Historia dla gimnazjum/Rządy Stanisława Augusta Poniatowskiego

Familia. Wybór Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla

W okresie rządów Stanisława Augusta Poniatowskiego narodziło się w Polsce ugrupowanie polityczne, zwane Familią, do którego należały rodu Czartoryskich i Poniatowskich. Familia była przeciwnikiem złotej wolności szlachty, dążyła do przeprowadzenia reform, powiększenia liczebności wojska, rozbudowy przemysłu w Polsce, zasad demokratycznych podczas głosowań, wspierała osadnictwo, dążąc do rozwoju gospodarki, zapewniała tolerancję religijną. Uważała za wzór ustroju monarchię konstytucyjną, jaka panowała w Wielkiej Brytanii. Po śmierci Augusta III jesienią 1763 roku Familia dzięki wsparciu carycy Katarzyny II zdobyła przewagę polityczną w Polsce i wiosną 1764 roku zwołała skonfederowany (nie obowiązywało na nim liberum veto) sejm konwokacyjny, który obradował pod nadzorem armii rosyjskiej, która miała zapewnić spokój i doprowadzić do wyboru Stanisława Poniatowskiego, który, jak sądziła Katarzyna II miał być jej bezwzględnie posłuszny, na króla. Elekcji dokonano we wrześniu 1764 rok. Poniatowski został monarchą jako Stanisław August. Podczas sejmu przeprowadzono także częściowe reformy, ograniczając liberum veto, które odtąd przestało obowiązywać w sprawach finansowych i wojskowych, zapoczątkowano także tworzenie kolegialnych władz administracyjnych: komisji skarbowych i Komisji Wojskowej Koronnej. Wybrany król zamierzał kontynuować przeprowadzanie reform.

Nieudane próby reformowania państwa. Sejm Repninowski

Próby odbudowy Rzeczypospolitej spotkały się jednak ze zdecydowanym sprzeciwem Rosji. Aby przeszkodzić królowi w reformowaniu państwa do Warszawy przybył ambasador carski Nikołaj Repnin, monitorujący każde posunięcie monarchy. Doprowadził on do zawiązania w 1767 roku w Radomiu konfederacji, na której czele stanął Karol Radziwiłł. Równocześnie Prusy i Austria, chcąc doprowadzić do jeszcze głębszego osłabienia Polski zażądały równouprawnienia szlachty protestanckiej i prawosławnej ze szlachtą katolicką. W tym celu zebrał się pod naciskiem Moskwy skonfederowany sejm. Ambasador Nikołaj Repnin, nie chcąc aby sprawy przebiegły nie po jego myśli zażądał aby uchwały zostały przygotowane przed obradami, a sejm jedynie je zatwierdził. Wywołało to protest kilku senatorów i posłów, którzy zostali wywiezieni w głąb Rosji. Podczas sejmu, który nazwano Repninowskim (jego uczestnicy byli sterroryzowani przez Nikołaja Repnina) uznane zostały tzw. prawa kardynalne, których miały być stałe i nieodwołalne. Należały do nich: wolna elekcja, liberum veto, prawo rokoszu (wypowiedzenia królowi przez szlachtę posłuszeństwa), wyłączne prawo szlachty do posiadania ziemi, nietykalność osobową szlachty, itd. Ponadto sejm uchwalił równouprawnienie innowierców. Gwarantem jego postanowień miała być caryca Katarzyna II.

Konfederacja barska i I rozbiór Polski

Szlachta wiedziała, że Rosja dąży do osłabienia Polski. Zaczęto uważać także Poniatowskiego za zdrajcę, marionetkę carycy Katarzyny II, jednocześnie sprzeciwiano się reformom, które mogły ograniczać złotą wolność. Aby uchronić kraj od dominacji rosyjskiej część szlachty zawiązała w lutym 1768 roku w miejscowości Bar na Podolu konfederację w obronie katolickiej Polski, złotej wolności, przeciwko carskiej wszechwładzy i równouprawnieniom innowierców, obawiano się bowiem, że ci będą wspierać wrogie Rzeczypospolitej państwa. Przywódcami konfederacji zostali Michał Krasiński i Józef Pułaski. Buntownicy planowali prowadzić z nieprzyjacielem wojnę partyzancką. W krótkim czasie cały kraj został pogrążone w walkach. Rosjanie walczyli w tym czasie z Turcją, nie mogli więc szybko stłumić powstania. Podboje Katarzyny II w Turcji zaniepokoiły Austrię i Prusy, dlatego też caryca postanowiła oddać wydarte sułtanowi ziemie, a w zamian odebrać część terenów Polsce. Dla zachowania równowagi również Prusy i Austria miały zająć część jej ziem. 5 sierpnia 1772 roku Rosjanie zmusili Polaków do podpisania traktatu rozbiorowego, na mocy którego Pomorze bez Gdańska, ziemię chełmińską i Kujawy bez Torunia oraz Warmię zajęli Prusacy, Małopolskę bez Krakowa i Galicję z Lwowem - Austriacy, a pas ziem na wschodzie - Rosjanie. Katarzyna szybko zawarłszy pokój z Turcją rozbiła także resztki wojsk konfederacji barskiej. Odebranie Polsce Pomorza Gdańskiego doprowadziło do zmniejszenia przychodów z handlu z Europą Zachodnią, bowiem zboże i inne towary musiały przechodzić przez ziemie Prus, które pobierały od nic cła. Bolesna okazała się również utrata Małopolski, bogatej w kopalnie soli.