Wikipedysta:A-nobel-S~plwikibooks/brudnopis4

Prehistoria Sri Lanki

Wyspa Cejlon w okresie paleolitu

Początek osadnictwa na wyspie Cejlon datuje się na okres pomiędzy 500 000 a 120 000 lat przed naszą erą. W tym czasie kilkakrotnie wyspa była połączona z półwyspem Indyjskim dzięki zmianom poziomu morza. Ostatnie połączenie miało miejsce 5000 lat p. n. e.

Najwcześniejsze znaleziska datują początek pobytu ludzkości na Cejlonie na 300 000 lat p. n. e., jednak najpewniejszą datą jest rok 120 000 p. n. e. Właśnie z tego okresu pochodzą wyrabiane przez mieszkańców wyspy narzędzia z kwarcu oraz czertu, które były wytwarzane do środkowego paleolitu.

Osadnictwo w okresie mezolitu

Około 34 000 lat p. n. e. wyspa została skolonizowana przez ludzi z Balangoda (nazwanych tak od miejsca, gdzie ich znaleziono), pierwszych ludzi współczesnych zamieszkujących Cejlon. Byli oni mezolitycznymi myśliwymi żyjącymi w jaskiniach. Uprawiali owies oraz jęczmień. Potrafili wytwarzać sól przed rokiem 27 000 p. n. e.

Najwcześniejsze ślady ich pobytu znaleziono w jaskini Fa Hien - są to pierwsze ślady człowieka współczesnego w południowej Azji. Innym znanym stanowiskiem archeologicznym, gdzie również znajdują się ślady ludzi z Balangoda, jest jaskinia Batadombalena niedaleko Colombo. W jaskini niedaleko wihary Varana Raja Maha znaleziono ślady pobytu człowieka na tych terenach z około 8000 roku p. n. e.: niewielkie, granitowe narzędzia, fragmenty ceramiki, gliniane doniczki oraz pozostałości zwęglonego drewna z okresu mezolitu. W jaskini Nilgala znaleziono kości psów, które sugerują, że ludzie z Balangoda hodowali te zwierzęta w celu używania ich podczas polowań. Udomowiono również kury, świnie oraz bawoły.

Epoka żelaza

We wczesnej epoce żelaza rozwijało się rolnictwo owsa oraz jęczmienia, a także hodowla bydła. Prace wykopaliskowe w rejonie miasta Kegalle wskazują na użycie wyrobów garncarskich około 4300 roku p. n. e. W wielu miejscach odnaleziono również żużel - pozostałość po wytwarzaniu miedzi od około 1800 roku p. n. e.

Cynamon, rosnący na wyspie Cejlon, był znany również w Egipcie już około 1500 p. n. e., co sugeruje kontakty handlowe mieszkańców Cejlonu z Egiptem. Natomiast wyroby garncarskie znalezione w Anuradhapura i datowane na rok 600 p. n. e. noszą inskrypcje w piśmie brāhmī oraz w innych alfabetach, co świadczy o kontaktach handlowych z ludami semickimi.

Pierwsze ślady osadnictwa miejskiego znaleziono w mieście Anuradhapura, ważnego ośrodka na wyspie w epoce żelaznej. Datuje się je na rok 900 p. n. e. Centrum miasta zajmowało obszar o powierzchni 15 hektarów. Na przestrzeni kilku następnych stuleci miasto rozrosło się do obszaru 50 hektarów. Podobne miejsce znaleziono w Sigiriji.

Dipavamsa i Mahavamsa, buddyjskie kroniki Sri Lanki, mówią, że wyspę zamieszkiwały Yakkhi (demony), Nagi (kobry) oraz dewy (bogowie). Odnosi się to do rdzennych mieszkańców wyspy, wyznających totemizm.

Pojawienie się nowych form garncarstwa około roku 600 p. n. e., wraz z wyrobami z czerwonego szkła, wskazują na nowy impuls kulturalny, być może z północnych Indii. W tym czasie napisy na ceramice zaczęto sporządzać w indyjskich prakrytach, podobnie jak w Indiach północnych. Brak natomiast napisów w języku drawidyjskim, co oznacza, że język indyjski dominował na tym obszarze co najmniej od 500 roku p. n. e.

Cejlon kolonią Portugalii

Przybycie Portugalczyków na Cejlon

Flaga portugalskiego Cejlonu.

Godło portugalskiego Cejlonu.

Zasięg kolonii portugalskich na wyspie Cejlon.

Pierwszym Portugalczykiem, jaki przybył na wyspę Cejlon, był Dom Lourenço de Almeida, który w roku 1505 (lub 1506) przybił do wybrzeża w okolicy miasta Galle. Pod koniec roku 1505 (albo 1506) zakotwiczył w porcie Kolombo.

Wkrótce został zawarty traktat między Portugalią a Królestwem Kotte. Wyspa została podzielona na cztery królestwa: Kotte, najważniejsze ze wszystkich, Sitawaka, Kandy, położone w górach, i Dżafna na północy.

W 1518 roku wicekról Lopo Soares de Albergaria wylądował w Kolombo ze znaczną flotą. Zaczął on budowę pierwszego portugalskiego portu na Cejlonie, Nossa Senhora das Virtudes albo Santa Bárbara, o kształcie trójkąta, zwieńczonego centralną wieżą. Syngalezi niedługo potem zaczęli atakować fort, który został w końcu rozebrany. Portugalczycy pozostawili jednak na wyspie swego agenta pod opieką króla Kotte.

Oddanie Kolombo było jednak błędem Portugalii. Wkrótce mauretańscy kupcy zaczęli odnawiać swoje zwierzchnictwo nad handlem na tym terytorium. Zostali jednak pokonani przez nielicznych Portugalczyków, znajdujących się na wyspie. Ostateczną porażkę muzułmanów przyniosły zwycięstwa Martima Afonso de Sousy pod Vedelai w 1538 oraz Miguela Ferreiry pod Negombo w 1539.

Portugalczycy, zachęcani przez władcę Kotte, podjęli misję chrystianizacyjną na Cejlonie. Wznoszono kościoły, zwłaszcza na południowo-zachodnim wybrzeżu.

W październiku 1550 roku wicekról Afonso de Noronha przybył na wyspę wraz z 500 żołnieżami i zajął Kotte. Jednak nie udało mu się narzucić zwierzchnictwa Portugalii nad całą wyspą. W listopadzie 1554 Duarte de Eça z 500 żołnierzami zbudował nową twierdzę w Kolombo. Przed rokiem 1556 rybacy zamieszkujący południowe nabrzeże Kolombo, w liczbie około 70 000, zostali nawróceni na chrześcijaństwo. Ochrzczeni zostali również król i królowa Kotte, jako Dom João Pereira Bandara oraz Dona Catarina. Idąc za przykładem króla, część cejlońskiej arystokracji przyjęła portugalski tytuł szlachecki "dom" wraz z portugalskimi zwyczajami i językiem, co przyczyniło się do wyobcowania króla i dworu od reszty mieszkańców Cejlonu.

Umacnianie władzy portugalskiej

W roku 1565 Portugalczycy zdecydowali o przeniesieniu stolicy z Kotte do Kolombo. W nowej stolicy zostali jednak otoczeni przez Syngalezów, którzy dysponowali trzema silnymi garnizonami w Wattala, Nagalagama i Mapane, miejscowościach położonych wokół Kolombo. Wojska portugalskie przeszły do ofensywy w roku 1574. Splądrowane zostały Negombo, Kalutara i Beruwela, zaś garnizony syngalezkie wyparto z Nagalagama i Mapane.

W sierpniu 1587 Król Kandy i Sitawaka Rajasimha I rozpoczął oblężenie Kolombo. Syngalezi atakowali miasto, bronione 12 bastionami, wiele razy, jednakże za każdym razem bezskutecznie. W lutym 1588 odstąpiono od oblężenia. Do końca siedemnastego wieku Portugalczycy panowali nad przybrzeżnymi portami Kolombo, Galle, Kalutara i Negombo.

W roku 1591 roku André Furtado de Mendonça najechał Królestwo Dżafny i osadził na jego tronie nowego władcę. Przez krótki czas Portugalczycy okupowali również Królestwo Kandy, jednak po kilku tygodniach zostali zmuszeni do wycofania się. Kolejne próby zajęcia Kotte również kończyły się niepowodzeniem. W tym czasie zwierzchnictwo Portugalii uznawały Królestwa Kotte i Sitawaka. W 1597 roku Portugalczycy rozpoczęli umacnianie fortu w Galle.

Gdy 27 maja 1597 król Kotte Dom João Dharmapala umarł w Kolombo, nie zostawiwszy następcy, jego państwo przeszło, zgodnie z wolą zmarłego, pod władzę króla Portugalii, Filipa I (władał również Hiszpanią jako Filip II Hiszpański). Gdy Filip został koronowany na króla Cejlonu, pod jego władzą znajdowało się bezpośrednio terytorium królestwa Kotte, zaś Dżafna i Sitawaka uznawały jego zwierzchnictwo. Jedynie Kandy zachowywało pełną niezależność.

Podbój królestwa Dżafny

Zasięg Królestwa Dżafny.

Flaga Królestwa Kandy.

Podłoże konfliktu

Władcy Dżafny sprzeciwiali się misjom katolickim, wysyłanym przez Portugalczygów. Wspierali ponadto antyportugalskie frakcje w Kotte. Dżafna mogła także stać się przyczółkiem dla Holendrów, którzy chcieli przejąć Cejlon . Z tych powodów Portugalia rozpoczęła ekspansję na terytorium Dżafny. Przeciwstawił się jej król Cankili I, który w roku 1544 dokonał masakry sześciuset katolików, wysłanych przez Portugalię w celu przejęcia łowisk jego kraju.

Dżafna państwem satelickim

Pierwsza wyprawa, mająca na celu podporządkowanie Dżafny Portugalii, miała miejsce w roku 1560. Dowodził nią wicekról Dom Constantino de Bragança. Nie udało mu się pokonać Królestwa, jednak zajął wyspę Mannar. Król Dżafny zaczął płacić trybut Królowi Portugalii przed rokiem 1582. Wynosił on dziesięć słoni lub ich równowartość w gotówce . Okoliczności narzucenia daniny nie są jasne.

W roku 1591 druga wyprawa, prowadzona przez André Furtado de Mendonça, osadziła na tronie Dżafny Ethirimannę Cinkama, w miejsce zamordowanego Puviraji Pandarama. Dało to katolickim misjonarzom pełną swobodę w eksporcie słoni do Portugalii. Przeciwstawił się temu jednak nowy władca Dżafny, wspierając jednocześnie Kandy. W latach 1593-1635 wspomagał królów tego państwa: Vimaladharmasuriyę I i Senarata. Ethirimanna utrzymał niezależność Dżafny, jawnie prowokując przy tym Portugalię.

Upadek Królestwa

Po zabiciu regenta w roku 1617, wyznaczonego przez Ethirimannę Cinkama, kontrolę nad tronem przejął Cankili II, uzurpator. Ponieważ Portugalczycy nie akceptowali jego władzy, zachęcił on do pomocy królestwo Nayak Tańdźawur z południowych Indii oraz pozwolił korsarzom z Wybrzeża Malabarskiego założyć bazę w Neduntheevu, na północy Cejlonu, co stanowiło zagrożenie dla statków portugalskich, przepływających przez Cieśninę Palk.

Przed czerwcem 1619 roku zorganizowano dwie wyprawy portugalskie: morską, powstrzymaną przez korsarzy malabarskich, oraz lądową, dowodzoną przez Phillippe de Oliveira, który wraz z 5000 żołnierzy pokonał Cankiliego II. Uzurpator, wraz z członkami rodziny królewskiej, został pojmany i wywieziony do indyjskiego Goa, gdzie go powieszono. Pozostałych jeńców wcielono do klasztorów. Chodziło o wyeliminowanie rodu królewskiego poprzez narzucenie jego członkom celibatu. Mimo tego do dziś kilka rodzin wywodzi swoje pochodzenie od władców Dżafny.

Próba odbicia Dżafny przez Królestwo Kandy

Po upadku Dżafny król Kandy, Senerat, wysłał do Dżafny 10 000 żołnierzy pod wodzą Mudaliyara Attapattu. Udało im się przejąć miasto z rąk Portugalczyków. Król wydał również swe córki, Vijayapalę i Kumarasinghe, za książąt Dżafny. Portugalczycy podjęli jednak udaną próbę odbicia Dżafny przy pomocy posiłków z Kolombo, na czele których stał generał Constantino de Sá e Noronha.

Konsekwencje Podboju Dżafny

Przez czterdzieści lat, od 1619 do 1658 roku, kiedy to Holendrzy zdobyli fort w Dżafnie, na wyspie mały miejsce trzy antyportugalskie bunty. Przywódcą dwóch z nich był Migapulle Arachchi. Portugalczycy zniszczyli wszystkie świątynie hinduskie, a także królewską bibliotekę Saraswathy Mahal w Nallurze, zawierającą wiele dzieł literatury syngaleskiej. Na skutek wysokich podatków ludność Dżafny zmniejszyła się, część Cejlończyków uchodziła do Ramanathapuram w południowych Indiach lub na południe wyspy.

Handel zewnętrzny został zahamowany, mimo to słonie - główny towar eksportowy Dżafny - były wymieniane na saletrę potasową z królestwami indyjskimi i wysyłane do Lizbony. Upadek eksportu utrudnił rozwój importu potrzebnych towarów, co przełożyło się na powiększanie się ubóstwa ludności.

Prześladowania miejscowych religii

Przybycie Portugalczyków i misje chrześcijańskie spowodowały pogorszenie działalności buddystów. Zburzono wiele wihar. W całym królestwie Kotte żyło zaledwie czterech buddyjskich kapłanów. Ząb Buddy, święta relikwia buddyzmu, została przeniesiona w bezpieczniejsze miejsce na terenie królestwa Kotte, a następnie do królestwa Sitawaka, do wihary Delgamuva w Ratnapurze. Ząb został przeniesiony na swoje obecne miejsce w Kandy przez cesarza Vimaladharmasuriyę I.

Prześladowaniom podlegali również hinduiści. Zniszczone zostały ich świątynie. Słynne świątynie Śiwy w Galle i Trikunamalaja zostały rozebrane, a uzyskany budulec użyto do budowy portugalskich portów w tych obszarach.

Maurowie, którzy kontrolowali niegdyś handel przybrzeżny, byli prześladowani, a ich meczety zostały zniszczone. Wielu Maurów uciekło do Kandy, gdzie ich potomkowie żyją po dziś dzień.

Kampania w Królestwie Kandy

W roku 1599 Portugalczycy wznieśli przy granicy z Królestwem Kandy dobrze uzbrojony fort przy Menikkadawarze. Trzy lata później, 31 maja 1602 roku, na wyspę przybyła pierwsza wyprawa holenderska, która dopłynęła do Batticaloa, miasta nigdy nie zajętego przez Portugalczyków. W krótkim czasie Holendrzy nawiązali przyjazne stosunki z władcą Kandy, Vimaladharmasuriyą I. Sojusz był wymierzony przeciw Portugalczykom.

W styczniu 1603 roku Dom Jerónimo de Azevedo zajął fort Ganetenna, opuściwszy jednocześnie fort Balane, który miał kluczowe znaczenie obronne. Kilka dni później został zmuszony do wycofania się zarówno z Ganetenny, jak i z z fortu w Menikkadawarze. Dopiero w 1611 Azevedo na czele siedmuset żołnierzy portugalskich oraz grupy wojowników syngaleskich wkroczył do Królestwa Kandy, przejmując fort Balane. Następnie zajął miasto Kandy, które doszczętnie spalono. Senerat, król Kandy, został zmuszony do cofnięcia się w głąb kraju. Mimo, iż nie zostało pokonane, Królestwo nie stanowiło tymczasowo zagrożenia dla Portugalii.

W roku 1624 Portugalczycy zajęli i umocnili Trincomalee. Cztery lata później, w 1628, Dom Constantino de Sá e Noronha, umocniwszy Menikkadawara, wraz ze swymi wojskami zajął, a następnie umocnił Batticaloa. Napadł również na miasta Kandy i Uva (dziś Badulla).

W roku 1630, za namową wicekróla, de Sá podjął wyprawę przeciwko siedzibie króla Senerata, Badulli. 9 sierpnia armia 400 portugalskich żołnierzy, 200 żołnierzy rezerwy oraz około 4400 wojowników syngalezkich rozpoczęła marsz z Sabaragamwy do Badulli przez cejlońskie dżungle. Wojska portugalskie dotarły do opuszczonego przez mieszkańców miasta 18 sierpnia. Przez dwa kolejne dni trwało rabowanie i palenie Badulli. 21 sierpnia rozpoczął się powrót wojsk de Sá w stronę Kolombo, jednak zostały one zaatakowane przez armię Kandy pod Vellavaya. Większa część oddziałów syngalezkich zdradziła Portugalczyków i przeszła na stronę wroga; zaledwie około 500 walczyło u boku Dom Constantina de Sá. Portugalczycy ponieśli klęskę - przeżyło i poddało się zaledwie 130 osób. Sam de Sá został ścięty, a jego głowa została przekazana królowi Seneratowi.

Przejęcie Cejlonu przez Holendrów

• w:Wojna holendersko-portugalska o Brazylię
• w:en:Dutch-Portuguese War
• w:en:Dutch period in Ceylon

Cejlon kolonią brytyjską

• w:en:British Ceylon

Flaga brytyjskiego Cejlonu.

Dziewiętnastowieczna niemiecka mapa Cejlonu.

Posiadłości europejskie w Indiach i na Sri Lance.

Media na Sri Lance

Na Sri Lance działają media publiczne, jak i prywatne. Nadają w językach syngaleskim i tamilskim oraz w językach obcych (stacje zagraniczne), np. angielskim, niemieckim, chińskim czy japońskim. Większość nadawców należy jednak do rządu.