Historia dla gimnazjum/Czasy Kazimierza Wielkiego. Unia z Węgrami

Kazimierz Wielki król Polski

Po śmierci Władysława Łokietka w 1333 roku jego następcą został jego syn Kazimierz III Wielki, który objąwszy władzę niezwłocznie koronował się na króla w katedrze krakowskiej. W tym czasie Polska była w stanie wojny z Krzyżakami i Czechami. Kazimierz próbował zaprowadzić pokój na drodze dyplomatycznej lub sądowniczej: w 1335 roku na zjeździe w Wyszehradzie na Węgrzech zapłacił Czechom olbrzymią sumą, za co tamtejszy władca zrzekł się praw do tytułu króla Polski, którego używał jako następca Wacława II i Wacława III. Zrzeczenie się praw doprowadziło do zakończenia konfliktu polsko-czeskiego. W 1343 roku Kazimierz Wielki zawarł w 'Kaliszu "wieczysty" pokój z Krzyżakami, na mocy którego Kujawy i ziemia dobrzyńska zostały włączone do Polski, Krzyżacy zatrzymali ziemię chełmińską i michałowską, natomiast ziemia dobrzyńska została dana im jako jałmużna, a więc prawa do niej posiadali Polacy, którzy w każdej chwili mogli zażądać jej zwrotu.

Zabiegi o Śląsk i Mazowsze

Mimo, że w 1335 roku Kazimierz Wielki zawarł pokój z Czechami wojna na nowo rozgorzała w 1345 roku. Powodem tego były zabiegi Polaków o przyłączenie do Polski ziem Śląska, które w czasie rozbicia dzielnicowego stopniowo przechodziły pod władzę monarchów czeskich. Po nieudanej próbie odzyskania Śląska na drodze dyplomacji Wielki napadł nań, jednak nie odniósł sukcesu. Władzę coraz bardziej umacniali Czesi. Tymczasem na Mazowszu sprawy potoczyły się lepiej: ziemia płocka została włączona do Polski, reszta zaś stała się jej lennem. Pod koniec panowania udało się także Kazimierzowi odzyskać część ziem opanowanych wcześniej przez Brandenburgię.

Zajęcie Rusi Halickiej

Ruś Halicka w okresie Kazimierza Wielkiego zaczęła odgrywać coraz większe znaczenie w polityce zagranicznej Polski. Tamtejszy władca Bolesław Jerzy Trojdenowic utrzymywał z Piastem przyjazne stosunki i zapisał mu swoje księstwo, w razie gdyby umarł bezpotomnie. Tak też się stało w 1340 roku. Kazimierz musiał kilkakrotnie atakować ziemie halickie, a ich zajęcie udało się dopiero po kilku latach. Ta i inne zdobycze na Rusi doprowadziły do rywalizacji Polski z Litwą i Węgrami. N podbitych ziemiach najbardziej wpływową grupą społeczną byli tzw. bojarzy - odpowiednicy szlachty, posiadacze ogromnych majątków ziemskich. Wśród pozostałej części społeczeństwa przeważali chłopi, mieszczanie stanowili natomiast zdecydowaną mniejszość. Większość ludności była prawosławnego wyznania, na Rusi zorganizowane były prawosławne biskupstwa i arcybiskupstwo (metropolia) w Kijowie. Po zajęciu ziem na wschodzie zaczęto organizować obok Kościoła prawosławnego instytucje Kościoła rzymskokatolickiego. Powstało nawet (w 1375 roku, już po śmierci Kazimierza Wielkiego) arcybiskupstwo katolickie w Haliczu, przeniesione potem do Lwowa.

Panowanie Ludwika Andegaweńskiego

Ludwik Węgierski

Po śmierci Kazimierza Wielkiego władzę w Polsce objął król Węgier Ludwik Wielki, zwany w Polsce Węgierskim. W chwili objęcia tronu (1370) był już 28 lat władcą Węgier (objął tron po śmierci ojca - Karola Roberta). W 1353 poślubił córkę bana Bośni Stefana i księżniczki inowrocławskiej Elżbiety Elżbietę. Małżeństwo przez 12 lat było bezpotomne. W 1365 urodziła się Maria, która żyła zaledwie rok. Potem przez kolejne 5 lat królowa nie wydawała potomstwa. Dopiero od 1370 regularnie rodziła, niestety tylko córki: w 1370 Katarzynę (zm. 1378), w 1371 Marię (zm. 1395) i Jadwigę późniejszego króla Polski. Ludwik jako król Polski rzadko pojawiał się w Polsce, a faktyczną władzę sprawowała jego matka Elżbieta.

Czy wiesz, że... ? Pierwsza żona Ludwika (poślubiona w 1345) Małgorzata (1335 - 1349) zmarła w 1349 w wyniku komplikacji poporodowych, po wydaniu na świat martwego dziecka.

Przywilej Koszycki

Przywilej koszycki nadał 17 września 1374 roku polskiej szlachcie król Ludwik Węgierski w Koszycach w zamian za uznanie przez szlachtę praw do korony polskiej jednej ze swych córek (w dokumencie nie wymieniono której, chodziło jednak o najstarszą córkę Ludwika, Katarzynę, która zmarła kilka lat później).

Szlachta uzyskała następujące przywileje:

zwolnienie z poradlnego z wyjątkiem 2 groszy z łanu, zwolnienie od obowiązku budowy i naprawy zamków (z wyłączeniem sytuacji, gdy odbudowy wymagałyby umocnienia pograniczne, zagrożone wojną, lub gdy na budowę nowego zamku wyraziłaby zgodę cała szlachta), urzędy tylko dla Polaków, za służbę wojskową poza granicami kraju szlachta otrzymywała żołd (w przypadku dostania się szlachty do niewoli w czasie wyprawy zagranicznej, król refundował koszty wykupu szlachty z niewoli), zwolnienie szlachty z obowiązku utrzymywania dworu królewskiego w czasie jego podróży po kraju, zwolnienie z budowy miast i mostów Pakt koszycki był przywilejem generalnym, czyli rozciągał się na cały kraj i odnosił się tylko do szlachty (nie obejmował chłopów, mieszczan oraz duchowieństwa, które później otrzymało od Ludwika osobne przywileje).