Wikizeszyt historyczny/Wielkie odkrycia geograficzne
Wikizeszyty historyczne. VI klasa. Historia. Temat: Wielkie odkrycia geograficzne.
Odniesienie do podstawy programowej: Uczeń: wyjaśnia przyczyny i ocenia wpływ odkryć geograficznych na życie społeczno- -gospodarcze i kulturowe Europy oraz Nowego Świata; umieszcza w czasie i przestrzeni wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana oraz sytuuje w przestrzeni posiadłości kolonialne Portugalii i Hiszpanii.
Wybór materiałów do zestawu: Tadeusz Rudzki (wikipedysta TR). Redakcja i opracowanie: Klara Sielicka-Baryłka (wikipedystka Klarqa)
Wikizeszyty to projekt realizowany od kwietnia 2020 r. przez Wikimedia Polska i wikipedystów - wolontariuszy. Utwórz książkę na Wikibooks z naszych materiałów i używaj jej jako materiałów pomocniczych podczas nauki lub nauczania innych!
Wielkie odkrycia geograficzne edytuj
O "Wielkich odkrycia geograficznych" mówimy, gdy opowiadamy o podróżach europejskich żeglarzy na przełomie XV i XVI wieku. W tym czasie Bartolomeu Dias opłynął Przylądek Dobrej Nadziei na południowym krańcu Afryki (1488), Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę (12 października 1492), Vasco da Gama podróżował drogą morską do Indii (1498), a Ferdynand Magellan jako pierwszy opłynął cały świat (1519-1522). W kolejnym stuleciu odkryto także Australię (1605). Dalekie podróże przez morza i oceany sprawiły m.in., że bardzo ważny stał się handel morski, rozwinęła się kartografia i nawigacja morska, a miasta portowe zaczęły błyskawicznie się rozwijać. Był to też okres początku, a potem rozwoju kolonizacji, czyli wprowadzania europejskich praw i kultury na zajmowanych przez Europejczyków terenach. Początkowo odkrywcy na swoich statkach z załogami działali na zlecenie władców hiszpańskich i portugalskich. Z czasem do kolonialnego wyścigu dołączyli m.in. Holendrzy, Anglicy i Francuzi. Oprócz podboju ziem, przywozili do swoich krajów nowości np. kulinarne: pomidory, ziemniaki, gałkę muszkatołową, cynamon i goździki.
Czy wiesz, że...Krzysztof Kolumb aż do swojej śmierci w 1506 roku, był przekonany, że udało mu się dopłynąć do Indii, a nie do Ameryki?
Więcej informacji i obszerną sekcję źródeł 1,2 znajdziesz w Wikipedii w artykule na temat wielkich odkryć geograficznych i Indii Zachodnich.
Materiały uzupełniające edytuj
W powieści Jamesa Fenimore`a Coopera pt. Mercedes of Castile lub The Voyage to Cathay, opartej na biografii Krzysztofa Kolumba, tak przedstawiono moment odkrycia Ameryki:
Na pokładzie la Santa Maria wszystko było w ruchu, gdy po upływie pół godziny okręt admiralski dosięgnął dwóch innych, co wolnym biegiem płynąc obok siebie, odpoczywać się zdawały po odbytym wyścigu.
— Przybądź tu, Luis, i patrz! rzekł Kolumb.
Noc była jasna, niebo zwrotnikowe błyszczało gwiazd millionami; sam nawet ocean zdawał się rozlewać niepewne jakieś światło, dozwalające rozróżnić przedmioty, szczególniéj na krańcu widnokręgu. Gdy młodzian rzucił wzrokiem w kierunku wskazanym przez Kolumba, spostrzegł wyraźnie ciemną w oddaleniu wyniosłość, w zarysach jakie ziemia nocną porą przedstawiać zwykła na morzu.
— Otóż Indye! zawołał Kolumb. Wielkie zadanie jest rozwiązane! Zapewne to wyspa, ale ląd stały musi być niedaleko. Cześć i chwała imieniu bożemu!
Możesz przeczytać całą powieść po polsku - zapraszamy do lektury całego tekstu w siostrzanym projekcie Wikipedii, Wikiźródłach.
Traktat z Tordesillas edytuj
Dwa kraje, które w drugiej połowie XV wieku równolegle odkrywały świat poza Europą - Portugalia i Hiszpania - by uniknąć wojny o zdobywane kontynenty, postanowiły podpisać porozumienie. Po negocjacjach i zabiegach dyplomatycznych u papieża, ostatecznie traktat podpisano 7 czerwca 1494 roku w Tordesillas, mieście w Hiszpanii, a następnie potwierdzono w portugalskim Setúbal. W dokumencie zaznaczono na mapie linię rozgraniczającą strefy wpływów dwóch mocarstw. Znajdowała się mniej więcej w połowie drogi między wyspami Zielonego Przylądka (już portugalskimi) a wyspami, do których wpłynął Krzysztof Kolumb podczas swojej pierwszej podróży nazwanych w traktacie Cipangu i Antilii (Kuba i Hispaniola).
Czy wiesz, że...w Traktacie przyznano Portugalii Brazylię - kraj, którego wtedy jeszcze oficjalnie nie ogłoszono jako odkryty?
Więcej informacji i obszerną sekcję źródeł znajdziesz w Wikipedii w artykule na temat Traktatu z Tordesillas.
Materiały uzupełniające edytuj
Werner Heisenberg, współczesny fizyk i filozof nauki, zastanawiał się nad znaczeniem odkryć Krzysztofa Kolumba:
Gdyby ktoś zapytał o to, na czym polegała wielkość czynu Krzysztofa Kolumba w odkryciu Ameryki, to trzeba byłoby odpowiedzieć, że nie na idei wykorzystania kulistości Ziemi do odnalezienia zachodniej drogi do Indii; idea ta była już rozważana przez innych. Nie chodziło również o staranne przygotowanie wyprawy, fachowe wyposażenie okrętów, czego i inni mogli dokonać. Najtrudniejszą rzeczą w tej wyprawie odkrywczej była natomiast na pewno decyzja oddalenia się od wszystkich znanych dotąd lądów i żeglowania tak daleko na zachód, że posiadane zapasy nie wystarczyłyby już na drogę powrotną
Więcej słynnych cytatów na temat Ameryki znajdziesz w siostrzanym projekcie Wikipedii, Wikicytatach!
Odkrycia i badania Afryki edytuj
Tajemnice Afryki odkrywano już w starożytności - znamy opowieści o wyprawach na tereny dzisiejszej Somalii zlecanych przez egipską królową Hatszepsut, izraelski król Salomon organizował podróże prawdopodobnie również na wybrzeża afrykańskie, a ok. 800 r. p.n.e. Fenicjanie odkryli Maderę i Wyspy Kanaryjskie. Przede wszystkim przez wiele stuleci Afrykę eksplorowali Arabowie. Z drugiej strony docierali tu także Chińczycy. XV wiek rozpoczął nową erę rozszerzania terytoriów przez władców europejskich, a przez mieszkańców Starego Kontynentu wiedzy o reszcie świata. Jednym z wyzwań było znalezienie drogi do Indii. W 1488 roku Bartolomeo Dias dotarł do Przylądka Dobrej Nadziei, a w 1497 roku Vasco da Gama opłynął cały kontynent afrykański. Kolejne stulecia oznaczały dla Afryki kolonizację, której skutki oprócz handlowych, były często tragiczne dla jej ludności - szczególnie tej jej części, która stała się ofiarą handlu niewolnikami. Działalność pozahandlowa rozpoczęła się właściwie dopiero w II połowie XVIII wieku, gdy w 1788 założono African Association – towarzystwo wspierające przyrodnicze i etnograficzne wyprawy badawcze do Afryki. Do czasu pierwszej wojny światowej (1914-1918) niemal wszystkie terytoria afrykańskie znalazły się pod kontrolą mocarstw europejskich (tzw. wyścig o Afrykę). Jeden ze skutków podboju kolonialnego Afryki z łatwością odnajdziemy na mapie - są to istniejące do dziś sztuczne granice między państwami, poprowadzone niczym od linijki.
Czy wiesz, że...w XVIII wieku również Polacy eksplorowali Afrykę? Maurycy Beniowski został obrany wodzem na Madagaskarze, dzięki Janowi Potockiemu mamy wiele opisów geograficznych i życia ludności z Maroka, a Józef Sułkowski badał w Egipcie hieroglify i zabytki archeologiczne.
Więcej informacji znajdziesz w Wikipedii w artykule na temat odkrycia i badania Afryki.
Materiały uzupełniające edytuj
W wydanej w 1894 r. książce amerykańskiego pisarza Marka Twaina, pt. The Tragedy of Pudd’nhead Wilson ukazującej m.in. ówczesne realia afrykańskich niewolników w Ameryce, bohater zapisuje w swoim dzienniku następujące gorzkie, ironiczne słowa:
To było wspaniałe – odkrycie Ameryki, ale o ileż wspanialej byłoby ją przegapić.
Więcej słynnych cytatów na temat Ameryki znajdziesz w siostrzanym projekcie Wikipedii, Wikicytatach!
Propozycja lekcji/działania na bazie tego wikizeszytu edytuj
Zobacz wybór starych map świata w zbiorze Wikimedia Commons - znajdziesz je np. pod tym linkiem. Możesz kliknąć każdą ilustrację i powiększyć ją lub pobrać na komputer, użyć w prezentacji itp., podpisując źródło. Porównaj stan wiedzy kartografów z różnych stuleci.