Historia dla gimnazjum/Sparta

Sparta w starożytnej Grecji była jednym z najważniejszych polis (miast-państw) obok Aten. Leżała na południu Półwyspu Peloponeskiego, w krainie zwanej Lakonią, w dolinie rzeki Ewrotas.

Fragment ruin starożytnego miasta Sparty. Mizerne pozostałości potężnego państwa.

Dzieje Sparty

W X w. p.n.e. w Lakonii pojawili się Dorowie (był to jeden z ludów z północy) i pozakładali tam osady. Z czasem pięć takich osad zjednoczyło się i powstało jedne państwo- Sparta. Wspólnie podporządkowały sobie Lakonię i podbiły sąsiednią- Mesenię ( w czasie tzw. wojen meseńskich). Sparta stała się wtedy największym polis w Helladzie. Spartanie, w przeciwieństwie do mieszkańców innych polis nie musieli obawiać się głodu, ponieważ w Lakonii i Mesenii nie brakowało urodzajnej ziemi. Państwo spartańskie rosło w siłę i do VI w. p.n.e. ukształtował się specyficzny ustrój społeczny i polityczny. Sparta stała się wtedy najpotężniejszym greckim państwem. W połowie VI w. p.n.e. Sparta zorganizowała pod swoim przewodnictwem związek wielu państw, z których większość leżała na półwyspie peloponeskim. Był to tak zwany Związek peloponeski, a Sparta stała na jego czele od 555 do 271 r.p.n.e. Obywatele tego właśnie związku często walczyli u boku spartan w trakcie wypraw wojennych. Z czasem Sparta przewodniczyła również Związkowi Panhelleńskiemu, założonemu wspólnie przez państwa greckie w czasie wojen perskich, w obronie przed Persami.

Walka o dominację

W V w. Ateny, drugie greckie polis, urosło w potęgę i zaczęła się od tej pory rywalizacja między dwoma najsilniejszymi państwami w starożytnej Grecji, jednak górą najczęściej bywali mieszkańcy ze Sparty. Ateny miały co prawda znakomitą flotę, ale w walkach lądowych Sparta była zdecydowanie silniejsza. Następstwem konfliktu z Atenami była tzw. wojna peloponeska, w której w 404r. ostatecznie zwyciężyła Sparta i utrwaliła swoją dominującą pozycję. Później jednak popadła w konflikt z Tebami i w 371 r. p.n.e poniosła wielką klęskę. Niedługo potem uzależniła się od Sparty zdobyta kilka wieków wcześniej Messenia i rozpadł się Związek Peleponeski. Sparta nigdy już nie odzyskała dawnej potęgi, mimo iż przez kolejnych królów były podejmowane próby zreformowania państwa.W sparcie panowało lakońskie prawo.

Społeczeństwo i władza

Za prawodawcę i twórcę systemu politycznego Sparty uważany jest Likurg, na pół legendarny władca tego państwa z IX lub VIIIw. p.n.e

Społeczeństwo w starożytnej Sparcie składało się ze 3 ogniw: spartiatów, perjojków i helotów.

• Spartiaci - potomkowie pierwszych przybyłych do Lakonii plemion doryckich. Byli wolnymi obywatelami i posiadali wszystkie prawa polityczne. Stanowili zamkniętą grupę zawodowych wojowników. Posiadali wydzieloną przez państwo identycznej wielkości działki na której pracowali heloci.

• Perjojkowie - nie posiadali żądnych praw politycznych ale byli ludźmi wolnymi. Zajmowali się rzemiosłem, służbą w wojsku, a czasem uprawą roli.

• Heloci - niewolnicy będący własnością państwa, a nie obywateli jak to bywało w innych greckich polis. Byli potomkami plemion podbitych przed kilkoma wiekami przez Dorów. Nie mogli opuszczać swoich wsi, a większą część z plonów oddawali na utrzymanie obywatela i jego rodziny.

Spartanie żyli w ciągłym strachu przed buntem ze strony hellotów, ponieważ było ich więcej niż obywateli. Dlatego na wojny nie wysyłano wszystkich żołnierzy a Spartą rządziło dwóch królów, jeden wyjeżdżał z kraju na wojny oraz w ważnych sprawach, drugi zaś urzędował w tym czasie w polis, by zapobiec powstaniu strajku hellotów. Królowie byli nadzorowani przez pięciu eforów (najwyższych spartańskich urzędników) i radę starszych, tzw. geruzję w której skład wchodziło 28 mężczyzn powyżej 60 roku życia. Największą władzę mieli eforowie i z czasem ona się umacniała, podczas gdy władza królewska słabła. W sprawach najważniejszych dla państwa decydowało zgromadzenie, czyli zebranie stworzone przez wszystkich obywateli Sparty.

Spartańskie wychowanie

Hoplita, ciężkozbrojny żołnierz grecki. Na takich właśnie wojowików wychowywano spartańskich chłopców.

Sparta od zawsze słynęła z surowego wychowywania młodych ludzi, zwłaszcza chłopców których kształcono na doskonałych wojowników. Od samego narodzenia to państwo decydowało o życiu spartanina, jeśli komisja uznawała iż nowo narodzone dziecko jest zbyt wątłe lub chore, zgodnie z tradycją porzucano je w górach. Dziewczynki wychowywano od samego urodzenia na przyszłe żony i matki, uczono ich prac domowych oraz wychowywania dzieci. Chłopców do siódmego roku życia wychowywały matki, następnie wszystkich chłopców w tym wieku zabierano i zaczynali oni państwowe wychowanie. Pomiędzy dwunastym a trzydziestym rokiem żyli w koszarach. Chłopców uczono metod i technik walki, ćwiczono ich zręczność oraz sprawność fizyczną, a także odwagę. Musieli się uodpornić na wszelki ból i trudy wojskowego życia. Często karano ich chłostą, a jeżeli któryś z nich przy tym zapłakał, to narażał się na pogardę rówieśników. Wydzielano im skromne posiłki i niejeden z nich często zasypiał głodny. Na wykształcenie umysłowe był kładziony mniejszy nacisk niż w innych greckich polis. Zamiast kwiecistego stylu, liczyło się jasne, zwięzłe i krótkie wyrażanie się. Stąd wzięło się określenie "lakoniczny" na kogoś kto niewiele mówi, wzięło się to z nazwy krainy którą zamieszkiwali spartanie- Lakonii. W przypadku wojny, wybierano mężczyzn powyżej 20 roku życia aby stanowili trzon armii. Powyżej trzydziestego roku życia, spartańscy wojownicy mogli zakończyć swoją służbę i założyć rodzinę. Skończywszy 30 lat, Spartanie zyskiwali także pewne prawa polityczne, brali udział w zgromadzeniu ludowym i stawali się pełnoprawnymi obywatelami.