Wikipedysta:Szwedzki/Globalizacja

W tym rozdziale dowiesz się, czym jest globalizacja, jakie są jej ekonomiczne, polityczne i kulturowe konsekwencje oraz dlaczego zjawisko to wywołuje spory.

Pojęcie globalizacji

Państwa, społeczeństwa, kultury oraz systemy gospodarcze funkcjonowały przez większą część historii w odosobnieniu, w dużym stopniu niezależnie od siebie. Historyczne cywilizacje nie kontaktowały się ze sobą wcale lub związki między nimi były luźne. Każda z nich tworzyła w pewien sposób swój własny świat z odrębną tradycją, specyficznymi wartościami i niepowtarzalnymi instytucjami politycznymi. Migracje ludności czy podboje militarne prowadziły oczywiście do wzajemnych kontaktów ludzi pochodzących z różnych państw czy cywilizacji. Przez długi czas były to jednak zjawiska o bardzo ograniczonym zasięgu, a ich skutki społeczne – rozłożone w czasie.

Od kilkuset lat możemy jednak obserwować stopniowe znoszenie tych barier. Rosnąca wymiana handlowa, a także przepływ ludzi, technologii czy informacji w skali całego świata napotyka na coraz mniejszy opór, co prowadzi do integracji oddzielonych dotąd obszarów. Zjawisko to – należące do najważniejszych procesów we współczesnym świecie – nazywamy globalizacją. Zanikanie granic oraz rosnąca współzależność w istotnym stopniu określają charakter naszych czasów i stanowią wyzwanie dla rządów i politycznych przywódców. Skutkiem globalizacji jest też zacieśniająca się współpraca państw i społeczeństw.

Pomyśl!
Jakie bariery w przeszłości utrudniały ludziom z różnych części świata wzajemne kontakty?

Zjawisko zmniejszającego się dystansu między poszczególnymi częściami świata dostrzegł w latach 60. XX wieku kanadyjski filolog i teoretyk komunikacji Marshall McLuhan. Za jego sprawą przyjął się termin „globalna wioska”.

W globalizującym się świecie stopniowo zanikają bariery między państwami i społeczeństwami. Świat, który przez tysiące lat składał się z odseparowanych od siebie fragmentów, coraz bardziej integruje się.

Geneza globalizacji

Globalizacja nie jest projektem politycznym, ale spontanicznym procesem. Najważniejszą przyczyną rosnących współzależności są zmiany technologiczne, które zrewolucjonizowały sposób komunikowania się ludzi oraz umożliwiły nawiązywanie kontaktów między nimi na niespotykaną dotąd skalę. Wśród nich warto wymienić następujące:

odkrycia geograficzne XV wieku – zainicjowały kontakty Europy z innymi kontynentami;

wynalezienie druku – zrewolucjonizowało dostęp do wiedzy, która za sprawą książek i prasy stała się w istotnym stopniu niezależna od lokalnego środowiska;

upowszechnienie nowoczesnych środków transportu (samochody, pociągi i samoloty) – pozwoliło na podróże po całym świecie, które w drugiej połowie XX wieku były już dostępne dla wielu ludzi;

rewolucja przemysłowa w XIX-wiecznej Europie – umożliwiła handel międzynarodowy na masową skalę;

pojawienie się środków masowego przekazu (przede wszystkim telewizji), w wyniku czego w różnych częściach świata zaczęły upowszechniać się podobne kulturowe wzorce;

rozwój telekomunikacji (telegraf, telefon stacjonarny, telefon komórkowy) – dał szansę na bliską współpracę biznesową i towarzyską osób znajdujących się w różnych częściach globu;

nowoczesne technologie informatyczne z ostatnich dziesięcioleci XX wieku – za ich sprawą możliwy stał się transfer kapitału (środków finansowych) do różnych części świata, bez konieczności fizycznego przemieszczania się;

dostęp do internetu – umożliwił stałą multimedialną komunikację w czasie rzeczywistym, bez jakichkolwiek geograficznych barier i dostępną dla większości ludzi.

Pomyśl!
Które z powyższych zjawisk najbardziej przyczyniło się do procesów globalizacyjnych?

Globalizacja jest konsekwencją rewolucji w sposobie komunikowania się ludzi i nie byłaby możliwa bez innowacji technologicznych.

Powyższe zjawiska – jak widzimy – pojawiały się od kilkuset lat w różnych epokach. Dlatego globalizacja jest procesem rozciągniętym w czasie. Przyjmuje się jednak, że najbardziej doniosłe z punktu widzenia rosnących współzależności przemiany przyniosła druga połowa XX wieku. W tym czasie proces globalizacji uległ gwałtownemu przyśpieszeniu, by na przełomie stuleci stać się jednym z najważniejszych przedmiotów dociekań, fascynacji, ale również strachu i protestu.

Kluczową rolę w procesie globalizacji odegrały nowoczesne technologie informatyczne.

Globalizacja może prowadzić zarówno do globalnej współpracy, jak i globalnych konfliktów. XX wiek po raz pierwszy w dziejach był świadkiem dwóch wojen światowych.

Znaczenie globalizacji wynika z olbrzymiego wpływu, jaki wywiera ona na wszystkie sfery życia społecznego. Konsekwencje tego zjawiska ujawniają się w ekonomii, polityce, strukturze społecznej oraz kulturze.

Konsekwencje ekonomiczne

Globalizacja w sferze ekonomicznej oznacza przede wszystkim redukcję barier w handlu międzynarodowym. Za sprawą coraz łatwiejszych kontaktów rozszerza się swoboda przepływu dóbr materialnych i usług. Rosnąca międzynarodowa wymiana handlowa – import i eksport – sprawia, że więzi ekonomiczne między państwami pogłębiają się, a same kraje stają się coraz bardziej od siebie zależne.

W takich okolicznościach coraz większą rolę odgrywają przedsiębiorstwa transnarodowe działające jednocześnie w różnych częściach świata, których właściciele (akcjonariusze) są obywatelami wielu krajów. Globalne korporacje tego rodzaju współpracują ze sobą oraz konkurują na globalnym rynku. Sprzedawane przez nie produkty – komputery, odzież czy artykuły żywnościowe – pojawiają się na półkach sklepów w Europie, Ameryce i Azji. Niektóre z tych międzynarodowych firm osiągnęły pozycję finansową porównywalną do budżetów niektórych państw.

W lipcu 2011 roku media poinformowały, że zajmujący się sprzedażą komputerów i mobilnych urządzeń elektronicznych koncern Apple dysponuje większą o 2,5 mld dolarów ilością gotówki niż rząd Stanów Zjednoczonych – najbogatszego państwa na świecie!

Innym ekonomicznym aspektem globalizacji jest swoboda przepływu kapitału. Banki, fundusze inwestycyjne czy firmy ubezpieczeniowe – za sprawą nowoczesnych technologii – transferują swoje środki między różnymi częściami świata. Na międzynarodowym rynku finansowym, obejmującym waluty i papiery wartościowe, odbywają się każdego dnia transakcje na gigantyczną skalę.

Pomyśl!
Jakie mogą być skutki rosnącej potęgi globalnych korporacji?

Konsekwencje polityczne

Skutkiem globalizacji są istotne zmiany w polityce światowej. Rosnąca współzależność ekonomiczna wymusiła dużo ściślejszą niż dotąd współpracę między państwami. Po drugiej wojnie światowej powstała ogromna liczba organizacji międzynarodowych o zasięgu zarówno globalnym, jak i lokalnym. W 1948 roku wszedł w życie Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT) przewidujący liberalizację handlu międzynarodowego – redukcję ceł oraz innych barier w imporcie i eksporcie. Od 1995 roku funkcjonuje Światowa Organizacja Handlu (WTO), skupiająca dziś większość państw świata.

Niektóre kraje zdecydowały się na bardziej zaawansowaną integrację. USA, Kanada oraz Meksyk podpisały w 1992 roku Północnoamerykański Układ o Wolnym Handlu (NAFTA), który zakładał stopniowe znoszenie ceł na obszarze mającym dziś ponad 450 mln mieszkańców. Jeszcze dalej poszły Rosja, Białoruś i Kazachstan, które w 2009 roku zdecydowały się na utworzenie unii celnej. Jednak najbardziej ambitnym projektem gospodarczej i politycznej integracji jest Unia Europejska. Ta licząca dziś 27 państw i mająca ponad 500 mln mieszkańców organizacja tworzy wspólny rynek, a częściowo również unię gospodarczą i walutową.

Zanikanie granic daje również nowe możliwości działania międzynarodowym organizacjom terrorystycznym. Najbardziej znana z nich – odwołująca się do radykalnego islamizmu Al Kaida – ma swoje lokalne oddziały na wszystkich kontynentach. Dysponując swoją bazą w Afganistanie, 11 września 2001 roku przeprowadziła zamachy terrorystyczne na oddalone o tysiące kilometrów budynki World Trade Center w Nowym Jorku oraz Pentagonu w Waszyngtonie.

Niezależnie od nowych organizacji międzynarodowych pogłębiła się współpraca między decydentami z różnych części świata. Raz w roku odbywa się spotkanie grupy G-8, czyli przywódców ośmiu najbardziej wpływowych państw (USA, Kanady, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, Japonii oraz Rosji), którzy konsultują i koordynują politykę swoich krajów. Z kolei na corocznym Światowym Forum Ekonomicznym w Davos spotykają się przedstawiciele największych korporacji świata oraz polityczni liderzy z różnych krajów, przede wszystkim z USA, Europy i Japonii.

Coroczne Światowe Forum Ekonomiczne w Davos przyciąga przywódców politycznych z całego świata oraz prezesów globalnych korporacji.

Pomyśl!
Dlaczego powstanie Unii Europejskiej świadczy o postępach globalizacji?

Konsekwencje społeczne i kulturowe

Zjawisko zanikania granic wpłynęło na wzrost społecznej mobilności. Ludzie przemieszczają się między poszczególnymi krajami nie tylko w celach turystycznych, ale również w poszukiwaniu lepszej pracy czy zdobywania nowych kwalifikacji. Prawie całą Europę obejmuje strefa Schengen, w ramach której nie przeprowadza się kontroli granicznych, a rozwój tanich linii lotniczych sprawił, że podróże na znaczne odległości stały się dostępne dla wielu mieszkańców.

Swobodny przepływ ludzi zaczyna mieć coraz większy wpływ na przemiany demograficzne społeczeństw. W okresie powojennym w krajach wysoko rozwiniętych gwałtownie zwiększyła się liczba imigrantów z Afryki oraz Azji. Byli to ludzie szukający wyższego standardu życia lub uciekający przed wojnami i represjami z rodzimych państw. Po rozszerzeniu Unii Europejskiej w 2004 roku do Europy Zachodniej wyemigrowało z kolei kilka milionów mieszkańców takich krajów jak Polska, Litwa czy Węgry. W efekcie współczesne państwa stopniowo tracą swój jednolity narodowo charakter i stoją w obliczu nowych wyzwań, jakie niesie ze sobą społeczeństwo wielokulturowe.

Imigranci w niektórych krajach Europy Zachodniej stanowią już kilka procent mieszkańców. Niekiedy wywołuje to społeczne napięcia i wzrost popularności partii skrajnej prawicy, które przeciwstawiają się napływowi „obcych”.

Równolegle do procesu różnicowania się społeczeństw możemy obserwować jednak przeciwne zjawisko. Za sprawą globalizacji niektóre elementy kultury w dużej części ulegają homogenizacji (ujednoliceniu). Na wszystkich kontynentach można dziś spotkać produkty tych samych marek (takie jak buty Adidasa, restauracje McDonald’s czy telewizory Panasonic). Mieszkańcy różnych części świata oglądają w kinach i telewizji te same filmy, wyprodukowane najczęściej w amerykańskich wytwórniach filmowych. Wreszcie internet, z takimi serwisami jak Facebook czy Twitter, trafia do milionów ludzi na całym świecie. Wszystko to sprawia, że sposoby życia, spędzania wolnego czasu i zdobywania informacji o świecie zaczynają się do siebie upodabniać niezależnie od geograficznych i politycznych granic.

Jednym z najbardziej charakterystycznych symboli globalizacji jest marka McDonald’s. Restauracje pod tym szyldem można znaleźć niemal w każdej części świata.

Pomyśl!
W jakich sferach kultury globalizacja wywołuje zróżnicowanie, a w jakich - ujednolicanie?

Spory wokół globalizacji

Powyższe zjawiska wywołują wiele kontrowersji. Z jednej strony integracja gospodarcza państw przyczynia się do wzrostu gospodarczego i coraz większego dobrobytu na świecie. Transgraniczne przepływy finansowe umożliwiają z kolei państwom i przedsiębiorstwom łatwy dostęp do kapitału. Z drugiej strony taka współzależność może prowadzić również do łatwego rozprzestrzeniania się negatywnych zjawisk. Kryzys gospodarczy, który w 2008 roku rozpoczął się w USA, błyskawicznie przeniósł się do krajów europejskich. Swobodne krążenie kapitału po świecie stało się natomiast problematyczne, gdy okazało się, że od niekontrolowanych demokratycznie rynków finansowych zależą losy wielu państw.

Do najważniejszych wydarzeń ostatnich lat w Europie należy kryzys zadłużeniowy. Takie kraje jak Grecja, Irlandia czy Portugalia zaczęły mieć problemy z obsługą swojego zadłużenia. Jedną z przyczyn tego zjawiska była ucieczka międzynarodowego kapitału z tych państw, co skutkowało wzrostem odsetek, jakie zadłużone państwa musiały płacić.

Coraz ściślejsza polityczna współpraca państw rodzi nadzieję, że liczba konfliktów na świecie będzie się zmniejszała. Dzięki wzajemnym powiązaniom coraz mniej opłacalne staje się rozwiązywanie sporów za pomocą siły. Jednak globalizacja generuje nowe, nieznane wcześniej napięcia. Umożliwia funkcjonowanie zorganizowanej międzynarodowej przestępczości, zaś potęga prywatnych struktur o globalnym zasięgu (takich jak transnarodowe korporacje czy rynki finansowe) często nie może być skutecznie zneutralizowana przez państwa i ich sojusze. Globalne wyzwania wymagają nieraz takiej integracji politycznej, na którą większość współczesnych rządów nie jest jeszcze gotowa.

Negatywne zjawiska towarzyszące globalizacji doprowadziły do powstania ruchu antyglobalistycznego (zwanego także ruchem alterglobalistycznym). Jego rzecznicy przeciwstawiają się najczęściej ekonomicznemu aspektowi globalizacji. Zwracają uwagę, że całkowita liberalizacja handlu międzynarodowego oraz swoboda przepływu kapitału spekulacyjnego prowadzi do niesprawiedliwych podziałów na świecie. Zgodnie z tym stanowiskiem, główne korzyści z gospodarczej integracji odnoszą elity finansowe, które należą do najbogatszych społeczeństw. Ceną ich rosnącego bogactwa jest natomiast pauperyzacja (ubożenie) większości ludzi, zwłaszcza żyjących w najbiedniejszych częściach świata.

Pomyśl!
Skąd się wzięła nazwa „alterglobalizm”?

Działacze ruchu antyglobalistycznego często biorą udział w demonstracjach politycznych, które zazwyczaj towarzyszą spotkaniom przywódców najbogatszych państw, np. G-8. Najbardziej radykalni z nich w przeszłości niszczyli restauracje McDonald’s jako symbole globalnego kapitalizmu. Na zdjęciu protest antyglobalistów w Edynburgu podczas rozpoczynającego się szczytu G-8.

Niektóre wyzwania dla Litwy w epoce globalizacji

Globalizacja dla tak małego państwa jak Litwa staje się poważnym wyzwaniem. Wpływ globalnej kultury na kulturę lokalną bywa przemożny, czego przykładem może być np. popularność kina amerykańskiego i wynikające z tego rozpowszechnienie norm, wartości czy nawet świąt (takich jak np. Walentynki czy Halloween) nie znanych dotychczas w tej części świata oraz zanik tradycji lokalnych. Innym wyzwaniem jest konkurencyjność w sferze gospodarki, nauki oraz kapitału ludzkiego.

Pomyśl!
Jaki wpływ mają procesy globalizacji na działanie lokalnych przedsiębiorstw? Czy globalizacja wzmaga, czy osłabia tendencje nacjonalistyczne?

Najważniejsze pojęcia

Homogenizacja społeczeństw to ujednolicanie społeczeństw w określonych sferach.
Korporacje transnarodowe to działające na globalnym rynku przedsiębiorstwa, których właściciele mieszkają w różnych częściach świata.
Ruch alterglobalistyczny to ruch społeczny przeciwstawiający się globalizacji w aspekcie ekonomicznym.
Społeczeństwo wielokulturowe to społeczeństwo składające się z ludzi reprezentujących różne kultury i wartości.
Społeczna mobilność to zdolność ludzi do przemieszczania się.
Unia celna to porozumienie państw realizujących wspólną politykę handlową ze wspólnymi stawkami celnymi.
Wspólny rynek to obszar, w granicach którego odbywa się swobodny przepływ osób i dóbr.

Zadanie

Określ, jak poniższe zjawiska wpłynęły na procesy globalizacyjne. Wpisz „+” jeśli zdarzenie przyśpieszyło globalizację, „-” jeśli ją opóźniło oraz „0” jeśli nie miało znaczenia.

Rewolucja naukowa XVII wieku.
Powstanie wyszukiwarki Google.
Pojawienie się nowoczesnego nacjonalizmu.
Powstanie Międzynarodówki Socjalistycznej.
Ograniczenie dostępu do edukacji dla kobiet przez afgańskich talibów.
Stosowanie przez niektóre państwa wysokich barier celnych.
Ogłoszenie niepodległości przez Ukrainę.