Historia powszechna/Rzym za czasów republiki

Rozdział
Rzym za czasów republiki

Po odsunięciu od władzy króla Tarkwiniusza Pysznego, Rzymianie zdecydowali się na wprowadzenie ustroju republikańskiego, z władzą dzieloną między lud, senat i urzędników.

Władze prawodawcza i sądownicza były sprawowane przez różnorodne formy zgromadzeń ludowych. Nadzór nad polityką i administracją sprawował senat, w którym zasiadać mogli wyłącznie patrycjusze. Władza wykonawcza, która polegała na realizowaniu postanowień senatu i zgromadzeń ludowych, przypadła w ręce urzędników mających ograniczone kompetencję i dokładnie ustalony czas trwania kadencji.

Urzędników dzielono na zwyczajnych (konsulowie, kwestorzy, pretorzy, cenzorzy, edylowie plebejscy i kurulni, trybuni ludowi) i nadzwyczajnych (interreks, dyktator, dowódca jazdy (magister equitum) i prefekt miasta (praefectus urbi)).

Najwyższą władzę w Republice sprawowali dwaj konsulowie, wybierani początkowo tylko spośród patrycjuszy. Ich kadencja trwała tylko rok, a o reelekcję mogli się ubiegać dopiero po 10 latach przerwy w pełnieniu urzędu. Konsul w chwili wyboru musiał mieć co najmniej 43 lata i jednocześnie musiał wcześniej pełnić funkcje kolejno kwestora, edyla i pretora.

Niższym stopniem w hierarchii urzędów było stanowisko pretora, który w chwili nieobecności w mieście konsulów przejmował zwierzchnią władzę nad miastem, włącznie z prawem zwoływania senatu. Jednakże istotniejszą funkcją pretora było nadzorowanie sądownictwa, w szczególności zaś wydawanie edyktów dotyczących poprawnego postępowania w przypadkach niedostatecznie uregulowanych przez prawo zwyczajowe lub ustawy.

Głównymi zadaniami edylów było nadzorowanie porządku i bezpieczeństwa miasta, zabezpieczanie dostaw zboża i zaopatrzenia igrzysk, oraz kierowanie pracami publicznymi. Zakres funkcji edylów kurulnych i plebejskich różnił się w bardzo nikłym stopniu, pomimo tego, że Ci pierwsi, wywodzący się początkowo tylko z patrycjuszy, byli uważani za ważniejszych rangą.

Kwestorzy byli urzędnikami sprawującymi funkcję nadzorczą nad skarbem (w tym m.in. zbieranie podatków, wypłata żołdu i zarządzanie zdobyczami wojennymi), a także, w początkowym okresie trwania Republiki, pełniącymi urząd sędziów śledczych i oskarżycieli publicznych w sprawach karnych. Z czasem uprawnienia sądownicze powierzono edylom i trybunom. Stopniowo zwiększano też liczbę kwestorów - od początkowych dwóch, przez 4, 8, 20 aż do 40 za czasów Cezara.

Kryzys republiki

Wojna jugurtyńska

Pod koniec II wieku p.n.e. Republikę Rzymską, ogarnął kryzys, związany z przedłużającą się wojną z numidyjskim królem Jugurtą. Konflikt dowiódł, że rzymskie legiony można pokonać, a urzędników i senat przekupić. O łapówkarstwo oficjalnie oskarżył urzędników w 111 rokku trybun ludowy Gajusz Memiusz, który doprowadził nawet do tego, że do Rzymu przybył Jugurta, w celu złożenia zeznań. Ale, aby nie dopuścić do zeznawania na swoją niekorzyść urzędnicy doprowadzili do powrotu wrogiego króla do Numidii. Wojna zakończyła się w 105 roku p.n.e., kiedy w Jugurta został obalony i schwytany przez swojego rywala, Bokchusa, a następnie odesłany do Rzymu, gdzie 1 stycznia 104 roku poniósł śmieć.

Niepokoje w Rzymie

Mimo zakończenia się wojny z Numidią Rzym nie mógł czuć się bezpieczny, od północy bowiem groziły mu ataki germańskich Cymbrów i Teutonów. Ponadto w samej stolicy rozpoczęły się zmagania wrogich stronnictw optymatów, którzy byli zwolennikami senatu i przeciwnikami reform oraz dążyli do podziału zdobytych ziem pomiędzy ogół społeczeństwa, i popularów, którzy - za pośrednictwem - trybunów ludowych dążyli do przestrzegania praw uboższych i realnego wpływu przez nich na władzę. W czasie konfliktu obu stowarzyszeń nierzadko dochodziło do krwawych starć na ulicach miasta.