Historia powszechna/Cesarstwo Bizantyjskie

Rozdział
Cesarstwo Bizantyjskie

W 395 Teodozjusz podzielił Imperium między synów Honoriusza i Arkadiusz. Podział ten okazał się być bardzo trwały. Na zachodzie dominowała kultura łacińska, zaś na wschodzie grecka. Wschodniej części nie dotknęły najazdy Germanów, kryzys niewolniczy nie był tu tak silny jak na zachodzie, a poszczególne prowincje, które były znacznie bogatsze od zachodnich, pomyślnie się rozwijały. Te czynniki zdecydowały o przetrwaniu Wschodniego Cesarstwa.

Ważną rolę odgrywał Konstantynopol. Politycznym centrum były tutaj cyrki i hipodromy, gdzie powstały tak zwane demy (stronnictwa) białych, błękitnych, zielonych i czerwonych. W 532 roku stronnictwa białych i zielonych doprowadziły do powstania Nika, krwawo stłumionego przez ówczesnego cesarza Justyniana. Justyniany był jednym z najwybitniejszych władców Cesarstwa Wschodniego. Jego wódz Belizariusz rozgromił Wandalów i przyłączył Afrykę do Bizancjum, a inny wódz Naczes przyłączył Italię. Władza Justyniana dotarła także na wyspy Morza Śródziemnego i do części Hiszpanii. Wódz ten dokonał kodyfikacji prawa rzymskiego tworząc tak zwany Kodeks Justyniana.

W VI wieku narastał napór Słowian i Awarów. Do początków VII wieku najazdy te powstrzymywane były przez bizantyjskie wojsko. W 602 roku zbuntowała się Armia Fokasa. Sam Fokas został wyniesiony do godności cesarskiej. Był on władcą bardzo nieudolnym. Szybko go obalono. Nowy cesarz Herakliusz skupił się na walce z Persami, co zaowocowało dwoma oblężeniami Konstantynopola w 619 i 626. Na szczęście dla Bizancjum wewnętrzne rozbicie Słowian i Awarów oraz bunt słowiański przeciwko Awarom uratował Konstantynopol. W II połowie VII wieku do granic Cesarstwa Bizantyjskiego dotarli Bułgarzy, po pobiciu Słowian założyli silne państwo w Mezji. Walki z Bułgarami były niezwykle zacięte i dopiero w VIII wieku Bizantyjczycy rozstrzygnęli je na swoją korzyść. W międzyczasie trwały walki z Persami i Arabami. Persowie oblegli Konstantynopol w 610 roku, zdobyli Syrię, Palestynę i Egipt. Jednakże uderzenie odwetowe cesarza Herakliusza i walki wewnętrzne zmusiły Persów do oddania zdobyczy. Arabowie, zjednoczeni religią Mahometa szybko podbili Persję i zagrozili Bizancjum. Podbój Syrii i Palestyny przyszedł Arabom wyjątkowo łatwo. Następnie Cesarstwo straciło Cyranejkę i Kartaginę. W 717 roku Arabowie oblegali Konstantynopol. Odparci zostali jednak przez Leona III. Zniszczył on flotę arabską, stosując po raz pierwszy tak zwany ogień grecki. Po tych wydarzeniach Arabowie już nie zagrażali Bizancjum. Cesarstwo wyszło z tego konfliktu okrojone, ale bardziej jednolite i zwarte.

Ustrój Cesarstwa Wschodniego

Władza oparta była na systemie dominatu wprowadzonego przez Dioklecjana. Cesarz używał tradycyjnych tytułów imperatora, cezara, augusta i dodatkowo greckiego basileusa. Wszechwładna była biurokracja. Kościół podporządkowany był władzy świeckiej. Mowa tu o tak zwanym cezaropapizmie. Leon III wprowadził pewne znaczące zmiany w organizacji państwa. Podzielił państwa na temy. Naczelnicy temów dostawali ziemię jako zapłatę za pełnioną funkcję. Ta feudalizacja znacząco wzmocniła państwo i władzę cesarza.

Religia

Swoich zwolenników miał arianizm głoszący, że Chrystus nie był Bogiem, a jedynie jego emanacją. Negował zatem istnienie Trójcy Świętej. Wyjątkowo groźny okazał się nestorianizm (od Nestoriusza - biskupa Konstantynopola). Opierał się ona na wierze w dwie natury Chrystusa, Boga i człowieka. Odrzucał kult Marii. Popularność zyskał pogląd o jedności natury ludzkiej i boskiej Chrystusa. Nazwano to monofizytyzmem. Uznawał kult Marii. Był wyjątkowo zwalczany przez cesarzy. Ważnym zagadnieniem jest także konflikty ikonodulów (czcicieli obrazów) i ikonoklastów (przeciwników kultu obrazów, inaczej obrazoburcy).