Wolna przedsiębiorczość/Rachunkowość przedsiębiorstwa

Z tego rozdziału dowiesz się:

• dlaczego rachunkowość jest tak istotna przy prowadzeniu

biznesu,

• czym są aktywa i pasywa,
• czym jest rachunek zysków i strat,
• na czym polega zasada memoriałowa w księgowości.

Najważniejsze pojęcia: rachunkowość, aktywa, pasywa, bilans, suma bilansowa, rachunek zysków i strat, zasada memoriałowa

Rachunkowość

Inwestorów, zarówno tych zarządzających własną działalnością gospo- darczą, jak i tych giełdowych, interesuje to, czy dobrze ulokowali swój kapi- tał. Przydatny w tym jest system rachunkowości. Ogólnie rzecz ujmując, ra- chunkowość to system ewidencji zdarzeń gospodarczych, którego naczelną zasadą jest wierny i rzetelny obraz sytuacji majątkowej i finansowej podmio- tu – czyli tego, czym dysponuje i jak sprawnie tym zarządza. Rachunkowość obejmuje zarówno bieżące rejestrowanie operacji gospodarczych, jak i two- rzenie sprawozdań na koniec okresu (najczęściej roku). Do najważniejszych elementów sprawozdawczości należą bilans oraz rachunek zysków i strat. Współcześnie wyróżnia się wiele funkcji rachunkowości. Najważniejszą z nich jest funkcja informacyjna – przedstawianie informacji o wynikach i sytuacji podmiotu, na podstawie których kierownictwo podejmuje de- cyzje. System rachunkowości pozwala poznać dokładnie koszty produkcji i dzięki temu oszacować opłacalną cenę sprzedaży. Oprócz tego wyróżnia się m.in. funkcję kontrolną i funkcję sprawozdawczą. Funkcja kontrol- na sprowadza się do ochrony majątku podmiotu przed marnotrawstwem dzięki możliwości porównania stanów ewidencyjnych z rzeczywistymi, a także pozwala monitorować, czy ponoszone przez przedsiębiorstwo kosz- ty znajdują się na zaplanowanym wcześniej poziomie. Natomiast funk- cja sprawozdawcza polega na sporządzaniu okresowych sprawozdań dla39. Rachunkowość przedsiębiorstwa 267 odbiorców wewnętrznych (kierownictwa) i zewnętrznych (akcjonariuszy, wierzycieli itd.). Dzięki temu mają oni regularny wgląd w bieżącą sytuację spółki, a także mogą porównywać jej wyniki z wynikami konkurentów. Aktywa i pasywa W rachunkowości przedstawia się zawsze dwie strony działalności. Po jednej stronie są aktywa, czyli majątek, jaki posiada jednostka gospodar- cza. Po drugiej są pasywa, czyli źródła finansowania tego majątku. Zesta- wienie aktywów i pasywów na dany dzień to bilans. Zgodnie z podsta- wową zasadą rachunkowości aktywa zawsze muszą się równać pasywom. Jeśli tak nie jest, oznacza to, że gdzieś wkradł się błąd. Łączna wartość aktywów albo pasywów to suma bilansowa. Strona aktywów pokazuje, czym dana jednostka się zajmuje, jaką pro- wadzi działalność i gdzie lokuje swoje środki. Aktywa możemy podzie- lić na aktywa trwałe o oczekiwanym okresie użytkowania powyżej jed- nego roku (np. nieruchomości i budynki) oraz aktywa obrotowe, które jednostka gospodarcza ma zamiar zużyć w ciągu najbliższego roku (np. surowce i półprodukty). Diagram 20. Aktywa i pasywa AKTYWA (co mamy?) PASYWA (skąd mamy?) aktywa trwałe (budynki, maszyny)kapitał własny (wkład właścicieli, reinwestowane zyski) aktywa obrotowe (materiały, zapasy)zobowiązania (kredyt z banku, zobowiązania wobec dostawców) Źródło: opracowanie własne. Z kolei strona pasywów informuje nas o tym, w jakim stopniu ta dzia- łalność jest finansowana środkami własnymi, a w jakim pożyczonymi. Kapitał własny to wartość księgowa środków wniesionych do przedsię- biorstwa przez jego właścicieli (nie zawsze musi być ona równa wartości rynkowej, o czym świadczy chociażby fakt, że na giełdzie notowanych jest wiele spółek o wskaźniku C/WK różnym od jedności; zob. rozdział 38).268 Dział III. Przedsiębiorczość w praktyce Drugim źródłem finansowania działalności są zobowiązania. Mogą one powstawać w wyniku zarówno kredytów czy pożyczek bankowych bądź emisji obligacji, jak i nieuregulowanych płatności wobec dostawców. R ach unek zysków i st rat O ile bilans przedstawia stan majątku podmiotu i źródła jego pocho- dzenia, o tyle rachunek zysków i strat ukazuje sprawność gospodarowania oraz wielkość zysku albo straty (wyniku finansowego) w danym okresie. Diagram 21. Rachunek zysków i strat +Przychody ze sprzedaży -Koszty działalności operacyjnej =Zysk (strata) ze sprzedaży +Pozostałe przychody operacyjne -Pozostałe koszty operacyjne =Zysk (strata) z działalności operacyjnej +Przychody finansowe -Koszty finansowe = - Podatek dochodowy = Źródło: opracowanie własne.39. Rachunkowość przedsiębiorstwa 269 Rachunek zysków i strat systematyzuje przychody i koszty według różnych rodzajów transakcji. W pierwszej kolejności oblicza się wynik z podstawowej działalności operacyjnej (ze sprzedaży towarów albo usług, których wytwarzaniem, handlem lub świadczeniem zajmuje się jednostka gospodarcza). Następnie wynik ten powiększa się o pozostałe przychody operacyjne i pomniejsza o pozostałe koszty operacyjne. Pozostałe przychody operacyjne i pozosta- łe koszty operacyjne są pośrednio związane z działalnością operacyjną jednostki i obejmują np. przychody ze sprzedaży nieużywanych maszyn albo koszty wypłaconych odszkodowań. Następnie jednostka uwzględ- nia przychody finansowe (np. z dywidend, jeśli posiada udziały w innych spółkach) i koszty finansowe (np. odsetki od otrzymanych kredytów). Tak otrzymany wynik brutto jednostka pomniejsza o ewentualny podatek do- chodowy, by ostatecznie otrzymać wynik (zysk albo stratę) netto. Zasada kasowa i memoriałowa W rachunkowości stosuje się tak zwaną zasadę memoriałową. Ozna- cza to, że wszelkie koszty i przychody przedsiębiorstwa wpisuje się w księ- gi ze względu na ich faktyczne pojawienie się, a nie przepływ pieniądza z tym związany. Przykładowo, jeśli ktoś podpisał umowę kupna samo- chodu na daną kwotę od dilera samochodowego, to podmiot sprzedający musi wpisać w księgi sprzedaż samochodu, nawet jeśli klient jeszcze nie dokonał przelewu pieniędzy. Jeśli umowa sprzedaży i odebranie samo- chodu nastąpiły w poniedziałek, a pieniądze przelano w piątek, to jako dzień sprzedaży samochodu traktuje się poniedziałek. Zasada kasowa jest przeciwieństwem zasady memoriałowej – oznacza, że w księgi wpisze się sprzedaż dopiero w momencie przelania pieniędzy. W prawnej i księgowej praktyce ta zasada nie jest zwykle stosowana. Brak stosowania zasady kasowej nie oznacza, że faktyczny przepływ pie- niędzy nie ma znaczenia dla prowadzenia działalności. Jednym z ważnych narzędzi analizy finansów w przedsiębiorstwie jest sprawozdanie z przepły- wów pieniężnych (również powszechnie używane jest angielskie określenie przepływów pieniężnych: cash flow). Jest to sposób oceny tak zwanej płyn- ności finansowej, czyli zdolności uzyskiwania wpływów pieniędzy tak, aby uregulować na czas swoje zobowiązania. Dla przykładu – na rynku wydaw- niczym częstą praktyką jest, że hurtownie książek płacą wydawcom za wy- stawione faktury dopiero po 180 dniach. Przez te 180 dni wydawnictwo musi270 Dział III. Przedsiębiorczość w praktyce jednak dokonywać płatności – np. opłaca co miesiąc pracowników, reguluje zobowiązania podatkowe, płaci za druk i transport książek itd. Prawidłowo sporządzony cash flow i jego prognoza pomagają przedsiębiorstwom zadbać o to, by na kontach zawsze znajdowało się dostatecznie dużo gotówki wzglę- dem nadchodzących wydatków. Pozwala to uniknąć konieczności ponosze- nia dodatkowych kosztów – choćby krótkoterminowego – zapożyczania się. Czy wiesz, że...? Za jednego z pierwszych teoretyków rachunkowości uważa się Lucę Pacioliego [wym. luke paczioliego], włoskiego matematyka z prze- łomu XV i XVI wieku, jednak w praktyce rachunkowość jest obecna w życiu człowieka już od tysięcy lat, co potwierdzają badania sta- rych cywilizacji. Kreat y wna k sięgowość Wprawdzie wiele dużych przedsiębiorstw ma obowiązek prowadzenia przejrzystej sprawozdawczości finansowej, ale w rzeczywistości potrafią one częściowo ukrywać niekorzystne informacje. Mogą też prowadzić działania, które określa się mianem kreatywnej księgowości. Sprowadzają się one do swawolnej interpretacji zasad rachunkowości – polegają na pro- wadzeniu sprawozdawczości w sposób sprzeczny ze sztuką rachunkowo- ści. Wprawdzie nie zawsze kreatywna księgowość musi oznaczać od razu chęć oszukania inwestorów (jej celem może być np. uniknięcie opodatko- wania), jednak może stać się też narzędziem manipulacji.

Pytania i zadania

• Wyjaśnij, czym są aktywa, a czym pasywa.
• Co może nam powiedzieć informacja o pasywach przedsiębiorstwa?
• Czego można się dowiedzieć na podstawie rachunku zysków i strat?
• Czym jest zasada memoriałowa w księgowości?