Historia powszechna/Kształtowanie się Litwy i państwo Mendoga

Czas związków plemiennych i kunigasów

Kontakty z sąsiadami

Ruś i Złota Orda

Na przełomie XII i XIII w. ziemie plemion litewskich wciąż znajdowały się na peryferiach chrześcijańskiego świata, gdzie nie sięgały siły ani papiestwa ani cesarstwa. O Litwinach zaczęli w tamtym okresie wzmiankować kronikarze polscy, ruscy oraz dwóch nadbałtyckich państw zakonnych: Krzyżaków i Kawalerów Mieczowych, coraz częstsze bowiem stawały się napady Litwinów na państwa ościenne. W samych tylko latach 1200 – 1236 odnotowano ponad 40 najazdów.

W niepamięć poszła dawna zależność ziem litewskich od Rusi, która podzielona na wiele niezależnych i słabych księstw stawała się ofiarą wypraw litewskich plemion. Równocześnie władcy ruscy zacieśniali więzy z rodami możnowładczymi Litwy, poprzez rodzinne koligacje (np. Litwinka, córka Dangeruta została wydana za księcia Jersiki Wsiewołoda, nieco później córka Dowsprunka za Daniela, księcia halickiego). Z księstwami ruskimi plemiona litewskie utrzymywały tak różne stosunki, jak dużo było owych księstw i np. podczas gdy z jednymi państewkami toczyły wojnę, z innymi, np. Nowogrodem sprzymierzały się przeciw wspólnym wrogom, chociażby Inflantom.

Niewykluczone, iż już w tym czasie Litwa dokonała pierwszych podbojów księstw ruskich, zajmując Brasaław oraz podporządkowując sobie niewielkie księstwo mińskie, którego władcy nie są już wymieniani pod koniec XII w. Litwinów interesowały bowiem tereny, zwane Rusią Czarną, położone wzdłuż lewych dopływów górnego Niemna, na styku ziem Bałtów i Słowian, gdzie istniały takie grody ruskie, jak Grodno czy Nowogródek. Związki Litwinów z Rusinami rozbijały kontakty peryferyjnych ziem ruskich z centrami księstw i w praktyce osłabiały Ruś.

Litwa nie odczuła znacząco tatarsko-mongolskiego najazdu, mimo, że Złota Orda pod wodzą Batu-Chana objęła swym panowaniem niemal całą Ruś. Najazd niezliczonych hord Azjatów wstrząsnął środkowo-wschodnią Europą, która ugięła się pod ich potęgą. Za życia Batu-Chana Mongołowie i Tatarzy prawdopodobnie nie dotarli jeszcze do ziem litewskich, jednak jaki czas później pojawili się na tamtych terenach i zaczęli ingerować w sprawy ruskie i litewskie. Najgroźniejszy atak przypadł na czasy chana Burundaja w 1259 r., jednak ani on ani inne wyprawy nie wpłynęły znacząco na rozwój ziem litewskich i nie zagrodził ich państwowości.

Pozostałe plemiona bałtyjskie, Zakon Krzyżacki i Zakon Kawalerów Mieczowych

Innymi sąsiadami Litwinów na przełomie XII i XIII w. były spokrewnione z nimi plemiona bałtyckie: Jaćwingowie (inne nazwy: Jaćwiengowie, Sudawowie), Prusowie, Nadrowowie, Skalowie, Kurowie, Żmudzini, Łotysze oraz Selowie. W plemionach tych rozwarstwienie społeczne było już wyraźnie widoczne, pojawiać się zaczęli lokalni przywódcy, a nawet książęta (kunigasowie). Żaden ze szczepów nie utworzył jeszcze państwa, co nie przeszkodziło w zorganizowanych napaściach na kraje ościenne, m.in. Polskę. Mimo, że oddziały Bałtów były o wiele słabsze aniżeli wojska sąsiadów ich ziemie długo pozostawały niezdobyte, głównie z powodu ukształtowania terenu, gęstych lasów i licznych bagien.

Położenie polityczne plemion bałtyckich zaczęło gwałtownie zmieniać się od początku XIII w., stały się one bowiem obiektem zainteresowań misjonarzy chrześcijańskich. Państwa leżące nad Bałtykiem coraz bardziej starały się podporządkować Bałtów, a najbliżsi sąsiedzi, m.in. Polacy chcieli nawet zajęć ich ziemie. U schyłku XII w. w rejonie bałtyjskim, szczególnie na Zadźwiniu, wzrosła bardzo działalność kupców i zakonników niemieckich. W celu organizowania misji chrześcijańskich duchownych utworzono w 1186 r. biskupstwo w Uexküll (Ikšķile) w dolnym brzegu Dźwiny. Biskupów Uexküll nie zadowalały misje pokojowe i od 1198 r. zaczęli ogłaszać zbrojne wyprawy na Dźwinie, ziemie Liwów i Estów, nie tylko w celu nawracania ich, ale także grabieży. Większość uczestników tychże kampanii pochodziła z Niemiec, toteż misje zdobyły poparcie cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego. Uczestników krucjat bałtyckich popierali również rzymscy papieże. Krzyżowcy północni w 1201 r. założyli Rygę, rok później zaś powołali zbrojny Zakon Rycerzy Chrystusa, zwany Zakonem Kawalerów Mieczowych. Podbijano coraz nowe tereny, gdyż słabi, podzieleni na wiele szczepów Liwowie, Łotysze i inne plemiona nie potrafili skutecznie się bronić. Na zajętych ziemiach zdobywcy chrystianizowali pogan, a co najgorsze dla Bałtów organizowali nowe państwo niemieckich kupców, zakonników i rycerzy, w którego skład weszły ziemie zajęte przez Zakon Kawalerów Mieczowych, katolickich biskupów oraz miasto Rygi. Powstające państwo zaczęto nazywać Inflantami.

Prowadzona przez Inflanty kampania wymierzona przeciw Bałtom oraz Litwie kampania spowodowała, iż nierzadko zastępy Litwinów wdzierały się na tereny państwa, siały spustoszenie i dziesiątkowały szeregi jego mieszkańców, ponadto udzielały pomocy Kurom, Żmudzinom czy księciu Jersiki (1210, 1214, 1229). W odpowiedzi za ataki również mieszkańcy Inflant kilka raz podjęli wyprawy na ziemie litewskie (1208, 1229).

Skomplikowana sytuacja panowała również na pograniczy Prus i Mazowsza, które często padało ofiarą łupieżczych wypraw Prusów. Polakom nie udało się mimo wsparcia papiestwa umocnić granicy, zaczęli więc szukać pomocy u Niemców. W latach 1225 – 1228 zwrócili się o pomoc do Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego, zwanego Zakonem Krzyżackim. Działający uprzednio w Ziemi Świętej, następnie zaś w Europie Zachodniej Zakon Krzyżacki posiadał sympatię zarówno cesarza jak i papieża, co zapewniało mu poparcie ideologiczne, polityczne i wojskowe. W 1126 r. wielki mistrz zakony otrzymał od cesarza prawa książęce, chociaż jego przyszłe państwo nie weszło w skład cesarstwa. Na mocy bulli papieskiej Zakon otrzymał w posiadanie ziemie Prusów, Jaćwingów itp. Podbój rozpoczął się w 1231. Ściągający licznie z całej Europy, głównie z Niemiec wojownicy i rycerze kierowani przez zakonników szybko przełamali główną linię oporu Prusów i mimo, iż ci bronili się zaciekle podporządkowali sobie ich ziemie. Na nic się zdały także powstania, organizowane w latach 1242 – 1249. Krzyżacy mieli nieść wiarę wśród Bałtów, jednak w rzeczywistości stronili od tego, a nawet chcieli aby ci jak najdłużej pozostawali poganami, mieliby bowiem wtedy pretekst do kolejnych ataków, w skutek których państwo zakonne bogaciło się i rozszerzało swoje granice.

I tak oto w przeciągu kilkudziesięciu lat w sąsiedztwie Litwy pojawiły się dwa nowe, silne państwa, lecz nie powstałe w wyniku rozwoju plemion bałtyjskich, a w wyniku podbojów i łupieżczych wypraw. Kościół katolicki oraz Zakon Kawalerów Mieczowych i Zakon Krzyżacy przyniosły na zagarnięte ziemie kulturę chrześcijańską, najnowsze technologie, wyżej rozwiniętą organizację społeczną, a jednocześnie wytworzyły barierę społeczną: Niemców i członków innych chrześcijańskich państw Europy uważano za ludzi lepszych, niż Bałtów. Z czasem potomkowie dawnych Prusów, Jaćwingów i innych szczepów zaczęli mieszać się ze społecznością niemiecką, co doprowadziło do zaniku plemion bałtyjskich na podbitych terenach.

Los jaki spotkał Prusów, Jaćwingów, Łotyszy itp. groził także Litwinom, którzy jako jeden z ostatnich krajów pogańskich w Europie stali się celem wypraw państw chrześcijańskich. W 1236 r. ogłoszono przeciwko Litwie wyprawę wojenną.

Organizacja wewnętrzna ziem litewskich

Mimo iż wzmianki źródłowe dotyczące życia wewnętrznego Litwy są znikome wyłania się z nich zarys jej organizacji.

Większość społeczności stanowili wolni chłopi, zjednoczeniu we wspólnoty terytorialne – pola (lit. Lukas). Spośród nich najwyższe stanowisko w społeczeństwie zajmowali tak zwani „dobrzy ludzie” (lit. gerieji žmonės), którzy szybko stali się bojarami. Zarządzali swymi gospodarstwami i wsiami zamieszkanymi przez ich poddanych. Bojarowie szybko bogacili się podczas wojen. Dzięki zdobytym bogactwom kupowali nowych poddanych, których osadzali w podległych wsiach, czasem skupiali wokół siebie grupy przyszłych bojarów, stanowiących trzon drużyny i budowali nowe grody, stając się kunigasami – książętami plemiennymi. Owi kunigasi zazwyczaj byli ze sobą skoligaceni, poprzez dynastyczne małżeństwa, często także wydawali członkinie swoich rodów za książąt sąsiedniej Rusi.

Włości kunigasa i jego majątek, który stanowiły poddane wsie, grody, gospodarstwa przyszłych bojarów, przypominały niewielkie państewka. Wojny, związki rodzinne lub powodzenie wypraw nobilitowały starszych kunigasów, którzy na krótszy lub dłuższy czas, pokojowo bądź z na drodze wojennej jednoczyły mniejszą lub większą grupę kunigasów. Wkrótce na Litwie powstawać zaczęły związki terytorialne, przeradzające się w państewka plemienne.

Zapewne najważniejszą i największą ziemią Auksztoty, tj. Litwy Właściwej była ziemia litewska, leżąca miedzy Niemnem a Wilią, do której być może, co jest jednak kwestią sporną, należały prawobrzeżne tereny środkowej Wilii. Owa ważna część Litwy sięgała górnego brzegu Niemna na wschodzie i na południu, ale i tam jej granice nie zostały ściśle nakreślone, szczególnie z inną ziemią litewską – Nalszczanami. Nieznane są również granice wielu innych ziem położonych na północ od ziemi litewskiej. Były to kolejno idąc ze wschodu na zachód: Naszczany, Dziawołtwa, Upita oraz niewielka ziemia nad Wilią.

W dorzeczu prawych dopływów górnego Niemna leżała Żmudź, na której obszarze zachodziło wiele procesów etnicznych: przybywający ze wschodu Litwini mieszali się z rdzenną ludnością: pokrewnymi im Kurami. Żmudź w rzeczywistości była połączonymi przez ówczesnych kunigasów kilkoma ziemiami. XIII-wieczne źródła wymieniają Korszów, Knituvę, Miedniki, Rosienie, Ejragołę, Ławków oraz przydzieloną Żmudzi Szawle.

Ówczesne ziemie nie były rzeczywistymi związkami państwowymi, nie funkcjonowały w nich bowiem żadne organy rządzące, chociaż wyodrębnianie się poszczególnych ziem świadczy o procesie jednoczenia się. Poszczególne skupiska osad oddzielały nieprzebyte lasy, bagna, nieużytki. Granice te uniemożliwiały aktywny kontakt między plemionami, co sprawiło, iż zaczęły pojawiać się pierwsi kunigasowie, rządzący kilkunastoma osadami. Wraz ze wzrostem gospodarczym, przede wszystkim z rozwojem rolnictwa i hodowli bydła coraz rzadsze stawały się kryzysy demograficzne, jednak mimo tego zagęszczenie ludności było niewielkie, wynosiło bowiem 4 – 5 osób na km². Na ziemiach plemion litewskich (blisko 80 000 km²) na przełomie XII i XIII w. żyło prawdopodobnie ponad 300 000 mieszkańców. Mimo niewielkiego potencjały gospodarczego i wojskowego Litwinów ich działalność w pierwszej poł. XIII była, co zaskakujące, duża.

Ku zjednoczeniu Litwy

Z okresu kształtowania się państwa litewskiego znamy jedynie poszczególne wydarzenia, np. zawarcie w 1201 r. przez któreś z plemion rozejmu z osiadłymi na Zadźwiniu Niemcami lub umowę z 1212 r. pomiędzy Nowogrodem a kunigasem Dangerutem. Ów Dangerut musiał być zapewne potężnym władcą, w przeciwnym bowiem razie księstwo nowogrodzkie nie zawierałoby z nim umowy. Szczególnie cenne obecnie znaczenie ma lista kunigasów litewskich, którzy w 1219 r. zawarli umowę z księstwem halicko-włodzimierskim. Łącznie owych książąt było 21, z czego pięciu określanych było mianem starszych. Byli to Żywibund, Dowsprunk, jego brat Mendog oraz bracia Dowiat i Wilikajło. Ojcem wymienionych Dowsprunka oraz Mendoga był wymieniony w źródłach dopiero w XVI w. nadzwyczaj potężny i majętny kunigas. Według kroniki był to władca Litwy Ryngold (Ryngolt), jednak nie jest pewne, czy jest to prawdziwe imię.

Proces jednoczenia ziem litewskich był bez wątpienia skomplikowany z licznymi wzlotami i upadkami. Okres częściowego zjednoczenia przypadał zapewne na pierwsze dwie dekady XIII w., na okres życia kunigasów Dangeruta (zm. 1213), Stekse (zm. 1214) oraz ojca Mendoga i Dowsprunka. Wkrótce po śmierci tychże książąt nastąpił ponowny podział ziem Litwy, o czym świadczy chociażby duża liczba kunigasów, którzy zawarli w 1219 r. układ z księstwem halicko-włodzimierskim.

Zjednoczenie się i utworzenie państwa przez plemiona litewskie było dla nich najkorzystniejsze, wtedy bowiem mogłyby działać wspólnie. Sąsiednie państwa, m.in. państwa niemieckie stawały się coraz silniejsze i stanowiły duże zagrożenie dla Litwy, również Ruś, którą interesowali się kunigasi była poza ich zasięgiem. Jednak kiedy książęta zjednoczyliby się i utworzyli państwo Litwa byłaby zdolna nie tylko skutecznie odpierać ataki państw zakonnych, ale także dokonać trwałego podboju ziem ruskich. Prócz plemion litewskich do zjednoczenia dążyły pozostałe bałtyjskie ludy: Żmudzini, Jaćwingowie, Semigalowie.

Jak już wyżej zostało napisane coraz bardziej potężne stawały się nadbałtyckie państwa zakonne: Państwo Zakonu Krzyżackiego oraz Inflanty. Ziemie litewskie były celem ekspansji obu zakonów, których połączone siły zachęcane przez papieża Grzegorza IX i jego legata Wilhelma z Modeny 1236 r. ruszyły na krucjatę przeciwko Bałtom. Zjednoczone armie krzyżackie i inflanckie pod wodzą wielkiego mistrza Zakonu Kawalerów Mieczowych wdarły się w głąb Litwy, jednak na drodze stanęły wojska przeciwnika. Nie byli to prawdopodobnie Litwini, którzy w tamtym okresie nie byli jeszcze zjednoczeni ale Żmudzini pod wodzą kunigasa Wykinta. W bitwie pod Szawlami Niemcy zostali rozgromieni, poległ m.in. wielki mistrz oraz większość rycerzy. Sromotna klęska oraz bezowocne starania o rozciągnięcie przez papieża władzy Zakonu Kawalerów Mieczowych na ziemie Bałtów doprowadziły do upadku Inflanty i jedynie połączenie z Państwem Zakonu Krzyżackiego ocaliło je. Również Zakon Kawalerów Mieczowych stał się gałęzią Zakonu Krzyżackiego i odtąd zaczęto nazywać go Zakonem Inflanckim. Sytuacja polityczna na wschodnim wybrzeżu Bałtyku zmieniła się diametralnie.

Połączenie się dwóch agresywnych państw oraz rozpoczęty przez Zakon Krzyżacki w 1231 r. podbój ziem pruskich nie mógł nie odbić się echem na ziemiach litewskich, które znalazły się w dużym niebezpieczeństwie. Pojawiało się już wystarczająco dużo powodów, dla których miałoby powstać zjednoczone państwo.

Ale wraz z procesem jednoczenia pojawiać się zaczęły problemy, pretendentów do zjednoczenia ziem litewskich było bowiem wielu. W 1219 r. wymienianych jest pięciu starszych kunigasów, spośród których w 1235 r. wymienia się już tylko jednego – Mendoga, pojawili się jednak także inni potężni książęta: synowie zmarłego brata Mendoga Dowsprunka: Towciwił i Edywid, po zwycięstwie nad Krzyżakami umocnił się również kunigas żmudzki Wykwint, szwagier Dowsprunka. Inicjatywę w nieznany sposób szybko przejął Mendog, który wg Latopisów ruskich wybił lub wygnał rywali, wśród których znaleźli się także jego bracia i bratankowie. Przekazy potwierdza m.in. los wymordowanego przez Mendoga rodu Bulewiczów oraz wygnanych kunigasów: Wykinta, Towciwiła i Edywida, co przedstawione będzie w dalszej części opracowania. O zabitych braciach i bratankach natomiast nie wiemy niczego konkretnego.

Nie wszystkich kunigasów Mendog zabijał lub wypędzał, wielu z nich złożyło mu hołd, za innych książę litewski wydawał swoje krewniaczki. Dzieci pochodzące z tych związków, np. Treniota pomogły Mendogowi w umocnieniu swojej pozycji na Litwie, co nasuwa przypuszczenie, że podobnie jak one ich ojcowie podlegali księciu.

Trudno stwierdzić kiedy poszczególne ziemie zostały przyłączone do państwa Mendoga, jednak istnieją pewne poszlaki, które pozwalają osadzić poszczególne wydarzenia w chronologii, przykładem może być zajęcie Żmudzi. W 1236 r. kiedy Żmudzini pod wodzą Wykinta zwyciężyli Niemców pod Szawlami Mendog nie udzielił im pomocy, jednak podczas wojny Litwinów z Niemcami na Mierzei Kurońskiej w latach 1244 – 1245 Żmudź, a dokładniej księstwo Wykinta (północno-zachodnia Żmudź) stanowiło prawdopodobnie oparcie dla wojsk Mendoga. Wcześniej z pewnością książę musiał umocnić się na ziemiach Dziawołtwy, terenach nadwiliańskich i być może w Upicie. Szybko Mendogowi ulegli liczni kunigasowie Nalszczan, które lennem litewskim były z pewnością już w latach 40. XIII w. Z pewnością przynajmniej południowa część Nalszczan nie opierała się księciu litewskiemu, o czym świadczy fakt, iż przetrwało wiele tamtejszych rodów, np. Giedrojciowie, Świrscy, Holszańscy.

Na początku lat 50. XIII w. wykorzystując osłabienie Rusi związane z najazdem mongolskim Mendog umocnił się na Rusi Czarnej, spośród której większość oddał w lenno swemu synowi Wojsiełkowi. W latach 50. Mendog był już jedynym władcą Litwy, a ponadto władał niektórymi ziemiami sąsiednimi: Rusią Czarną, płd. Selią, prawdopodobnie Mińskiem oraz Rasławem oraz być może Nadrowią,, Skalowią oraz północną Jaćwieżą. Mendog umocnił swoją władzę na Litwę, kiedy wygnał ok. 1248 r. swoich bratanków: Towciwiła i Edywida, synów zmarłego Dowsprunka. Wypędzony został również ich wuj, kunigas żmudzki Wykwint, którego dobra podobnież jak ich tereny został zagrabione, a on sam wraz z Towciwiłem i Edywidem udał się na Ruś, próbując tam zdobyć tereny dla siebie. Prawdopodobnie bratankowie byli posłuszni Mendogowi, jednak on sam nie czuł się bezpiecznie, kiedy w jego sąsiedztwie przebywają dwaj potężni kunigasi. Dlatego też książę sam uznał za koniecznie zajęcie należących do nich ziem i wygnanie ich ze swojego księstwa.

Tak oto kunigas ziemi litewskiej (w węższym znaczeniu) Mendog w latach 40. i 50. XIII w. dokonał zjednoczenia większości ziem litewskich.

Państwo Mendoga

Koalicja przeciw Mendogowi

Państwo Mendoga wkrótce po powstaniu zaczęło uczestniczyć w życiu politycznym regionu, walcząc m.in. z Inflantami i z Polską. W 1248 r. Mendog postanowił pozbyć się ostatnich potężnych kunigasów litewskich – bratanków Edywida i Towciwiła oraz ich wuja kunigasa żmudzkiego Wykinta, których wysłał na wyprawę wojenną do ziemi smoleńskiej, w międzyczasie zaś zagrabił ich dobra, czego skutkiem było wypowiedzenie posłuszeństwa przez książąt. Mendog wysłał przeciwko nim swoje oddziały, jednak buntownicy schronili się u księcia halickiego Daniela, który poparł ich w sporze z wielkim księciem litewskim. Wkrótce do wymierzonej przeciwko Mendogowi koalicji przyłączyły się Inflanty, Jaćwingowie oraz część Żmudzi. Ruś Halicka kilkakrotnie napadała na należącą do Litwy Ruś Czarną, Inflanty zaś splądrowały m.in. Naszczany oraz popierającą Mendoga część Żmudzi. W r. 1250 Towciwił, jeden z buntowników przybył do Rygi, gdzie przyjął chrzest z rąk biskupa ryskiego, Mikołaja i został obwołany przez Inflanty kandydatem do tronu litewskiego.

Mendog znalazł się w ciężkim położeniu, bowiem jego państwo było jeszcze niejednolite, a na dodatek atakowali je Niemcy i Rusini. W związku z tym wielki książę postanowił osłabić koalicję Wykinta, Towciwiła i Edywida, rozpoczynając rozmowy z Zakonem Kawalerów Mieczowych. Wielki mistrz Andrzej von Stirland zaproponował Litwie pokój a nawet koronę królewską, jednak warunkiem był chrzest Mendoga. Monarcha zgodził się w na początku 1251 r. przyjął chrześcijaństwo oraz stał sprzymierzeńcem zakonu kawalerów mieczowych. Pozbawiony potężnego sojusznika Towciwił ruszył do wrogiej Mendogowi części Żmudzi, gdzie władzę przejął Wykwint. W 1251 r. Żmudzini ruszyli na Litwę i oblegli gród Worutę, jednak nie zdołali go zająć. Podczas kontrataku Mendog wdarł się na Żmudź, jednak i on nie mógł przełamać obrony przeciwnika, nie zdobył bowiem siedziby Wykinta, którą były Twery. Litwini spustoszyli Żmudź, co doprowadziło do przechylenia szali zwycięstwa na ich stronę. Żmudzini przeszli na stronę Mendoga, podobnie jak Jaćwingowie, Towciwił zaś bez szans na pokonanie wielkiego księcia zbiegł na Ruś do Daniela, który nadal toczył wojnę z Litwą i pustoszył należącą doń Ruś Czarną. Szczególną aktywnością wyróżnił się tutaj syn Mendoga, Wojsiłek, który w 1254 r. w imieniu ojca zawarł z Danielem, księciem halickim pokój. Stosunki z tymże ruskim państwem a Litwą znacznie się poprawiły, gdyż Mendog wydał swą siostrę za syna Daniela, Szwarna, drugiemu synowi zaś, Romanowi, przekazał w lenno Ruś Czarną. Wojsiłek Mendogowic przyjął prawosławie i został mnichem, Towciwił zaś prawdopodobnie pogodził się z Mendogiem, gdyż późniejszym czasie stał się księciem Połocka, zależnym od Litwy.

Sojusz z Inflantami i chrzest Mendoga sprawił, iż książę zaczął starać się o koronę królewska. Wkrótce po przyjęciu chrześcijaństwa wyruszyli do papieża posłańcy z Inflant i z Litwy, którym udało się uzyskać dla Mendoga koronę. Uroczystość koronacji nastąpiła w 1253 r. Wtedy to Litwa z jednego z ostatnich pogańskich księstw Europy przerodziła się w chrześcijańskie królestwo, a stało się to dzięki Zakonowi Kawalerów Mieczowych. Mendog musiał się zrewanżować, zapisał więc w latach 1253 – 1255 i późniejszych zachodnie ziemie swojego państwa.

Chrzest Mendoga

Przyjęcie chrztu przez Mendoga rozpoczęło proces chrystianizacji Litwy. Pierwsze misje mające na celu szerzenie chrześcijaństwa zakończyły się sukcesem, a wkrótce po ich zakończeniu papież potwierdził sojusz litewsko-inflancki, ogłosił swe zwierzchnictwo nad Litwą, utworzył biskupstwo litewskie oraz nakazał pobliskiemu biskupstwu chełmińskiemu koronację Mendoga. Bezpośrednia zależność państw i biskupstw od papieża była w całej Europie powszechna, nie krępowała jednak poszczególnych władców, ani świeckich ani duchownych.

Po przyjęciu chrztu książę Mendog rozpoczął w Wilnie budowę niezbędnej do koronacji katedry, która miała stać się siedzibą biskupa litewskiego. Budowę katedry właśnie w Wilnie potwierdzają badania archeologiczne, które doprowadziły do odkrycia pozostałości murowanego budynku na planie kwadratu datowanego na XIII w. pod posadzką wileńskiej katedry. Erygowanie biskupstwa litewskiego opóźniało się w związku z intrygami arcybiskupstwa Rygi, które dążyło do podporządkowania sobie terenów Litwy. Również arcybiskupstwo gnieźnieńskie pragnęło podporządkowania ziem Mendoga, dlatego w 1253. wyświęciło dominikanina Wita na biskupa litewskiego. Nic nie wiadomo na temat działalności biskupstwa, nie wiemy nawet, czy ów Wit dotarł na Litwę. Niektórzy badacze sądzą, iż biskupstwo Wita znajdowało się w południowej Litwie, inni łączą je z katedrą w Wilnie. Wiadomo, że już w 1255 r. Wit za zgodą papieża zrzekł się tytuły biskupa.

W 1254 r. z inicjatywy Mendoga na biskupa litewskiego wyświęcony został zakonnik Chrystian, podlegający bezpośrednio papieżowi. Król Litwy musiał dbać o potrzeby Kościoła, dlatego też niezwłocznie zapisał biskupowi połowę żmudzkich ziem Ejragoły, Betygoły, Ławkowa i Rosieni, jednakże władca nie zatroszczył się o to w jaki sposób biskup będzie odbierać należną mu dziesięcinę. Nie mogąc tego robić duchowny zapisał ją Zakonowi Kawalerów Mieczowych. O organizacji Kościoła na Litwie wiadomo bardzo mało, jednak co jest pewne działalność biskupstwa litewskiego nie doprowadziła do schrystianizowania Litwy. wiadomo natomiast czy poza katedrą wileńską budowano inne kościoły oraz czy spośród Litwinów wyświęcano księży. Do niepowodzenia doprowadziła też nieustanna rywalizacja o wpływy na Litwie pomiędzy arcybiskupem Rygi, pozostałymi biskupami inflanckimi, Zakonem Kawalerów Mieczowych i biskupami polskimi.

Stosunki z sąsiadami

Od 1251 do 1261 r. pomiędzy Litwą a Inflantami panował pokój, za który oraz za wsparcie Zakonu Kawalerów Mieczowych Mendog zapłacił oddając Inflantom część swoich ziem: większość Żmudzi, połowę ziem Ejragoły, Betygoły, Ławkowa i Rosieni, Kulene, Wang, Nadrowię oraz połowę Dajnawy i Wiejsiejów w Sudawii. Władza władcy litewskiego na tych terenach była słaba, jeżeli nie nominalna, Inflanty więc musiały najpierw podporządkować sobie tamtejszą ludność. Nadania dla Zakonu wzrosły w 1255 r., kiedy zapisano mu kolejne ziemie na Żmudzi i w Sudawii oraz Skalowię. Kontakty z Inflantami sprawiły, iż na Litwę wprowadzono wiele rozwiązań w dziedzinie kierowania państwem, stosowanych w krajach chrześcijańskiej Europy: dziesięcinę, myta handlowe oraz nowe technologie.

Podczas gdy stosunki z niemieckimi państwami zakonnymi leżącymi na wschodnim wybrzeżu Bałtyku zmieniły się diametralnie nie uległy zmianie relacje litewsko-polskie. W dalszym ciągu zarówno Litwini, wspomagani przez pogańskie plemię Jaćwingów, jak i polscy książęta atakowali przeciwnika i łupili jego ziemie, Polacy wymuszali nawet na papieżach bulle, w których Stolica Apostolska ogłaszała wyprawy krzyżowe przeciw Jaćwingom a nawet ochrzczonej już Litwie.

Polityka zagraniczna Mendoga skupiała się w dużej mierze na Rusi, której ziemie ulegały prącym na południe wojskom litewskim. Nie znamy szczegółów dotyczących wojen litewsko-ruskich, wiadomo jednak, że w krótkim czasie wiele ziem dostało się pod panowanie Mendoga. Niebawem sąsiadem Litwy stała się Złota Orda, która zaniepokojona podbojami królestwa zaatakowała je i choć atak pod wodzą Burundaja (1259) został odparty Tatarzy spustoszyli wschodnią część państwa.

Dzięki zręcznej polityce wobec sąsiadów Mendog zdołał umocnić Litwę, która stała się jednym z najpotężniejszych państw Europy Wschodniej. Mendog był niewątpliwie jednym z najwybitniejszych władców litewskich, który doprowadził do powstania zjednoczonego państwa, jednak niesprzyjające warunki oraz antylitewska polityka Inflant doprowadziły do szybkiego osłabienia młodej monarchii. Mimo chrztu oraz koronacji Litwa Mendoga nigdy nie stała się częścią Europy, która o tym bałtyjskim państwie wiedziała niewiele. Litwę wciąż uważano za zagrażające chrześcijańskim krajom pogańskie państwo.