Wikipedysta:Krzysiu Jarzyna/Historia

Wiek VII

Wojna trzydziestoletnia

Wojna trzydziestoletnia była konfliktem zbrojnym toczącym się w Europie pomiędzy częścią państw Rzeszy niemieckiej wspieranych przez inne państwa protestanckie (jak Szwecja czy Francja) a potęgą katolickiej dynastii Habsburgów.

Przyczyny

Przyczyny pośrednie

• rywalizacja francusko-habsburska o hegemonię w Europie zachodniej
• rozbicie polityczne w Rzeszy Niemieckiej pozostającej pod zwierzchnictwem Habsburgów dążących do wprowadzenia rządów absolutnych
• rozbicie religijne w Rzeszy Niemieckiej
• dążenie Szwecji do zdobycia hegemoni na morzu Bałtyckim
• napięta sytuacja społeczno-polityczna w Czechach i na Węgrzech
• Liga Katolicka powstała w 1609 r. Był to związek katolickich książąt Rzeszy, zawarty w 1609 r. przez księcia Bawarii Maksymiliana I przeciwko Unii Protestanckiej (zwanej niekiedy Unią Ewangelicką), kierowanej przez elektora Palatynatu Fryderyka IV.

Bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia wojny trzydziestoletniej były wypadki w Czechach. Za panowania Rudolfa II (1576-1611) zagwarantowano swobody wyznaniowe tzw. Listem Majestatycznym z 1609r. Mimo tych gwarancji swobody były łamane. Związku z tym 23 maja 1618 rozpoczęło się zgromadzenie protestanckie, a jego reprezentacja udała się na Hradczany. Na zebraniu pojawili się namiestnicy carscy. W wyniku sprzeczki zostali oni wyrzuceni przez okno. Wydarzenie to nazywamy defenestracją praską.

Rozpoczęła się wojna domowa pomiędzy Czechami a Cesarstwem Habsburgów, a ściślej pomiędzy Unią Protestancką a Ligą Katolicką.

Etapy

Powstanie czeskie i podbój palatynatu (18-23)

Czesi po wydarzeniach na Hradczanach usunęli cesarską radę regencyjną, a w jej miejsce powołali rząd złożony z 30 dyrektorów, na czele którego stanął Vaclav Wilhelm z Ruppy. Wojska powstańcze do końca 1618r. opanowały całe Czechy jednak wśród przywódców nie było jednomyślności co do dalszych działań. Unia protestancka odmówiła przyjęcia Czech chociaż jej przywódca przyjął ofiarowaną mu przez Czechów koronę.

W 1619r. zmarł Maciej I. Stany Czeskie zdetronizowały jego następcę Ferdynanda II. 26 VII 1619r. obrały królem Czech elektora Palatynatu Fryderyka V. 28 lipca sytuacja zaczęła się zmieniać na niekorzyść Czech. Ferdynand drugi został bowiem wybrany na cesarza niemieckiego i uzyskał pomoc innych państw w walce z Czechami. Poparli go: Hiszpanie, Maksymilian Brandenburski, Elektor Saski oraz król Polski. Czechów wspomogła niewielka pożyczka niderlandzka oraz pomoc militarna Śląska.

Decydująca bitwa powstania stoczona została 8 listopada 1620r. pod Białą Górą. Skutkiem klęski Czechów był powrót władzy cesarskiej, prześladowania uczestników powstania, anulowanie Listu Majestatycznego. Rekatolizowano kraj, zreformowano ustrój, czyniąc go dziedziczną własnością Habsburgów (wcześniej tron elekcyjny).

Po 1620r. wojska Hiszpańskie skupiły się na pokonaniu protestantów w zachodniej części Niemiec, a także okupacji Palatynatu. Fryderyk V pozbawiony został godności elekcyjnej, która została przekazana Maksymilianowi Brandenburskiemu. Palatynat został podzielony między Hiszpanów i Bawarię.

Po opanowaniu Czech wojna nie zakończyła się, przeciwnie, rozszerzyła się i objęła znacznie większe terytoria, gdyż wmieszały się do niej, lub zostały wciągnięte, wszystkie księstwa niemieckie oraz kraje ościenne: Hiszpania, Francja, Szwajcaria, Niderlandy, Holandia, Rzeczpospolita, Dania, Szwecja, Siedmiogród. Przystępowały one do wojny w różnym czasie i z różnym natężeniem.

Duński okres wojny (25-29)

W czerwcu 1625r. do wojny przyłączył się Król duński Chrystian IV. Pod panowaniem Dani znajdowały się również księstwa Szlezwik i Holsztyn, które były częścią Rzeszy. Protestancka Dania coraz bardziej niechętnie patrzyła na ofensywę katolicką w Rzeszy, postanowiła ruszyć na pomoc protestanckim księstwom niemieckim. Liczyła również na zdobycze terytorialne (głównie nad Wezelą). Decydujące znaczenie miały jednak obawy, że król Szwecki (Gustaw II Adolf) wyśle swe wojska do Niemiec i sprzymierzy się z protestantami (Dania od, o wszystko, zawsze rywalizuje ze Szwecją).

Szwedzi zaangażowali się pośrednio w konflikt, ponieważ w czerwcu 1625r. zaatakowali polskie Inflanty. Dwór polski nieoficjalnie przez całą wojnę wspierał katolicko-habsburski obóz. Wojna Polsko-Szwecka zakończyła się w 1629r. rozejmem w Altmarku.

W tym okresie najwybitniejszymi dowódcami habsburskiego obozu byli: Albrecht von Wallensteina oraz Johan von Tilly. Działając oddzielnie odnieśli szereg sukcesów. Wallensteina rozbił armię Ernesta Albrechta von Ebersteina, a Tilly dowodzoną przez Krystiana IV.

W 1627r. wojska habsburskie opanowały Holsztyn i weszły do Jutlandii (Dania). Wobec wspólnego zagrożenia nastąpiło nietrwałe zbliżenie szewcko-duńskie.

W maju 1629r. Dania podpisała pokój w Lubece odzyskując tereny w zamian za nieingerowanie w sprawy Rzeszy.

Szwecki etap wojny (30-34)

6 lipca 1630 Szwedzi zaangażowali się bezpośrednio w wojnę 30-letnią, gdy armia Gustawa II Adolfa wkroczyła do Niemiec. W lipcu i sierpniu 1630r. większość Pomorza znalazła się w rękach Szweckich, a książę zachodnio-pomorski uznał zwierzchność króla Szweckiego nad Pomorzem zachodnim. Szwedzi zajęli Makdeburgię opanowując linię Odry. Przystąpienie Szwedów do wojny wpłynęło na przeobrażenie się konfliktu wewnętrznego w ogólnoeuropejski.

Wiosną 1631r. do kontrofensywy przystąpiła armia cesarska pod dowództwem Tilly'ego dokonując rzezi protestanckiego Makdeburga. Wydarzenie to skłoniło książąt niemieckich do współdziałania ze Szwecją. Do starcia armii Szweckiej z oddziałami Tilly'ego doszło 17 września 1631 roku pod Breitenfeld (nieopodal Lipska). Szwedzi zajęli Czechy z Pragą i rozpoczęli marsz przez południowe Niemcy. Liga Katolicka została rozwiązana.

16 listopada 1632 roku, pod Lützen nieopodal Lipska, Wallenstein stoczył wielką bitwę z Gustawem II Adolfem. Bitwa pozostała bez rezultatu, poległ w niej jednak król Szwecji.

Do kolejnej bitwy doszło pod Nördlingen (5 do 6 września 1634). Wojska habsbursko-hiszpańskie rozbiły Szwedów.

IV - francuski okres wojny (35-48)

W kwietniu 1635 roku podpisano układ francusko-szwedzki. W maju Francja wypowiedziała wojnę Hiszpanom.

W 1638r. Francuzi zaczęli odnosić sukcesy. W grudniu 1641r. postanowiono rozpocząć pertraktacje pokojowe. Nadal jednak toczyły sie działania militarne. Francuzi odnosili kolejne zwycięstwa: 1643 pod Rocroi, 1644 pod Fryburgiem, 1645 pod Nördlingen oraz w 1648 roku pod Lens.

Szwedzi ostatecznie rozprawili się z Danią, która od 1645r. znalazła się w obozie cesarskim.

Traktaty westfalskie

W październiku 1648 roku zawarto traktaty pokojowe. Kongres pokojowy obradował w dwóch miastach: Münster (Francja - Cesarstwo) oraz Osnabrück (Habsburgowie - Szwecja). W rokowaniach brali udział przedstawiciele niemal wszystkich krajów europejskich (za wyjątkiem Anglii, Rosji, Rzeczypospolitej i Turcji).

Münster

Traktat zawarty 24 X 1648 między Habsburgami austriackimi a Francją i jej sojusznikami. Traktat uznawał prawa Francji do 3 księstw. Francja uzyskała również Alzację.

Osnabrück

Traktat zawarty między Habsburgami a Szwecją. Na jego mocy podzielono polskie Pomorze; Szwecja otrzymała jego część zachodnią (od Odry do Szczecina wraz z wyspami Uznam, Wolin i Ruple) a Elektor Brandenburski Pomorze Kołobrzeskie, biskupstwo Bremy i Werden, które zapewniały kontrolę nad Łeba i Wazerą. Elektor Brandenburski uzyskał również arcybiskupstwo Makdeburga, co uczyniło Brandenburgię największym państwem Rzeszy.

Gwarantami postanowień pokoju zostali uznani król Francji i król Szwecji.

Częścią pokoju był zawarty w styczniu 1648r. traktat hiszpańsko-holenderski w Hadze (notyfikowany w Osnabrück). Na jego mocy król Hiszpanii uzyskał formalnie niepodległość zjednoczonych prowincji.

Skutki wojny

Największym zwycięzcą okazała się Francja. Upadła monarchia stanowa w Czechach. Rozpoczął się proces budowy monarchii absolutnych w Niemczech. Nastąpił koniec wielkich konfliktów religijnych w Rzeszy.

Wojna zakończyła okres dominacji Habsburskiej rozpoczynając wzrost potęgi Francji.

Absolutyzm we Francji

(...)