Historia dla gimnazjum/Świat po I wojnie światowej

Żądania Ententy wobec Niemiec, Austrii, Bułgarii, Węgier i Turcji

Po zakończeniu I wojny światowej i podpisania rozejmu zwycięska Ententa musiała stworzyć nowy ład, panujący w Europie i na świecie, zadecydować o losach pokonanych państw. Jeszcze przed przystąpieniem do dyskusji na ten temat Wielka Brytania wymogła na Niemcach ograniczenie ich floty oraz przyłączenie do Anglii część niemieckich kolonii, Francja natomiast zatrzymała zagarnięte podczas wojny Alzację i Lotaryngię, jednak jej budżet był zrujnowany, dlatego wysunęła wobec państw centralnych roszczenia finansowe. Francuzi uważali, że Niemcy muszą zapłacić odszkodowanie za wyrządzone szkody. Premier Clemenceau [czyt.: klemąso] nalegał, aby nie tylko zapłacili oni olbrzymie kwoty, ale też dążył do pozbawienia ich całkowicie armii i uzbrojenia oraz rozbioru ich państwa. Sprzeciwił się jednak temu premier brytyjski David Lloyd George [czyt.: dżordż], który obawiał się wzmocnienia Francji.

Konferencja paryska

O dalszych losach Europy i świata miano zdecydować na konferencji w Paryżu, która rozpoczęła się 18 stycznia 1919 roku. Do stolicy Francji przybyło wtedy 27 delegacji państwowych. Obradom przewodniczył prezydent USA Wilson, ponadto wielki wpływ na ich przebieg miał premier francuski Clemeceau i premier brytyjski George. Najważniejszą kwestią było określenie warunków pokoju z Niemcami, z którymi podczas konferencji zawarto szereg traktatów, m.in. traktat wersalski, podpisany 28 czerwca 1919 roku. Na jego mocy przynależność do Francji zajętej przez nią Alzacji i Lotaryngii została potwierdzona, ponadto Zagłębie Saary na 15 lat oddano w zarząd Lidze Narodów, co w praktyce oznaczało podporządkowanie jej Francji. Zdemilitaryzowano także pas ziem niemieckich przy granicy francuskiej o szerokości 50 kilometrów. Kolonie niemieckie przejęły Anglia i Francja, ponadto Niemcy utraciły swe uzbrojenie, flotę powietrzną i morską, miały zniszczyć umocnienia i fortyfikacje oraz ograniczyć armię do 100 000 żołnierzy zawodowych.
Odrębne traktaty zawarto z innymi państwami centralnymi: Turcją (1920), Bułgarią (1919), Autrią (1919) i Węgrami, które uważano za współwinne strat wyrządzonych podczas I wojny światowej. Mimo, że w Europie teoretycznie zapanował ład, dochodziło do częstych konfliktów, m.in. Polski z Czechosłowacją, Węgier z Rumunią i Jugosławii z Wegrami. Liczne państwa Bałkanów, Europy Środkowej i Wschodniej, np. Polska, Czechosłowacja, Zjednoczone Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SHS) musiały podpisać tzw. mały traktat wersalski, który nakładał na nie obowiązek poszanowania praw mniejszości narodowych.

Konferencja waszyngtońska

Ład, który powstał w Europie na mocy traktatów podpisanych podczas konferencji paryskiej uzupełniały decyzje, ustalone na konferencji w Waszyngtonie (1921 - 1922), podczas której dyskutowali przedstawiciele USA, Wielkiej Brytanii, Japonii oraz 5 innych państw. Podstawowym problemem omawianym na konferencji była polityka wobec Chin, wobec których podtrzymano tzw. politykę otwartych drzwi, czyli podporządkowanie gospodarki chińskiej Europie i Ameryce. Jednocześnie ograniczono kolonialne zapędy Japonii wobec Azji kontynentalnej.

Liga Narodów

Po I wojnie światowej Stany Zjednoczone stały się jednym z najważniejszych państw na arenie międzynarodowej. Przyczyną tego było m.in. utrwalenie się pozycji dolara, który stał się najsilniejszą walutą świata.
Prezydent USAWilson był pomysłodawcą Ligi Narodów - międzynarodowej organizacji, mającej zapewnić pokój na świecie i przeciwdziałać międznarodowej agresji. Mimo, iż Wilson był jednym z twóców Ligi, Stany Zjednoczone nie zostały jej członkiem. Jej status zawarty był w pierwszych 26 artykułach traktatu wersalskiego. Odtąd wszystkie umowy i traktaty miały być zgodne z jej postanowieniami. Jednak Liga posiadała wiele wad, m.in. nie utworzyła żadnej procedury, która zabobiegałaby międzynarodowej agresji i działała głównie w interesie mocarstw.

Polityka zwycięzców wobec Niemiec i ZSRR

Rosja Radziecka oraz Niemcy po I wojnie były państwami izolowanymi na arenie międzynarodowej. Doszło do konfliktu między Francją i Wielką Brytanią, którzy żądali od bolszewików spłaty długów zaciągniętych jeszcze przez cara, a Rosją, która żądała odszkodowania za straty poniesione w wyniku interwencji wojsk Ententy w celu udzielenia pomocy przeciwnikom rewolucji. Omówienie wszystkich tych spraw stało się przedmiotem konferencji w Genui w 1922 roku, na którą został wyjątkowo zaproszone delegacje z Niemiec i z ZSRR. Podczas obrad nie osiągnięto jednak porozumienia. Jeszcze w tym samym roku przedstawiciele Rosji i Niemiec podpisali pakt o nawiązaniu wzajemnych stosunków dyplomatycznych.
Kilka lat później państwa byłej Ententy zmieniły swoje nastawienie wobec Niemiec, uznawszy, że bezpieczniej będzie pozostawać z nimi w przyjaznych stosunkach. W 1925 roku podpisano pakty w Locarno, które miały charakter wzajemnych gwarancji granicznych pomiędzy Francją, Niemcami, Wielką Brytanią, Belgią i Włochami. Rok później Niemcy weszły w skład Ligi Narodów i przestały być izolowane na arenie międzynarodowej.

Problemy gospodarcze Niemiec po I wojnie światowej

W ciągu kilku lat po I wojnie światowej sytuacja polityczna została opanowana, jednak gospodarka europejska była zrujnowana, a szczególne załamanie nastąpiło w latach 1920 - 1921. W najczęższej sytuacji gospodarczej znalazły się Niemcy i kraje, które powstały w wyniku rozpadu Austro-Węgier. W Niemczech poziom bezrobocia był ogromny, rosł ceny, bankrutowały kolejne filmy, inflacja dosłownie szalała, przeradzając się w hiperinflację. Państwo nie dawało sobie rady ze spłatą reparacji w wysokości 132 mld merek w złocie narzuconych przez Ententę. Kiedy kraj wycofał się ze spłaty odszkodowań wojska francuskie i belgijskie zajęły w 1923 roku Zagłęie Ruhry. Aby wspomóc Niemcy, zapobiec dalszemu kryzysowi i umożliwić im spłatę odszkodowań w 1924 roku wdrożony został tzw. plan Dawesa [czyt.: doz], który proponował przyznanie Niemcom wysokich kredytów, które ustabilizowałyby ich gospodarkę i umożliwiły spłatę odszkodowań. Kolejny plan, zwany planem Younga [czyt.:jang] zredukował sumę długu niemieckiego. Ostatecznie podczas konferencji w Lozannie w 1932 roku spłata odszkodowań została anulowana.

Światowy kryzys gospodarczy w latach 1929 - 1933

W latach 1924 - 1929 gospodarka europejska przeżywała ożywienie, wzrósł poziom produkcji i zatrudnienia, nastąpił gwałtowny rozwój handlu, zwyżkowano akcje w obrocie giełdowym, pojawiła się tendencja do spekulacji akcjami i walutami. Jednak latem 1929 roku w rezultacie spekulacji akcjami na giełdzie doszło do załamania ich kursów. Kryzys rozpoczął się na giełdzie nowojorskiej w tzw. czarny czwartek, kiedy doszło do załamania kursu akcji, co wywołało panikę wśród rzeszy akcjonariuszy. Bankrutowały kolejne banki i firmy, ludzie tracili swoje nieruchomości, pieniądze, wielu bogaczy zostało zrujnowanych finansowo. Rozpoczął się największy kryzys finansowy w historii USA. Banki amerykańskie chcąc ratować swoją tragiczną sytuację zaczęły żądać zwrotu pożyczek międzynarodowych, w szczególności tych zaciągniętych przez Niemcy, co szczególnie uderzyło w ten kraj. Rząd niemiecki zawarł z Austrią unię celną, co zaniepokoiło Francuzów, którzy zaczęli wycofywać swoje lokaty z austriackich baków, doprowadzając do ich bankructwa. Kryzys wkrótce rozprzestrzenił się na cały świat, nastąpił spadek cen, wzrost bezrobocia, handel międzynarodowy został znacznie ograniczony.