All Nations, 1882)

Jak wyglądało ich pismo?

Alfabet łaciński wygląda dla nas znajomo, ponieważ jest używany w prawie wszystkich językach europejskich, w tym w języku polskim. Rzymianie nie stosowali małych liter; początkowo nie używali także liter J, U i W, a litery A i E występujące obok siebie pisali jako jeden znak (zamiast J pisano I, zamiast U – V, więc np. imię Juliusza Cezara zapisywano: IVLIVS CÆSAR).

Rzymianie zapisywali również liczby za pomocą liter, np.:

• I oznaczało jeden, II – dwa, III – trzy;
• V to pięć; IV to cztery, a VI to sześć;
• X to dziesięć; IX – dziewięć, a XI – jedenaście;
• L – pięćdziesiąt,
• C to sto, a M – tysiąc.

Na przykład MMVIII to 2008.

W co wierzyli?

Srebrna figurka Junony

Rzymianie, podobnie jak wiele innych ludów starożytnych, byli politeistami, to znaczy wierzyli w wielu bogów. Każdy bóg (lub bogini) był „przypisany” (powiązany?) do pewnej sfery życia ludzkiego lub jakiegoś zjawiska naturalnego. Gdy Rzymianie dostąpili kontaktu z kulturą grecką, wywarła ona na nich niezatarte wrażenie – do tego stopnia, że własne bóstwa uznali za dokładne odpowiedniki bogów greckich:

• Jowisz lub inaczej Jupiter (grecki Zeus) był władcą nieba i piorunów, królem wszystkich bogów, zasiadał na tronie w olimpie
• Jego żona Junona (grecka Hera) – boginią małżeństwa i macierzyństwa,
• Jego brat Neptun (grecki Posejdon) był bogiem morza,
• Drugi brat Pluton (grecki Hades) – bogiem zmarłych i świata podziemnego,
• Wenus (grecka Afrodyta)-to bogini miłości, która wyłoniła się z morskiej piany.
• Minerwa (grecka Atena) – bogini mądrości,
• Mars (grecki Ares)-to bóg wojny,
• Diana (Artemida) – bogini łowów,
• Westa (grecka Hestia) – bogini ogniska domowego,
• Merkury(grecki Hermes) – posłaniec bogów
• Wulkan (Hefajstos) – bóg kowalstwa, wziął Afrodytę za żonę.

Kto z nich jest sławny do dzisiaj?

Popiersie Juliusza Cezara

Najsłynniejszy Rzymianin w historii to Juliusz Cezar. Był wodzem zwycięskich kampanii wojennych w Galii, Egipcie i Azji Mniejszej. W wyniku wojny domowej przejął władzę w Rzymie, przyczyniając się do zmiany Republiki w Cesarstwo Rzymskie. Był znakomitym mówcą i autorem pamiętników; przeprowadził również reformę kalendarza.

Innym szeroko znanym Rzymianinem był Poncjusz Piłat, namiestnik Judei od 26 roku n.e. do 36 roku n.e. Współcześnie jest znany głównie jako człowiek, który – według Ewangelii – osądził Jezusa Chrystusa i skazał go na śmierć.

Co po sobie pozostawili?

• Z języka Rzymian – łaciny – wywodzi się szereg współczesnych języków zwanych romańskimi: włoski, francuski, hiszpański, portugalski oraz rumuński. Również inne języki europejskie, np. polski i angielski, zawierają wiele zapożyczeń z łaciny. Alfabet łaciński stosowany jest do dziś w większości języków europejskich.
• Prawo rzymskie jest podstawą wielu współczesnych systemów prawnych.
• Na terenie byłego Cesarstwa do dziś istnieją pozostałości rzymskich dróg, mostów i akweduktów.