Historia dla gimnazjum/Rządy Mieszka I

Państwo Polan

W IX w. w Wielkopolsce narodziło się silne, scentralizowane państwo Polan, w którym władzę dzierżyli lokalni książęta z dynastii Piastów. Najstarsza, pochodząca z XII w. kronika, spisana przez Galla Anonima podaje, iż pierwszym księciem piastowskim był Siemowit, syn ubogiego chłopa Piasta. Siemowit objął władzę po obaleniu i wygnaniu poprzedniego władcy Polan – Popiela, który według legendy został pożarty przez myszy. Po Siemowicie na tronie zasiadł syn jego Lestek, po nim zaś jego syn Siemomysł. Kolejnym władcą został Mieszko I, co do którego istnienia nie ma wątpliwości. Kiedy ok. 960 roku Mieszko I obejmował władzę, jego państwo obejmowało ziemie Wielkopolski, Kujaw, Mazowsza, ziemi sieradzkiej, łęczyckiej i być może Pomorza Gdańskiego. Obecnie historycy najczęściej uznają Siemowita, Lestka i Siemomysła, kwestionują natomiast istnienie Popiela i Piasta.

Mieszko I. Obraz autorstwa Jana Matejki

Organizacja państwa Polan

Najważniejszą osobą w państwie Polan był książę, który zasięgał opinii wiecu – zgromadzenia możnowładców, popularnego w ustroju plemiennym. Podstawę wojsk stanowiła drużyna, w której skład wchodzili wyspecjalizowani w swoim fachu wojowie, podporządkowani władcy. W obliczu ataku nieprzyjaciela w państwie powoływano pospolite ruszenie. Głównym źródłem dochodu księstwa były ściągane od ludności podatki, które przeznaczane były na budowę fortyfikacji, grodów, utrzymanie drużyny oraz potrzebny władcy i jego otoczenia. Grody były ufortyfikowanymi osadami, spełniającymi funkcje obronne i administracyjne, w ważniejszych bowiem stacjonowali książęcy urzędnicy lub mieściły się tam siedziby monarchy. Głównym urzędnikiem był palatyn, który zajmował się doradzaniem władcy. Na każdym grodzie siedział kasztelan (komes). Innymi urzędnikami byli cześnik (dolewał do pucharu władcy czy stolnik (podawał potrawy do stołu, próbował je przed władcą w obawie przed trucizną).

Chrzest Mieszka I

Zaraz po objęciu władzy przez Mieszka I, ok. 964–965 roku na jego kraj spadły najazdy pogańskiego ludu Wieletów, którzy rozbili wojska Polan, złupili kraj i zabili nieznanego z imienia brata Mieszka. Innym niebezpieczeństwem, które groziło młodemu księstwu były Niemcy. Władcy niemieccy mogli atakować Polan pod pretekstem ich nawracania. Mieszko I rozumiał, że najlepszym rozwiązaniem tej sytuacji byłby chrzest przyjęty z rąk Czechów, w ten sposób bowiem odebrałby Niemcom pretekst do napadów, zyskał sojusznika w walce z Wieletami, włączył swoje państwo w krąg kultury europejskiej oraz sprowadził do państwa z zagranicy misjonarzy, którzy przynieśliby umiejętność pisania i czytania oraz pomogli w zarządzaniu krajem. W 965 roku książę porozumiał się z czeskim władcą Bolesławem Srogim, z którym zawarł sojusz, przypieczętowany jego małżeństwem z córką Srogiego, księżniczką Dobrawą. Jednym z warunków sojuszu było przyjęcie przez Mieszka chrztu, co nastąpiło w 966 roku.

Chrystianizacja państwa Polan

Wraz z chrztem Mieszka I do jego kraju zaczęli przybywać chrześcijańscy duchowni, którzy rozpoczęli proces chrystianizacji. Jako pierwsi podstawy nowej wiary poznawać zaczęli możni oraz przedstawiciele Wielkopolski, w dalszych rejonach natomiast przez jeszcze długi czas ludność oddawała cześć dawnym, słowiańskim bóstwom. Ważnym etapem w procesie chrystianizacji było utworzenie biskupstwa misyjnego w 968 roku w Poznaniu, po przybyciu do Polski biskupa Jordana, podlegającego bezpośrednio papieżowi. Po chrzcie Mieszka I rozpoczęło się niszczenie ośrodków kultu pogańskiego, zakazano palenia zmarłych, wielożeństwa, budowano kościoły i kaplice. Rozpowszechniała się także, szczególnie wśród elit umiejętność czytania i pisania. Językiem używanym przez duchownych była oczywiście, rozpowszechniona wtedy w Europie, łacina.

Polska w czasach Mieszka I

Zajęcie Pomorza Zachodniego

Dzięki sojuszowi z Czechami książę Mieszko był w stanie pokonać nękających jego państwo Wieletów. Ich kolejny najazd nastąpił w 967 roku. Tym razem sprzymierzyli się oni z innym pogańskim plemieniem, zamieszkującym wyspę Wolin oraz okolice ujścia Odry – Wolinianami. Połączone siły pogan zostały rozbite przez wojska polsko-czeskie, w walce zginął zaś wódz wielecki Wichman. Klęska Wolinian umożliwiła Mieszkowi podporządkowanie ich terytoriów, a także pozostałych ziem wchodzących w skład Pomorza Zachodniego. Ekspansją Polan zaniepokojony był niemiecki margrabia Hodo, który postanowił odebrać im Pomorze. W 972 roku wojska niemieckie ruszyły na wschód i wkrótce dotarły do grodu Cedynia, nad Odrą, gdzie wyszły im naprzeciw oddziały polańskie na czele z Mieszkiem i jego bratem, Czciborem. Niemcy ku uciesze Polan weszli w zastawioną przez nich zasadzkę i zostali przez nich zdziesiątkowani. Spektakularne zwycięstwo pod Cedynią potwierdziło panowanie Mieszka na Pomorzu.

Ekspansja Polan na południe

W 976 roku zmarła żona Mieszka I, Dobrawa z czeskiej dynastii Przemyślidów. Po jej zgonie książę wziął za żonę Niemkę Odę, co polepszyło stosunki z Niemcami. Rozpadło się natomiast przymierze z Czechami, Mieszko bowiem po śmierci Dobrawy napadł na nie i zajął należące do nich Śląsk oraz Małopolskę z Krakowem. Dzięki poparciu cesarza zdołał zatrzymać zdobyte ziemie. W czasie, gdy Polanie walczyli z Czechami ich kraj od wschodu zaatakował w 981 roku władca Rusi Włodzimierz Wielki, który wydarł im położone na wschód od ziemi sandomierskiej Grody Czerwińskie.

Dagome iudex

W 991 roku Mieszko wydał dokument, zwany Dagome iudex (czyt.: Dagome judeks), w którym podzielił państwo pomiędzy swoich synów. Najstarszy, Bolesław, zwany Chrobrym, potomek Dobrawy, objął w posiadanie Śląsk i Małopolskę, synowie z małżeństwa z Odą natomiast otrzymali w posiadanie pozostałą część państwa. Mieszko przekazał ich dzielnicę w opiekę papieżowi, aby nie dopuścić tym samym do ataku silniejszego i starszego Bolesława. Książę Mieszko I zmarł wkrótce po wydaniu dokumentu, w 992 roku. Podczas swojego panowania władca prawie podwoił terytorium odziedziczone po przodkach: zajęte przez niego ziemie stały się podstawą terytorium państwa polskiego.