Historia dla gimnazjum/Insurekcja kościuszkowska. Upadek Rzeczypospolitej

Rzeczpospolita po II rozbiorze

Po II rozbiorze Rzeczpospolita była osłabiona, pozbawiona wielu ważnych terytorium (państwo obejmowało zaledwie 215 000 km², podczas gdy przed I rozbiorem należało do niego 715 000 km²). W Warszawie stacjonował wszechwładny ambasador rosyjski, król nie posiadał już faktycznej władzy, był ciągle szpiegowany. Polacy wiedzieli, że II rozbiór był zapowiedzią ostatecznej likwidacji państwa. W kraju odnoszono się do Poniatowskiego krytycznie, z powodu jego przystąpienia do konfederacji targowickiej uważano go za zdrajcę. Dodatkowo wojsko polskie z rozkazu rosyjskiego miało być zmniejszone do 15 tysięcy ludzi. Wielcy Polacy: twórcy Konstytucji 3 Maja oraz uczestnicy wojny z Rosją z 1792 roku - Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki oraz Tadeusz Kościuszko wiedzieli, że jedynie powstanie zbrojne może uratować zagrożoną ojczyznę. Wszyscy oni znajdowali się w owym czasie na emigracji, udało im się jednak rozwinąć w kraju akcję spiskową i rozpoczęli przygotowania do walki.

Wybuch powstania

Powstanie rozpoczęło się w Krakowie, z którego szybko wyparto rosyjski garnizon. Do miasta przybył szybko Tadeusz Kościuszko, który 24 marca 1794 roku na rynku krakowskim ogłosił akt insurekcji, czyli powstania, przyjmując urząd Naczelnika Sił Zbrojnych Narodowych. Kościuszko przejął tym samym władzę w Polsce na czas powstania. Aby szybko powiększyć swe wojska do przynajmniej 100000 ludzi rozkazał przeprowadzić pobór rekrutów. Znaczną część armii stanowili chłopi, którzy z powodu braku broni palnej walczyli bronią białą, m.in. kosami osadzonymi na sztorc. Stąd zwano ich kosynierami. Wojska powstańcze wyruszyły wnet z Krakowa i rozpoczęły marsz ku Warszawie. Pierwsze większe starcie z wrogiem odbyło się 4 kwietnia 1794 roku pod Racławicami. Mimo przewagi Rosjan Polakom udało się ich zwyciężyć. Udało się to głównie dzięki odwadze i bohaterstwu kosynierów Bartosza Głowackiego, którzy rozbili artylerię nieprzyjaciela. Na wieść o sukcesie 17 stycznia mieszkańcy Warszawy powstali zbrojnie pod wodzą Jana Kilkińskiego i wyparli Rosjan, kilka dni później natomiast uczynił tak lud Wilna, dowodzony przez Jakuba Jasińskiego. Kościuszko, aby zachęcić do zrywu chłopstwo wydał 7 maja 1794 roku w Połańcu uniwersał, czyli rozporządzenie, na który ograniczył wymiar pańszczyzny i znosił przywiązanie chłopa do ziemi. Miało to na celu zachęcić chłopstwo do udziału w powstaniu, akcja jednak nie przyniosła oczekiwanych skutków.

Obrona Warszawy

Wobec niepowodzeń Rosjan w walce z powstańcami wsparła ich armia pruska. Wróg zadając Polakom dotkliwą klęskę pod Szczekocinami zmusił wojska Kościuszki do wycofania się w rejony Warszawy, wokół która była coraz bardziej otoczona przez oddziały nieprzyjaciela. W końcu wróg podszedł pod stolicę, rozpoczynając oblężenie. Obronę zorganizował sam Kościuszko. Wybawienie miastu przyniósł wybuch powstania w Wielkopolsce, który zmusił wojska pruskie do odwrotu spod stolicy. Pozbawieni wsparcia Rosjanie odstąpili od oblężenia. Na pomoc Wielkopolsce pospieszył tymczasem generał Jan Henryk Dąbrowski, który po drodze odniósł wiele sukcesów, zajmując m.in. Bydgoszcz.

Upadek powstania i III rozbiór Polski

11 sierpnia Rosjanie zajęli Wilno. Liczna armia wroga, pod wodzą generała Aleksandra Suworowa ruszyła na Warszawę, aby tam połączyć się z Rosjanami, stacjonującymi w Polsce. Kościuszko chcąc do tego nie dopuśścić wydał nieprzyjacielowi 10 października 1794 roku bitwę pod Maciejowicami, która zakończyła się straszliwą klęskę i pojmaniem Naczelnika. Jego następcą został Tomasz Wawrzecki, jednak nie udało mu się opanować sytuacji. Połączone i znacznie przeważające nad wojskami powstańczymi armie rosyjskie ruszyły na stolicę i 4 października uderzyły na Pragę (prawobrzeżna część Warszawy). Zająwszy ją wróg dokonał rzezi ludności, zabijając kilka-kilkanaście tysięcy Polaków. Dzień później stolica skapitulowała, Tomasz Wawrzecki natomiast wycofał się z resztkami wojsk, jednak 16 listopada dostał się do niewoli. Insurekcja kościuszkowska zakończyła się klęską.

III rozbiór Rzeczypospolitej

Wraz z rozbiciem wojsk powstańczych tereny polskie znalazły się pod okupacją. Po długich sporach ostatecznie sąsiedzi nasi dokonali 24 października 1795 roku III rozbioru Polski. Północne i zachodnie Mazowsze dostało się pod panowanie pruskie, Małopolska i południowe Mazowsze - austriackie, Litwa, Podlasie, część Białorusi i Ukrainy natomiast zajęli Rosjanie. Króla zmuszono do zrzeczenia się władzy, czyli abdykacji, a gdy tego odmówił, jako jeńca przewieziono go do Grodna, gdzie ostatecznie abdykował 25 listopada 1795 roku. Zmarł w Petersburgu w 1798 roku. Państwa zaborcze nie potrzebowały już zgody Polaków na rozbiór ich państwa: dokonały ostatecznej jego likwidacji i nie musiały się przed nikim tłumaczyć. Ze wszystkich państw tylko Turcja nie uznała upadku Rzeczypospolitej.