Historia dla gimnazjum/Najstarsze cywilizacje – powtórzenie

Mezopotamia była krainą położoną w dorzeczu dwóch wielkich rzek: Tygrysu i Eufratu (dzisiejszy Irak). W VI tysiącleciu p.n.e. zaczęli zasiedlać ją rolnicy, którzy wykorzystywali wylewy wymienionych rzek do nawadniania swoich pól. Wylewy były jednak nieregularne i mogły być niszczycielskie, dlatego też zbudowano tzw. system irygacyjny - sieć nawadniających kanałów.
W Mezopotamii powstawać zaczęły nadwyżki żywności, co umożliwiło części ludności zajęcie się innymi czynnościami, niż uprawa pola. Rozwinęło się rzemieślnictwo i tkactwo, zaczęły powstawać pierwsze miasta. Rewolucję tą nazywamy urbanistyczną.
Pierwszą cywilizację w Mezopotamii stworzyli w IV tysiącleciu p.n.e. Sumerowie - lud nieznanego pochodzenia. Nigdy nie zbudowali oni jednolitego państwa, żyli natomiast w niezależnych miastach-państwach, np. w Ur, Uruk, Kisz, Lagasz. Aby usprawnić zarządzanie miastami stworzyli pismo, które pierwotnie składało się z licznych obrazków, z czasem upraszczano je, aż w końcu przeobraziło się w składające się z licznych symbolicznych znaków pismo klinowe. Do innych osiągnięć Sumerów zalicza się wynalezienie koła, rozwinięcie matematyki, czy astronomii.
Zarówno królowie Sumerów, jak i późniejszych ludów, które żyły w Mezopotamii byli władcami despotycznymi - mieli oni nieograniczoną władzę, tworzyli prawo i mu nie podlegali.
W 2340 roku niezależnym państwom-miastom sumeryjskim położył kres władca akadyjski Sargon Wielki, który utworzył w Mezopotamii rozległe imperium. Wkrótce jednak monarchia ta upadła pod naporem ludów z gór Zagros.
W drugim tysiącleciu p.n.e. powstało inne imperium - Babilonia, której twórcą był Hammurabi. Stworzył on tzw. Kodeks Hammurabiego - zbiór praw, którego główną zasadą było "Oko za oko, ząb za ząb".
Równocześnie w górnej Mezopotamii powstała Asyria - imperium ze stolicą w Assur. Po okresie kryzysu, który dotknął także Babilonię Asyria odrodziła się w pierwszym tysiącleciu p.n.e. Jej władcy opanowali prawie cały Bliski Wschód oprócz Półwyspu Arabskiego (Syrię, Fenicję, Palestynę, Dolny Egipt). Imperium upadło jednak pod ciosami podlegających mu Babilończyków.
Na gruzach Asyrii odrodziła się Babilonia, która swym zasięgiem objęła prócz rodzimych ziem także Syrię, Fenicję i Palestynę.
W 539 roku Cyrus Wielki, król Persów - ludu żyjącego w dzisiejszym Iranie napadł na Babilon i zniszczył go. Persowie stworzyli potężne imperium, sięgające aż po Grecję na zachodzie. Kres ich państwu położył dopiero Aleksander Wielki w IV wieku p.n.e.
Inną wielką cywilizacją starożytności był Egipt, zjednoczony około 3000 roku p.n.e. przez Menesa, który przybrał tytuł faraona, czyli króla.
Egipt rozwijał się w dolinie i w delcie rzeki Nil, która wylewając regularnie użyźniała glebę i stwarzała dogodne warunki do życia. Pozostałe obszary (z wyjątkiem oaz) zajmowały pustynie.
W Egipcie istniała ściśle ustalona drabina społeczna, na której szczycie stał faraon, któremu doradzał najwyższy urzędnik w państwie - wezyr. Po za nimi bardzo dużą rolę odgrywali kapłani, którzy byli nie tylko organizatorami kultu, ale także zajmowali się nauką. O bezpieczeństwo kraju dbała armia, resztę społeczeństwa stanowili natomiast należący do faraona chłopi, zajmujący się uprawą roli lub zadaniami wyznaczonymi przez władcę (np. budową piramid).
Egipcjanie byli wyznawcami politeizmu - wierzyli w wiele bóstw, spośród których najważniejsi byli Re - bóg słońca, Ozyrys - pan zaświatów, zabity przez brata Seta, złe bóstwo wojny, Horus - bóg światła, Izyda - bogini-matka.
Wierzono, że po śmierci dusza człowieka jest sądzona i jeżeli jej serce jest cięższe od piórka, zostaje pożerana, jeżeli jest natomiast lżejsza trafia do świata umarłych, przypominający ziemski, jednak nieco lepszego. Aby zapewnić zmarłych faraonom (lub arystokratom, chłopi byli bowiem zbyt ubodzy) szczęście po śmierci do ich grobowców wkładano przedmioty codziennego użytku, a ich ściany pokrywano magicznymi tekstami. Monumentalne grobowce faraonów, w kształcie ostrosłupa, nazywamy piramidami.
Egipcjanie używali trzech rodzajów pisma: hieroglificznego, hieratycznego i demotycznego.
Żydzi, zwani Izraelitami lub Hebrajczykami są ludem pochodzenia semickiego. Wywodzą się najprawdopodobniej z Półwyspu Arabskiego i spokrewnieni są z Arabami. Wyznają oni religię monoteistyczną - czczą jednego Boga (wyznawanego także przez chrześcijan i muzułmanów), którego imię brzmi Jahwe. Ważnym elementem w religii starożytnych Żydów była tzw. Arka Przymierza - skrzynia, w której przechowywano m.in. tablice z dwunastoma przykazaniami. Obecnie nie wiadomo, co stało się z Arką.
Na ziemie dzisiejszego Izraela Żydzi przybyli w I połowie drugiego tysiąclecia p.n.e.
Według Biblii ich protoplastą był Abraham, który zawarł przymierze z Bogiem. Jego potomkowie po dziesięcioleciach wędrówek znaleźli się w Egipcie, gdzie zostali zniewoleni przez faraona. Żydów z niewoli uwolnił dopiero Mojżesz, który odnowił przymierze z Jahwe i po 40 latach wędrówki przez pustynię przyprowadził ich do Izraela - Ziemi Obiecanej.
Plemiona Hebrajczyków zjednoczone zostały w XI wieku p.n.e., kiedy ustanowiono monarchię. Pierwszym królem był Saul, po nim natomiast rządzili Dawid i jego syn Salomon, w czasach których Izrael osiągnął szczyt świetności. Powstała wtedy Świątynia Jerozolimska. Po śmierci Salomona państwo zostało podzielone na dwa królestwa: południowe (Judę) ze stolicą w Jerozolimie i północne (Izrael) ze stolicą w Samarii.
Izrael upadł w VIII wieku p.n.e., napadnięty przez Asyrię, Juda zaś w VI wieku p.n.e., zaatakowana przez Babilonię, której władcą był Nabuchodonozor II. Król ten uprowadził elity żydowskie do Babilonu. Okres, w którym znajdowały się one w niewoli nazywamy niewolą babilońską. Zakończyła się ona wraz z upadkiem Babilonii pod ciosami Persów, którzy pozwolili Hebrajczykom wrócić do ojczyzny. W tym czasie ostatecznie ukształtowała się kultura i religia żydowska.
Ostateczny kres starożytnego państwa Izraela przyszedł wraz z podbojem rzymskim. Rzymianie w 70 roku n.e. zburzyli odbudowaną po najeździe babilońskim Świątynię Jerozolimską i rozproszyli ludność żydowską. Wygnanie Izraelitów nazywamy diasporą. Trwała ona do 1948 roku n.e., gdy powstało nowożytne państwo Izrael.