Fotografia/Zdjęcia panoramiczne

Zdjęcia panoramiczne, czyli takie, których długość przekracza 3-krotnie lub więcej wysokość, warto wykonywać dla zobrazowania np. rozległego widoku górskiego, przedstawienia miasta w sposób syntetyczny czy wysokiego budynku na jednym zdjęciu. Zdjęcia panoramiczne widz odbiera inaczej niż zwykłe, ponieważ nie da się ich ogarnąć jednym spojrzeniem. W komputerach zdjęcia te ogląda się zwykle przesuwając je stopniowo w poziomie lub pionie, mniej więcej tak jak przenosi się wzrok z jednej strony na drugą w trakcie oglądania rozległego widoku. W formie wydrukowanej dodaje się w formie rozkładanej wkładki do czasopisma czy książki lub umieszcza na ścianie galerii, zmuszając widza do spaceru wzdłuż zdjęcia.

Zdjęcia panoramiczne wykonuje się zazwyczaj przez sklejanie kilku do kilkunastu zdjęć, których kadry zachodzą na siebie. Zdjęcia do zestawu wykonuje się po prostu przekręcając aparat po wykonaniu jednego ujęcia o pewien kąt w poziomie lub pionie.

Warunki w terenie

Przykład nieprawidłowo wykonanej panoramy – zdjęcia składające się na panoramę były wykonywane przy różnych nastawach ekspozycji, na skutek czego mają one inne zabarwienie nieba

Warto zwrócić uwagę, że nie każda scena nadaje się do zrobienia z niej panoramy. Ze względu na to, że między wykonaniem kolejnych zdjęć upływa zawsze przynajmniej kilka sekund, nie da się zrobić np. panoramy z szybko przemieszczającymi się obiektami w rodzaju samochodów, czy spacerujących ludzi. Panoramę pejzażu może też popsuć np. klucz ptaków, które akurat postanowiły przelecieć w trakcie, gdy my fotografujemy.

Przy panoramach pejzaży należy unikać wykonywania ich w wietrzny i pochmurny dzień, gdy chmury na niebie szybko się przesuwają. Trudno jest też zrobić panoramę przy zmiennych warunkach oświetleniowych – czyli w taki dzień, w którym chmury często przesłaniają i odsłaniają słońce. Wreszcie, należy też się zastanowić nad położeniem słońca na niebie w stosunku do naszego aparatu. Idealnie jest, gdy słońce mamy za plecami, gdyż gwarantuje nam to, że wszystkie zdjęcia z zestawu będą wykonane w mniej więcej podobnych warunkach oświetleniowych i żadne z nich nie wypadnie pod słońce. Oczywiście jeśli wykonujemy panoramę 360 ° – to na pewno przynajmniej jedno ze zdjęć wyjdzie pod słońce i będzie prześwietlone. Powoduje to, że tego rodzaju panoramy w plenerze raczej się nie udają. Ogólnie panoramy pejzaży, które są wykonane przy przesunięciu aparatu o więcej niż 180° licząc od pierwszego do ostatniego zdjęcia w serii zaczynają wyglądać nienaturalnie – chyba, że nakleimy je na bęben lub sztucznie zmienimy ich perspektywę w trakcie sklejania.

Na koniec wreszcie należy sprawdzić, czy fotografowany obiekt nie zostanie przesłonięty na którymś ze zdjęć czymś z pierwszego planu – np. jakimś drzewem, płotem lub budynkiem. Idealnie zdjęcia panoramicznie najlepiej jest wykonywać ze szczytu bezdrzewnego wzgórza lub płaskiego pola.

Inny przykład nieprawidłowo wykonanej panoramy – widać miejsca sklejenia trzech zdjęć, bo każde z nich było wykonane w innych warunkach ekspozycji (środkowe prawdopodobnie pod słońce), ponadto ze względu na zbyt duży kąt obrotu aparatu, perspektywa zdjęcia jest nienaturalna, a na pierwszym planie jest prosta w rzeczywistości jezdnia, która na zdjęciu wygląda jakby skręcała.

Typy panoram

Płaska

powstaje w wyniku prostego nałożenia zdjęć ją tworzących, a następnie wykadrowaniu.

Panorama płaska wygląda ładnie, gdy nie jest zbyt szeroka, tzn. gdy w trakcie jej wykonywania aparat nie był obracany o zbyt duży kąt. Jednak nawet już przy kącie obrotu rzędu 120° widać na krańcach zdjęcia, że ma ono nieco nienaturalną perspektywę:

Stosunkowo wąska panorama bez korekty perspektywy – efekt jest zadowalający, ale na prawym skraju zdjęcia widać, że perspektywa zdjęcia staje się nienaturalna

Szeroka panorama również wykonana bez żadnej korekty perspektywy, na skutek czego zdjęcie wprowadza w błąd – tory po prawej i po lewej stronie zdjęcia to te same tory, które w rzeczywistości idą prawdopodobnie po linii prostej

Z korektą perspektywy

powstaje, gdy wszystkie lub część zdjęć z zestawu podda się obróbce polegającej na ściśnięciu lub rozciągnięciu ich boków.

Na skutek tej czynności perspektywa całej panoramy staje się de facto fałszywa, gdyż ulega spłaszczeniu – ale mimo to wygląda bardziej naturalnie niż w panoramie bez korekty.

Szeroka panorama z korektą perspektywy – wszystkie budynki i linie są proste. To, że zdjęcie było korygowane, można poznać po skręconych liniach na niebie, które w rzeczywistości były na źródłowych zdjęciach proste. Dodatkowo zdjęcie jest wykonane z użyciem techniki HDR, na skutek czego ma sztucznie szeroką rozpiętość tonalną i ładną, choć nienaturalną kolorystykę, dającą wrażenie "niesamowitości".

"Globalna"

tzw. globalna panorama powstaje poprzez nałożenie zdjęć nie bokami, tylko względem jednego, centralnego punktu.

Efekt jest nieco podobny do wykonania zdjęcia lotniczego z góry do dołu z użyciem obiektywu typu "rybie oko" – choć w istocie wszystkie zdjęcia wchodzące w skład zestawu robi się z ziemi. Zestaw do perspektywy globalnej musi obejmować 360 °. Globalna panorama ma świadomie całkowicie fałszywą, "zwiniętą w kulę" perspektywę, sprawiającą na widzu wrażenia "zawrotu głowy". Aby tego rodzaju panorama dobrze wyszła – oprócz zgodności boków – wszystkie zdjęcia z zestawu muszą mieć jakiś punkt na pierwszym planie, który ma jednakowy na nich wszystkich kolor. Może to być np. piasek pustyni albo woda.

Przykład panoramy "globalnej"

Technika wykonania zdjęć

Przykładowy zestaw zdjęć do panoramy

Aby zestaw zdjęć dał się skleić w sposób niezauważalny dla widza, musi on być wykonany w następujący sposób:

• Aparat trzeba wypoziomować i umieścić na statywie lub innej podstawie zapewniającej stabilność – wykonywanie zdjęć panoramicznych "z ręki" nie przynosi zwykle dobrych rezultatów, chyba że ktoś ma wyjątkowo pewny chwyt aparatu. Sam statyw musi również być wypoziomowany i dawać możliwość przekręcania aparatu w poziomie bez zmieniania jego pozycji w pionie (lub na odwrót, gdy wykonujemy panoramę pionową); idealnie jest, gdy statyw ma na stoliku pomiar kąta skręcenia – można wtedy precyzyjnie obracać aparat o stały kąt po każdym ujęciu – nie jest to jednak absolutnie konieczne, bo wystarczy patrzeć na kolejne kadry w wizjerze.
• Należy zrezygnować z automatycznych programów ustawiania warunków ekspozycji i przejść w tryb manualny. Przy automatycznym nastawie każde zdjęcie wyjdzie nieco inaczej naświetlone i będzie miało w związku z tym nieco inną kolorystykę.
• Zdjęcia należy wykonywać w formacie "RAW", zdjęcia wykonane w formacie "JPEG" są bowiem kompresowane przez uśrednianie pikseli, co później może utrudnić sklejenie zdjęć.
• Gdy chcemy, aby ostro wyszły nam także obiekty na drugim planie musimy ustawić przysłonę opisującą czyli f/16 lub wyżej. Gdy nie mamy obiektów na drugim planie, a tylko w odległości, która dla naszego obiektywu jest już nieskończonością, możemy wybrać przysłonę ogólną – f/8-f/11. Czas ekspozycji jest bez znaczenia, gdyż aparat mamy ustawiony nieruchomo na statywie, możemy go więc dostosować do wybranej przysłony.
• Jeśli nasz panoramowany widok cechuje duży zakres tonalny, musimy ustawić warunki ekspozycji dla zdjęcia średniego, ewentualnie możemy wykonać dwa zestawy identycznie wykadrowanych zdjęć, wykonanych w różnych warunkach ekspozycji, a następnie "uśrednić" je techniką HDR.
• Należy wyłączyć automatyczne ostrzenie i ustawić ostrość na nieskończoność – jeśli nawet w wizjerze aparatu obiekty z drugiego planu będą wyglądały na nieostre, to jeśli tylko ustawiliśmy opisującą przysłonę na zdjęciu, wyjdą one ostro.
• Na koniec pozostaje już tylko wykonać kolejne zdjęcia. Po każdym zdjęciu należy w poziomie (lub pionie) przekręcić aparat o pewien kąt, tak aby kolejne kadry zachodziły na siebie o mniej więcej 1/4-1/5 ich długości. Generalnie, im zdjęcia będą na siebie bardziej zachodziły, tym większa szansa, że da się je dokładnie skleić, nie należy jednak nakładać na siebie kadrów zbyt gęsto – tzn. nie przekraczać środka każdego kadru, gdyż wtedy niektóre fragmenty panoramy będą znajdowały się na trzech zdjęciach, co może spowodować, że program do tworzenia panoram pogubi się.

Niektóre cyfrowe aparaty kompaktowe mają specjalne programy do wykonywania zdjęć panoramicznych, które ułatwiają zadanie, pokazując na wyświetlaczu stopień pokrycia z poprzednim zdjęciem. Tego rodzaju programy ustawiają zazwyczaj automatycznie nastaw ekspozycji dla pierwszego zdjęcia z serii i nie zmieniają go już dla pozostałych – nie da się jednak przy pomocy tych programów zrobić dobrej panoramy, jeśli średnie warunki oświetleniowe panują nie na zdjęciu nr 1, tylko na którymś kolejnym, a cała fotografowana scena ma dużą rozpiętość tonalną.

Obróbka zdjęć

Panoramę z zestawu dobrze wykonanych zdjęć można w zasadzie wykonać ręcznie w dowolnym programie do edycji zdjęć, który daje możliwość kopiowania i wklejania fragmentów kadru z jednego pliku do drugiego. W praktyce jednak ręczne wykonywanie panoram jest mocno uciążliwe. Wymaga przewidzenia jak długi w pikselach będzie obraz finalny i bardzo precyzyjnej ręki oraz oka, gdyż nawet drobne niedopasowanie zdjęć będzie od razu zauważalne na takich detalach jak chmury i drzewa.

Większość komercyjnych programów do obróbki zdjęć (Photoshop, Photo-paint, Paint Shop Pro itd.) ma specjalne narzędzie do robienia panoram z zestawu zdjęć. Istnieją również gorsze i lepsze programy służące wyłącznie do robienia panoram (np. PhotoStich, Hugin, Ptgui, Panorama Tools, Photostitch, CleVR i inne). Do aparatów posiadających specjalny tryb robienia panoram dołączony jest też zwykle program komputerowy służący do sklejania zdjęć, którego zaletą jest zwykle to, że potrafi on pracować bezpośrednio na plikach "RAW". Jeśli mamy program do sklejania zdjęć, który nie obsługuje formatu "RAW" naszego aparatu, musimy najpierw przekonwertować pliki do dowolnego formatu, który nie kompresuje stratnie obrazów (np. TIFF z kompresją LZW, PNG-24 itp.) Jeśli program do konwersji plików RAW umożliwia korektę ekspozycji, balansu bieli czy stopnia wyostrzania, musimy koniecznie ustawić te same parametry korekcji dla wszystkich plików z zestawu.

Sam 'proces sklejania zazwyczaj przebiega następująco:

• Do programu wczytuje się komplet zdjęć, które mają złożyć się na panoramę.
• Program może się nas zapytać, jakiego rodzaju panoramę chcemy stworzyć (pionową, poziomą, zwykłą, z korektą perspektywy, kołową itd.). Korektę perspektywy warto stosować w przypadku pionowych panoram budynków. Korekta perspektywy może też dać dobre rezultaty w przypadku panoram miejskich, jeśli wykonywane były z dużym kątem przesuwu aparatu od pierwszego do ostatniego zdjęcia.
• Program skleja automatycznie zdjęcia i pokazuje wstępny rezultat swojego działania lub w bardziej zaawansowanej wersji wskazuje się samemu na parach zdjęć po kilka punktów, które się mają pokryć po sklejeniu - najlepiej jest wybierać charakterystyczne punkty o dużym kontraście na obiektach, które na pewno były nieruchome (np. rogi budynków i okien, szczyty wież, narożniki konturów maszyn itd.).
• Jeśli rezultat nas nie zadowala, możemy ręcznie np. zmienić kolejność zdjęć, któreś ze zdjęć usunąć z zestawu, skorygować błędne sklejenie w pionie, zmienić tryb sklejania i korekty perspektywy itd.
• Następnie program zazwyczaj każe nam wykadrować panoramę. Często po sklejeniu zdjęć na brzegach zostają bowiem białe fragmenty, których nie objęło żadne zdjęcie.
• Po zaakceptowaniu zmian wykadrowany fragment panoramy zostanie zapisany w osobnym pliku.

Perfekcyjnie wykonana perspektywa Dolnego Manhattanu – zdjęcie ma zupełnie naturalną perspektywę i równomierne oświetlenie. Udało się to osiągnąć prawdopodobnie dzięki dużemu oddaleniu od obiektu, dzięki czemu kąt, o który trzeba było obrócić aparat, był stosunkowo niewielki.