Historia dla gimnazjum/Prusy w XVIII wieku

Narodziny potęgi pruskiej

Dwa odłamy dynastii Hohenzollernów rządziły w początkach XVII wieku Brandenburgią i Prusami Książęcymi. Po wygaśnięciu pruskiej linii Prusy zostały przejęte przez linię brandenburską. W ten sposób powstało państwo, zwane Brandenburgią-Prusami, które w 1701 roku przekształciło się w Królestwo Prus. Podwaliny pod jego potęgę położył elektor brandenburski i władca pruski Fryderyk Wilhelm, zwany Wielkim Elektorem, rządzący w latach 1640 - 1688. Korzystając z osłabienia Rzeczypospolitej w czasie najazdu szwedzkiego w 1657 roku na mocy traktatów welawsko-bydgoskich uzyskał od niej pełną niezależność Prus Książęcych. Fryderykowi udało się także w czasie wojny trzydziestoletniej przyłączyć wschodnią część Pomorza Zachodniego. Monarcha dbał o rozbudowę administracji, wojska i systemu podatkowego. Zgodę na pobieranie podatków wymusił na stanach pruskich poprzez zastosowanie przemocy zbrojnej. Następca Fryderyka Wilhelma, Fryderyk II, panujący w latach 1688 - 1713 wzmocnił kraj wewnętrznie: był mecenasem sztuki, wspierał rozwój nauki, rozwinął administrację i armię, starał się rozwinąć gospodarkę zgodnie założeniami merkantylizmu. W 1701 roku za zgodą cesarza koronował się na "króla w Prusach", przyjmując imię Fryderyk I. Państwo, zwane dotąd Brandenburgią-Prusami odtąd nazywane było Królestwem Prus. Jego stolicą stał się Berlin.

Rządy Fryderyka Wilhelma I

Całkowitym przeciwieństwem króla Fryderyka I, był panujący w latach 1713 - 1740 Fryderyk Wilhelm I - bezwzględny, despotyczny, oszczędny, ascetyczny wręcz władca, który obniżył wydatki państwa na rzecz kultury i sztuki, zlikwidował kosztowny dwór, obniżył pensję urzędnikom, stworzył wzorcowy system administracyj, podzielił kraj na okręgi administracyjne, zwane kantonami oraz wprowadził obowiązek szkolny dla dzieci od 5 do 12 lat. Finanse, gospodarka, administracja i pozostałe aspekty Królestwa Prus podporządkowane były armii, której rozwój i powiększanie było podstawowym celem Fryderyka Wilhelma I. Nazywano to militaryzmem. Objęto obowiązkiem służby wojskowej całą ludność, co oznaczało, że każdy mężczyzna mógł zostać zwerbowany do wojska. Obawiając się, że masowy pobór do wojska spowoduje, że zabranie rąk do pracy na roli, zaczęto werbować żołnierzy najemnych zza granicy. W wojsku, wśród dworzan i urzędników panowała żelazna, brutalna dyscyplina, za sprzeciwianie się groziły surowe kary. Stąd zrodziło się wyrażenie "pruski dryl".

Fryderyk II Wielki władcą Prus

Następca Fryderyka Wilhelma - jego panujący w latach 1740 - 1786 syn Fryderyk II był jego całkowitym przeciwieństwem. Wspierał filozofię, kulturę, sztukę, był władcą uczonym, zamiłowanym w dziełach oświeceniowych pisarzy francuskich, korespondującym z największymi ówczesnymi filozofami, np. z Wolterem. Władca dążył do podporządkowania wszystkiego interesom państwa, uznając się za jego "pierwszego sługę". Zreformował prawo, osuszał bagna, zasiedlał bezludne tereny, wprowadził poszanowanie wolności, tolerancje religijną, przyjmował chętnie uchodźców zza granicy. Jednocześnie prowadził agresywną politykę zagraniczną, dążył do ekspansji terytorialnej, dokonał razem z Rosją i Austrię rozbiorów Rzeczypospolitej, a wcześniej w 1742 roku, a więc w 2 lata po objęciu władzy podczas wojny z Austrią odebrał jej Śląsk. W 1756 roku liczące 195 tysięcy ludzi wojska Prus zaatakowały i zajęły Saksonię, co było bezpośrednią przyczyną wybuchu w Europie wojny siedmioletniej. Austria, Francja, Rosja i kilka innych państw zawiązały przymierze przeciw Prusom, Wielkiej Brytanii i ich sojusznikom. Doszło do konfliktu, który ogarnął nie tylko Europę, ale także większość kolonii angielskich i francuskich przede wszystkim w Ameryce. Ofensywa rosyjska mogła doprowadzić do upadku Prus, gdyby nie śmierć carycy Elżbiety. Jej następcy: car Piotr III, a później Katarzyna II byli przeciwnikami wojny z Prusami, dlatego też wycofali swe wojska, tym samym ratując tenże kraj od klęski. Zmianę polityki Rosjan nazywano "cudem domu brandenburskiego". Ostatecznie wojna siedmioletnia zakończyła się w 1763 roku zwycięstwem Wielkiej Brytanii i Prus.