Historia powszechna/Początki filozofii greckiej

Początki filozofii

Słowo filozofia oznacza w różnych tłumaczeniach „miłość mądrości”, „miłośnik mądrości” lub „umiłowanie mądrości”. Sam wyraz wywodzi się od greckich słów philos – miłość i sophia – mądrość. Po raz pierwszy użył tego słowa, jak nam donosi Heraklejdes z Pontu, Pitagoras w rozmowie z władcą Flejuntu Leonem. Powiedział on wtedy, że „ jedni z nas pragną sławy, drudzy zaś bogactwa, a tylko niewielu mając wszystko inne za nic pragnie oglądać naturę rzeczy i oni właśnie zwą się miłośnikami mądrości, bo to oznacza wyraz filozofowie”. Filozof, to jednak nie jest ten, który mądrość już posiadł, bowiem on stanu absolutnej mądrości nie jest w stanie posiadać. Dlatego właśnie jest on filozofem, czyli tym, który do mądrości cały czas dąży. Tymi, którzy mądrość posiadają są według greckich filozofów bogowie. Z takiego założenia wychodził Platon, który w swojej Uczcie napisał, że „żaden z bogów nie filozofuje ani nie pragnie być mądry, albowiem nim jest”. W Fajdrosie napisał dodatkowo, że „mądrym godzi się mienić jedynie Boga” a człowiekowi „przystoi (…) skromniejsze miano filozofa”.

Przyjmuje się, że filozofia jako taka powstała w VI w. p.n.e. w greckich koloniach rozrzuconych w basenie Morza Śródziemnego. Dopiero w V w. p.n.e. „miłośnicy mądrości” znaleźli swe miejsce w Grecji właściwej i zaczęli działać np. w Atenach. W czasach, gdy filozofia zaczynała kiełkować, Grecy nie znali jeszcze nauk takich, jakie dziś znamy chociażby ze szkoły. Nie było więc chemii, fizyki, biologii i wszystkich pozostałych nauk szczegółowych. Grecy posiadali za to swoje wierzenia religijne oraz umiejętności praktyczne, które pozwalały im działać i interpretować zastaną rzeczywistość. Filozofia u swych początków właśnie do tych dwóch sfer życia ówczesnych Greków nawiązywała. Wierzenia religijne starożytnych Greków pozwalały wytłumaczyć wszystko to, czego nie dało się wówczas pojąć na drodze rozumowej. To dzięki wierze i mitom dawni Grecy tłumaczyli sobie zmienność pór roku, dnia i nocy. Mitologia dawała im odpowiedź na pytanie o początek świata i istnienie śmierci. Dzięki niej podstawowe pytania miały swoje odpowiedzi.

Grecy w VI w. p.n.e. mieli także doskonale wykształcone umiejętności praktyczne. Dzięki swoim licznym kontaktom z innymi ludami (Fenicjanami, Egipcjanami) poznali umiejętność prowadzenia rachunków, mierzenia przestrzeni, żeglugi, lecznictwa… Wszystkie te umiejętności nie były jednak poparte teorią oraz znajomością przyczyn. Grecy wykonywali znane sobie czynności nie pytając o to, dlaczego tak się dzieje i jakie są tego przyczyny. Filozofowie korzystali z doświadczeń religijnych i praktycznych swoich poprzedników wzbogacając je i rozwijając na zupełnie nowym gruncie. Zaczęli oni pytać o przyczyny znanych zjawisk, bowiem dotychczasowe wytłumaczenia oparte na mitologii i wierze okazały się dla nich niewystarczające. Filozofowie zaczęli tłumaczyć rzeczywistość w sposób racjonalny, pozbawiony fikcyjności, tak obecnej w mitach. Zaczęli także szukać wytłumaczenia dla posiadanych przez współczesnych umiejętności: liczenia, mierzenia, leczenia…. W dzisiejszym rozumieniu greccy filozofowie byli naukowcami poszukującymi odpowiedzi na pytania stawiane przez ich czasy.

Dzieje filozofii greckiej nie są jednorodne i można je podzielić na kilka okresów.

Okres przed sokratejski (VI – V w. p.n.e.), w którym filozofia koncentrowała się przede wszystkim na zagadnieniach kosmologicznych - w przeważającej mierze uprawiano wtedy filozofię przyrody.
Okres klasyczny (V - IV w. p.n.e.) zwany też okresem oświecenia, to czas, w którym filozofowie zajmowali się przede wszystkim zagadnieniami humanistycznymi; związanymi z człowiekiem.
Okres hellenistyczny (III - I w. p.n.e.), to czas powstawania szkół filozoficznych. Na pierwszy plan filozofowie wysuwali wówczas zagadnienia etyczne.
Okres schyłkowy (I w. p.n.e. – V w. n.e.), to czas przede wszystkim zainteresowania się filozofów greckich zagadnieniami religijnymi.

Za symboliczną datę kończącą okres starożytnej filozofii greckiej uznaje się rok 529 n.e., kiedy to cesarz Justynian zlikwidował działającą nieprzerwanie od blisko 900 lat Akademię Platońską.