Wikipedysta:Szwedzki/Konflikty międzynarodowe

W tym rozdziale dowiesz się, z jakimi rodzajami konfliktów we współczesnym świecie mamy najczęściej do czynienia oraz na czym polegają najważniejsze z nich.

Konflikty na tle narodowym i etnicznym

Podłożem wielu współczesnych konfliktów są różnice narodowe i etniczne. Spory na tym tle odgrywają szczególną rolę ze względu na bardzo wysoki poziom emocji, jaki im zazwyczaj towarzyszy. W konflikty narodowe i etniczne zaangażowane są niekiedy całe społeczności żyjące na danym obszarze, a ideologie nacjonalistyczne są w stanie zmobilizować ludzi należących do wszystkich warstw społecznych.

Pomyśl!
Jakie są przyczyny postaw nacjonalistycznych?

Do konfrontacji między narodami i grupami etnicznymi dochodzi w różnych okolicznościach. Najczęściej spotykanym przypadkiem jest spór o terytorium. Mniejszości narodowe mogą domagać się autonomii lub nawet secesji prowincji, w której mieszkają. Takie dążenia zazwyczaj napotykają na opór władz oraz przeważającej części opinii publicznej. Sytuację może dodatkowo skomplikować poparcie, jakiego secesjonistom udziela inne państwo.

Niekiedy takim konfliktom towarzyszą czystki etniczne, czyli praktyka zmuszania całych grup narodowościowych do opuszczenia zamieszkanych przez nie obszarów. Uczestnicy konfliktu stosują przy tym politykę terroru i zastraszania. W skrajnym przypadku czystki etniczne przybierają wręcz formę masowych zabójstw. Podczas wojny w afrykańskiej Rwandzie w 1994 roku bojownicy plemienia Hutu zamordowali w ciągu kilku miesięcy prawie milion Tutsi. Rok później miała z kolei miejsce największa zbrodnia w Europie od czasów drugiej wojny światowej: armia bośniackich Serbów zabiła kilka tysięcy muzułmańskich cywilów w bośniackiej Srebrenicy.

Pierwszą wielką czystką etniczną było dokonane przez Turków w latach 1915-1917 ludobójstwo Ormian. Szacuje się, że w wyniku zaplanowanej akcji mógł zginąć ponad milion mieszkańców rozpadającego się Imperium Osmańskiego ormiańskiego pochodzenia

Zdarza się jednak, że konflikt etniczny nie ma charakteru terytorialnego. Przedmiotem sporu mogą być kwestie związane z tożsamością narodową. Partie nacjonalistyczne atakują niekiedy mniejszości, dostrzegając w nich zagrożenie dla narodowego charakteru państwa czy też jego bezpieczeństwa. W Europie Zachodniej taka polityka przybiera często formę sprzeciwu wobec imigracji, co w konsekwencji może doprowadzić do konfliktu między stanowiącymi mniejszość mieszkańcami pochodzącymi z Azji czy Afryki a większością autochtoniczną.

W 2011 roku przywódczyni nacjonalistycznego Frontu Narodowego, Marine Le Pen, modlących się na ulicach francuskich miast muzułmanów przyrównała do nazistowskiej okupacji Francji.

Konflikt izraelsko - palestyński

Przedmiotem sporu jest terytorium geograficznej Palestyny, zamieszkane przez Żydów i Arabów (dziś nazywanych Palestyńczykami). Obszar ten w większości kontrolowany jest przez Izrael, który – poza własnym terytorium – od 1967 roku okupuje Zachodni Brzeg oraz (choć teraz już tylko formalnie) Strefę Gazy. Na tych obszarach funkcjonuje jedynie ograniczony palestyński samorząd (Autonomia Palestyńska). Palestyńczycy od lat dążą do utworzenia własnego państwa, ale nie ma zgody między nimi a Izraelem co do jego charakteru i granic. Sytuację skomplikował faktyczny rozpad Autonomii Palestyńskiej na dwie części w 2007 roku. Islamistyczne ugrupowanie Hamas przejęło wówczas pełnię władzy w Strefie Gazy, odłączając się de facto od struktur Autonomii zlokalizowanych na Zachodnim Brzegu.

Plik:Izrael.png

Konflikt między Żydami i Arabami trwa już od kilku dziesięcioleci i nie widać perspektyw jego rozwiązania. Na mapie: państwo Izrael oraz terytoria okupowane (Strefa Gazy, Zachodni Brzeg).

Konflikt w Gruzji

Na początku lat 90. dwie prowincje tego państwa – Abchazja oraz Południowa Osetia ogłosiły niepodległość. Stały się one faktycznie niezależnymi republikami, choć ich decyzja nie została nigdy uznana przez władze Gruzji ani żadne państwo na świecie. Abchazja i Południowa Osetia uzyskiwały jednak nieformalne wsparcie ze strony Rosji. Gdy w 2008 roku Gruzja wprowadziła swoje wojska do drugiej z wymienionych prowincji, doprowadziło to do wybuchu wojny z Rosją. Żołnierze gruzińscy zostali zmuszeni do wycofania się, zaś Federacja Rosyjska uznała niepodległość zarówno Południowej Osetii, jak i Abchazji. Władze Gruzji walczą odtąd metodami dyplomatycznymi o odzyskanie integralności terytorialnej swojego państwa. Ich zabiegi pozostają nieskuteczne.

Wiele wskazuje na to, że konflikt władz Gruzji ze zbuntowanymi republikami zakończy się niepowodzeniem strony gruzińskiej, która od 20 lat nie kontroluje Abchazji oraz Południowej Osetii.

Konflikt kosowski

Kosowo to historyczna prowincja Serbii, od pewnego czasu zamieszkana jednak w większości przez Albańczyków. Od lat 80. XX wieku dążyła ona do secesji, co wywołało konflikt z władzami Serbii. Sytuacja zaostrzyła się pod koniec lat 90., kiedy do walki przystąpiły oddziały Armii Wyzwolenia Kosowa (UCK). Zmasowana akcja policji i armii serbskiej wywołała zdecydowaną reakcję państw zachodnich. W 1999 roku lotnictwo NATO przeprowadziło bombardowania Jugosławii (której Serbia była wówczas częścią), co zmusiło jej władze do wyrażenia zgody na ustanowienie w Kosowie tymczasowego międzynarodowego protektoratu. Ponieważ kilkuletnie negocjacje serbsko-kosowskie nie przyniosły rezultatów, w 2008 roku Kosowo jednostronnie ogłosiło niepodległość. Została ona uznana przez USA i większość krajów Unii Europejskiej. Jednak wiele ważnych państw (m. in. Rosja, Chiny, Hiszpania i Grecja) do dziś uznaje Kosowo za część terytorium Serbii.

Plik:Kosowo.png

Secesja Kosowa była ostatnim akordem rozpadu Jugosławii. W miejscu federacyjnej republiki od lat 90. powstało siedem nowych państw.

Konflikty na tle religijnym

Konflikty religijne są często trudne do odróżnienia od etnicznych. Dzieje się tak, ponieważ religia odgrywa zwykle ważną rolę w samookreśleniu etnicznych i narodowych zbiorowości. Bywa ona tym samym traktowana instrumentalnie – jako narzędzie pozwalające określonym społecznościom odróżnić się od innych. Przykładem może być sytuacja w Irlandii Północnej, w której spór między unionistami (zwolennikami unii z Wielką Brytanią) a republikanami (rzecznikami zjednoczenia z Republiką Irlandii) przedstawiany jest zazwyczaj jako konflikt protestantów z katolikami.

Pomyśl!
W jaki sposób religie mogą pozytywnie lub negatywnie wpływać na pokój na świecie?

W niektórych przypadkach spory religijne wykraczają jednak poza uwarunkowania etniczne. Dochodzi do nich, gdy fundamentalistyczni wyznawcy określonej religii usiłują oprzeć swoje państwo na prawdach własnej wiary. Popadają tym samym w konflikt z przeciwnikami teokracji oraz przedstawicielami innych wyznań. Takie spory niekiedy przeobrażają się w pełne przemocy fanatyczne walki religijne.

Przykładem mogą tu być konflikty wywołane przez rzeczników radykalnego islamizmu – opartej na islamie politycznej koncepcji postulującej budowę państwa teokratycznego. Islamiści domagają się, aby prawo państwowe oparte było na Koranie, świętej księdze muzułmanów. Takie dążenia prowadzą zwykle do konfrontacji z polityką władz, a także aspiracjami tej części społeczeństwa, która nie chce żyć w państwie wyznaniowym.

Fundamentalizm religijny często przyjmuje formę sekciarstwa. Radykalni wyznawcy danego nurtu religijnego, walcząc o czystość doktrynalną, nie tolerują tych, którzy inaczej niż oni interpretują prawdy wiary. Oznacza to duże prawdopodobieństwo wybuchu walk między poszczególnymi frakcjami czy odłamami danego wyznania. Sytuacja taka miała miejsce w Libanie w latach 80. XX wieku, a współcześnie pewne symptomy podobnych sekciarskich starć można zaobserwować w Egipcie, Syrii oraz Iraku.

Można niekiedy spotkać się z opinią, że XX-wieczne spory ideologiczne, w które zaangażowani byli zwolennicy faszyzmu, nazizmu czy komunizmu, miały quasi-religijny charakter. Ze względu na swój fanatyzm, przypominały one bowiem bardziej konfrontację fundamentalistycznych religii niż klasyczny spór polityczny.

Konflikt w Afganistanie i Pakistanie

W latach 80. w obu tych krajach nastąpił wzrost znaczenia ugrupowań islamistycznych. Z jednej strony była to reakcja na interwencję militarną ZSRR w Afganistanie (1979-1989), z drugiej – skutek polityki islamizacji Pakistanu przez ówczesne władze. Po wycofaniu się żołnierzy radzieckich z regionu w Afganistanie wybuchły walki między mudżahedinami (bojownikami walczącymi wcześniej z ZSRR) i zapanował chaos. Wykorzystali to talibowie – popierani przez Pakistan i Arabię Saudyjską fundamentaliści islamscy, którzy w połowie lat 90. zdobyli kontrolę nad większą częścią Afganistanu, przekształcając ją w islamski emirat. Ich rządy zostały obalone w wyniku interwencji amerykańskiej w 2001 roku – od tego czasu talibowie prowadzą walkę partyzancką. W ostatnich latach talibowie przejęli władzę na niektórych obszarach należących do Pakistanu, co stało się jedną z przyczyn zmniejszenia się stabilności tego kraju.

Konflikt w Iraku

Po obaleniu przez USA rządów Saddama Husajna w Iraku wybuchła wojna domowa. Wśród walczących ze sobą stron były takie, które odwoływały się do islamizmu. Część bardziej ortodoksyjnych religijnie sunnitów poparła radykalne organizacje związane z terrorystyczną Al Kaidą, podczas gdy szyici (stanowiący większość mieszkańców Iraku) uzyskali wsparcie ze strony Iranu i powołali własne milicje, z których najbardziej znaną była Armia Mahdiego. Choć sytuację w Iraku udało się znacząco uspokoić, to kraj ten wciąż daleki jest od stabilizacji.

Konflikty na tle politycznym

Oprócz konfliktów etnicznych i religijnych są jednak takie, które mają charakter czysto polityczny – wywołują je sprzeczne interesy poszczególnych państw. Rządy wielu krajów rywalizują ze sobą o wpływy w różnych częściach świata. Taka polityka może być uwarunkowana rozmaitymi czynnikami: chęcią zapewnienia sobie dostępu do zasobów naturalnych (np. ropy naftowej), dążeniem do uzyskania korzyści gospodarczych czy też działaniami na rzecz własnego bezpieczeństwa.

Przykładowo Stany Zjednoczone, będące największym mocarstwem na świecie, prowadzą bardzo aktywną politykę w różnych częściach globu. Państwo to nieraz podejmowało interwencje militarne na różnych kontynentach, powołując się głównie na swoją politykę bezpieczeństwa. Na mniejszą skalę postępują podobnie także inne kraje, będące najczęściej mocarstwami regionalnymi. Na obszarze byłego Związku Radzieckiego znaczne wpływy utrzymuje Rosja, w dużej części Afryki – Chiny, zaś w świecie sunnickiego islamu podobną rolę stara się odgrywać bogata w złoża ropy naftowej Arabia Saudyjska. Taka polityka, choć nie zawsze, może prowadzić do konfliktów na lokalną skalę. Interesy mocarstw nie zawsze są bowiem zbieżne z aspiracjami innych krajów oraz interesami społeczeństw, które w nich żyją.

Pomyśl!
Czy polityka mocarstw zawsze musi wywoływać konflikty?

Ważną rolę odgrywają także napięcia polityczne wewnątrz państw. Konflikty zbrojne w krajach demokratycznych zdarzają się rzadko, gdyż procedura wyborcza umożliwia legalną zmianę władzy. Sytuacja komplikuje się w państwach autorytarnych: rosnące niezadowolenie społeczne może niekiedy doprowadzić do wybuchu masowych protestów, rebelii, a nawet wojny domowej. Zdarza się, że strony takich konfliktów uzyskują pomoc od innych państw, co dodatkowo może utrudniać przywrócenie pokoju. Od końca 2010 roku tego rodzaju protesty odbywają się w kilku autorytarnych krajach arabskich. Uczestnicy części z nich doprowadzili do upadku rządzących przez dziesięciolecia dyktatorów (Tunezja, Egipt, Libia).

Interwencja USA w Afganistanie

11 września 2001 roku islamistyczna organizacja terrorystyczna Al Kaida przeprowadziła zamachy w Nowym Jorku i Waszyngtonie. Ponieważ jej bazy szkoleniowe, wraz z przywódcami, znajdowały się na terytorium Afganistanu, USA wraz z NATO podjęły akcję militarną przeciwko talibom, którzy w tamtym czasie rządzili krajem i udzielili schronienia islamistom z Al Kaidy. W wyniku tej operacji rządy talibów zostały obalone, a w Afganistanie przeprowadzono wolne wybory. Po kilku latach jednak islamiści powrócili i rozpoczęli przeciwko USA, ich sojusznikom oraz nowym władzom afgańskim walkę partyzancką, która trwa do dziś.

Interwencja USA w Iraku

Od 1979 roku władzę w Iraku sprawował Saddam Husajn. Był to wówczas jeden z najbardziej brutalnych reżimów autorytarnych na świecie. Irak pod jego rządami wywołał dwie wojny (z Iranem w 1980 roku oraz z Kuwejtem dziesięć lat później) oraz prowadził ambitne programy zbrojeniowe. Po przegranej wojnie z wojskami wielkiej koalicji w 1991 roku (tzw. operacja Pustynna Burza) irackie władze zostały zobowiązane do redukcji swojego potencjału wojskowego. USA oskarżyły jednak Irak o brak współpracy z międzynarodowymi inspektorami rozbrojeniowymi, utrzymywanie arsenału broni chemicznej oraz współpracę z Al Kaidą. W rezultacie w 2003 roku Stany Zjednoczone rozpoczęły akcję militarną przeciwko Saddamowi Husajnowi. Choć amerykańskie zarzuty, będące uzasadnieniem operacji, nie potwierdziły się, rządzący od ponad dwudziestu lat dyktator został obalony.

"Rewolucje arabskie”

W większości państw arabskich funkcjonują reżimy autorytarne, w których dyktatorzy rządzą z reguły dożywotnio. Do ważnego przełomu doszło na początku 2011 roku, kiedy w wyniku masowych demonstracji społecznych został zmuszony do ustąpienia prezydent Tunezji, Ben Ali, który sprawował władzę od 1987 roku. Niedługo później do podobnych manifestacji doszło w Egipcie, gdzie od 30 lat prezydentem był Hosni Mubarak. Ponieważ egipska armia odmówiła mu posłuszeństwa, również jego rządy się skończyły. W tym samym roku w Libii wybuchła rebelia przeciwko rządzącemu od 1969 roku płk. Muammarowi Kaddafiemu oraz w Syrii przeciwko prezydentowi Baszarowi Assadowi. W pierwszym z wymienionych krajów buntownicy uzyskali wsparcie lotnicze ze strony NATO, co przyczyniło się do faktycznego przejęcia przez nich władzy. W Syrii natomiast władze brutalnie rozprawiają się z przeciwnikami reżimu, a przyszłość kraju jest niepewna.

Hosni Mubarak był prezydentem Egiptu od 1981 roku. Został obalony w wyniku masowych demonstracji społecznych 30 lat później.

Udział Litwy w misjach pokojowych

Żołnierze litewscy uczestniczą w akcjach NATO, OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, ang. Organization for Security and Co-operation in Europe) oraz ONZ przy rozwiązywaniu problemów humanitarnych. Brali udział w misjach na Bałkanach, na terenie Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Albanii, Kosowa (Serbii i Czarnogóry) oraz w Macedonii. Uczestniczyli także w akcjach w Afganistanie, Pakistanie, Gruzji i Iraku.

Sprawa więzień CIA na Litwie

Litwa jest – obok Polski – jednym z krajów oskarżonych o przyjęcie nielegalnych, tajnych więzień Centralnej Agencji Wywiadowczej (ang. Central Intelligence Agency – CIA). Pierwszą relacją, która wskazywała na taką możliwość był artykuł Dany Priest w „Washington Post”, w którym zostało opisane działanie systemu sekretnego przewożenia, przetrzymywania i często brutalnych przesłuchań więźniów podejrzanych o terroryzm. Ujawniono, że 14 państw członkowskich UE dobrowolnie zgodziło się na tego typu więzienia na swoim terytorium.

Palestyńczyk Abu Zubajda, więzień Guantanamo, zaskarżył Litwę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, że był więziony i torturowany w więzieniu CIA na terytorium Litwy. Należy podkreślić, że wyrażenie zgody przez władze Litwy na urządzenie CIA wiezienia naruszyłoby Europejską Konwencję Praw Człowieka. Na Litwie zostało rozpoczęte śledztwo w tej sprawie, jednak w styczniu 2010 roku prokurator generalny Litwy – powołując się na ochronę tajemnicy państwowej – zamknął dochodzenie w sprawie tajnych więzień CIA na terytorium Litwy.

Najważniejsze pojęcia

Czystka etniczna to siłowe usunięcie całej grupy etnicznej z określonego terytorium.
Emigracja to czasowe lub stałe przesiedlanie się ludności jakiegoś państwa poza jego granice.
Fundamentalizm to rygorystyczna postawa odwołująca się najczęściej do religii.
Imigracja to napływ ludności z zewnątrz obszaru jakiegoś państwa.
Islamizm to doktryna polityczna oparta na islamie.
Migracja to przemieszczanie się ludności i osiedlanie poza miejscem pochodzenia.
Nacjonalizm to doktryna polityczna uznająca za najważniejsze dobro naród, podporządkowująca jego interesowi wszelkie kwestie (w tym dobro innych narodów).
Secesja to odłączenie się prowincji od państwa.

Zadanie

Na podstawie własnej wiedzy, prasy oraz internetu sporządź listę konfliktów, jakie wybuchły na terenie dawnego Związku Radzieckiego od czasu rozpadu tego państwa. Postaraj się ustalić, jakie było tło każdego z tych konfliktów.