Historia dla gimnazjum/Polacy w czasach napoleońskich

Ziemie polskie po rozbiorach

Zaborcy starali się zacierać ślady niepodległego państwa polskiego, wprowadzając m.in. przymusowy pobór do wojska, przeprowadzając proces germanizacji i rusyfikacji ludności, czyli narzucania jej niemieckiego lub rosyjskiego języka, kultury, wzorców. Procesom tym szczególnie podlegało sądownictwo i administracja. Działaczy niepodległościowych oraz uczestników powstania kościuszkowskiego represjonowano, tysiące ludzi zsyłano na przymusowe roboty, m.in. na Syberię lub zamykano w więzieniach. Sytuacja w zaborze rosyjskim polepszyła się nieco po śmierci Katarzyny II w 1796 roku. Jej syn, Paweł I Romanow, który objął po niej władzę udzielił licznych amnestii (odpuszczenia kary), doprowadzając do uwolnienia tysięcy Polaków. Car ten i jego syn, Aleksander I, panujący w latach 1801 - 1825 sprzyjali narodowi polskiemu, pozwolili oni na ożywienie polskiej działalności oświatowej, kulturalnej, częściowej odbudowy samorządów szlacheckich. Aleksander był przyjacielem księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, kuratora wileńskiego okręgu naukowego, który przekształcił Szkołę Główną Wileńską w uniwersytet, wokół którego skupili się najwybitniejsi ówcześni polscy uczeni.

Legiony Polskie

Wielu Polaków liczyło na pomoc Francji w odzyskaniu niepodległości. Byli wśród nich Jan Henryk Dąbrowski i Józef Wybicki, którzy w 1797 roku uzyskali zgodę na utworzenie u boku Republiki Lombardzkiej we Włoszech legionów polskich. Lombardia była marionetkowym państewkiem Francji, utworzonym przez generała Napoleona Bonaparte po wyparciu stamtąd Austriaków. Legiony podporządkowano właśnie Napoleonowi, żołnierzy rekrutowano natomiast w większość spośród jeńców polskich, którzy zostali wcieleni do armii Austrii i dostali się do niewoli francuskiej. Legiony liczyły około 8000 ludzi. Przygotowywano ich nie tylko do walki, uczyli się także nauk ścisłych oraz historii i kultury polskiej. Między nimi a oficerami panowały stosunki demokratyczne, nie używano także kar cielesnych. W tym czasie Józef Wybicki wiedząc, że zwycięski marsz do ojczyzny wkrótce nadejdzie napisał "Pieśń Legionów Polskich we Włoszech", który w latach 20. XX wieku jako "Mazurek Dąbrowskiego" stał się hymnem niepodległej już wtedy Polski.
Legiony Polskie brały udział w wojnie francusko-austriackiej. Wsławiły się m.in. osłanianiem odwrotu Francuzów po bitwie nad Trebbią. Francja zawarła jednak w 1801 roku pokój z wrogiem, dlatego też Legiony stały się jej niepotrzebne. Postanowiono pozbyć się ich, wysyłając je w latach 1802 - 1803 w celu tłumienia buntów na wyspie Santo Domingo (dzisiejsze Haiti), której mieszkańcy walczyli przeciwko przywróceniu niewolnictwa. Trudne warunki, wilgotny klimat i szerzące się choroby zdziesiątkowały legionistów, spośród których przeżyło zaledwie kilkuset. Tym samym nadzieje związane z Francją się nie ziściły.

Nadzieje związane z Rosją

Jak już wyżej napisano władcy Rosji Paweł, a potem jego syn Aleksander byli przychylni Polakom. Liczni polscy arystokraci liczyli, że car przywróci naszemu państwu pewne swobody, a być może nawet odbuduje Królestwo Polskie. Sprawy szły w coraz lepszym kierunku: Adam Jerzy Czartoryski został nawet ministrem spraw zagranicznych Rosji. Przewidywano, że car będzie potrzebował pomocy Polaków w wojnie z Prusami i dlatego wskrzesi ich państwo. Nadzieje jednak rozwiały się, gdy zawarty został rosyjsko-pruski pokój.

Wkroczenie Napoleona na ziemie polskie

Nadzieje związane z Francją powróciły, gdy cesarz Napoleon w 1806 roku rozbił wojska pruskie pod Jeną i Auerstedt oraz zajął Berlin. Następnie zamierzał wkroczyć na ziemie polskie, by ostatecznie pokonać Prusy. Nastawała jednak zima i Bonaparte musiał liczyć na pomoc miejscowej ludności. By zachęcić Polaków do pomagania mu cesarz wezwał do Berlina Józefa Wybickiego i Jana Henryka Dąbrowskiego, którzy po pozbyciu się przez Francję Legionów Polskich powrócili do Polski. Obaj ci patrioci wydali w 1806 roku odezwę do ludności i wezwali do tworzenia armii. Podekscytowana planami Bonapartego, dotyczącymi wejścia jego ziem do Polski ludność w 1806 roku wszczęła antypruskie powstanie w Wielkopolsce. Z pomocą Francuzów udało się niebawem wyzwolić większość tego regionu. 6 listopada 1806 Wybicki i Dąbrowski wkroczyli do Poznania, wojska Napoleona tymczasem wypierając Rosjan dotarła do Warszawy. Ostatecznie siły rosyjsko-pruskie zostały rozbite w 1807 roku pod Frydlandem.

Powstanie Księstwa Warszawskiego

Napoleon pokonawszy Prusaków, mimo obietnic danym Polakom zawarł pokój z Rosją. Wolał ułożyć z nią przyjazne stosunki, proponował nawet carowi oddanie mu ziem polskich w zamian za pomoc w likwidacji Prusów. Ostatecznie ustalono podczas pokoju w Tylży w lipcu 1807 roku, że z ziem I i II rozbioru pruskiego utworzone zostanie Księstwo Warszawskie, pozostające oficjalne pod opieką Prus i Saksonii, choć w rzeczywistości zależne od Francji. Gdańsk natomiast ustanowiono wolnym miastem. 22 lipca 1807 roku Napoleon nadał Księstwu konstytucję, wzorowaną na konstytucjach innych państw, podlegających Francji. Władzę ustawodawczą sprawować miał dwuizbowy sejm, zbierający się co dwa lata na dwa tygodnie, władza wykonawcza należała zaś do władcy Saksonii, Fryderyka Augusta z dynastii Wettinów, wnuka króla Polski Augusta III Sasa. Wettin z nominacji cesarza został podniesiony do godności królewskiej. Polska i Saksonia zostały więc połączone unią personalną. Faktycznie rządził jednak sam Bonaparte. Projekty ustaw miała opiniować Rada Stanu, Rada Ministrów miała natomiast zastępować Fryderyka Augusta, który cały czas przebywał w Saksonii.

Wojna z Austrią (1809 rok)

Wykorzystując niepowodzenia Napoleona w Hiszpanii, dokąd została przerzucona znaczna część wojsk Księstwa Warszawskiego, Austria, wcześniej pokonana przez cesarza teraz, chcąc się zrewanżować wypowiedziała mu wojnę. Wojska austriackie wkroczyły także do Księstwa Warszawskiego, którego armią dowodzić bratanek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, książę Józef Poniatowski. Mimo przewagi wroga zdołał on zadać mu 19 kwietnia 1809 roku poważne straty pod Raszynem. Wiedząc, że prawdopodobnie nie zdoła obronić Warszawy, książę zdał się na podstęp: opuścił stolicę z wojskami, oddawszy ją w ręce Austriaków. Ruszył następnie na południe i wkrótce przekroczywszy granicę opanował część Małopolski i Lubelszczyzny. Nieprzyjaciel dowiedziawszy się o tym opuścił Warszawę, jednak w tym czasie Napoleon zadał głównej armii austriackiej klęskę pod Wagram i oddziały, walczące w Polsce ruszyły do ojczyzny, by bronić jej przed Francuzami. Wojna była wygrana: Poniatowski zdołał nie tylko obronić niepodległość Księstwa Warszawskiego, ale także powiększył je o południowo-wschodnie Mazowsze, część Małopolski i Lubelszczyznę. Na mocy zawartego w 1809 roku pokoju ziemie Księstwa powiększono o większość terenów trzeciego zaboru austriackiego.

Klęska Napoleona w Rosji i upadek Księstwa Warszawskiego

Po rozpoczęciu przez wojska Napoleona inwazji na Rosję, sejm ogłosił odrodzenie Królestwa Polskiego. Ponad 100 tysięcy żołnierzy polskich wsparło w wojnie Napoleona. Jednak klęska Wielkiej Armii całkowicie przekreśliła marzenia o odbudowie niepodległego państwa. Wraz z uchodzącymi Francuzami do kraju wkraczały oddziały rosyjskie, które na początku lutego 1813 roku zajęły ostatecznie całe Księstwo. Wojska polskie pod wodzą Poniatowskiego wycofały się wraz z armią cesarską na zachód, gdzie wzięły udział m.in. w bitwie pod Lipskiem w 1813 roku, podczas której zginął książę Józef. W 1814 roku po abdykacji cesarza o losie Księstwa zadecydować miano po kongresie pokojowym.