Historia powszechna/Songhaj

Rozdział Songhaj Historia Songhaju Najwcześniejsze dzieje Przekazy ustne mówią o trzech żyjących nad środkowym Nigrem plemionach: składającego się głównie z rybaków Sorko, myśliwych - Gow oraz Gabibi, którego członkowie uprawiali rolę oraz prowadzili hodowlę zwierząt. Po jakimś czasie plemię Sorko podporządkowało sobie pozostałe szczepy, wzniosło miasto Kukia i rozprzestrzeniło kult straszliwej ryby, która jakoby miała żyć w wodach Nigru. Podporządkowane Sorko Gow i Gabibi pragnąć zrzucić jarzmo sąsiada wezwali na pomoc Za Al Jamaniego - berberyjskiego wodza, przybyłego prawdopodobnie aż z Jemenu na południowym krańcu Półwyspu Arabskiego. Za Al Jamani stał się songhajskim władcą, zapoczątkował rządy dynastii Za, której członkowie podporządkowali sobie wszystkie trzy plemiona. Stolicą ich państwa stał się port handlowy nad Nigrem, Gao. Zwierzchnictwo Mali i rządy Alego Wielkiego W XIII w. władcy sąsiedniego państwa Mali podporządkowali sobie Songhaj i zmusili go do płacenia daniny. Pierwszym monarchą Songahju, który próbował zrzucić zwierzchnictwo Mali był Ali Kolen, który chcąc zerwać z uległością poprzedników zmienił nazwisko na Sonni (Szi). Mimo wysiłków Aliego w XIV w. Songhaj ponownie znalazł się pod panowaniem malijskim, by w 1400 r. zwierzchność zrzucił Sonni Mohammed Dao, który prócz suwerenności uzyskał większość utraconych terytoriów. Prawdopodobnie w 1464 r. władcą został Ali Ber (Sonni Ali), zwany Wielkim, któremu udało się zając wydarte Mali przez koczowniczych Turegów w 1433 r. Timbuktu i Dżenne. Opanowanie tych miast nastąpiło kolejno w 1469 i ok. 1473 r. i doprowadziło do kontrolowania przez Songhaj handlowych szlaków transsaharyjskich. Mimo istniejącej opozycji Ali Ber zdołał zjednoczyć większość Songhaju, jednak mimo wielkiego autorytetu spory plemienne i bunty tłumił poprzez wysyłanie swoich wojsk. W 1492 r. król wyprawił się przeciwko leżącemu na południowym wschodzie krajowi Gurma, jednak atak nie odniósł skutku, Ali bowiem utonął w listopadzie w rzece Koni. Panowanie Askiego Mohammada i upadek Songhaju Po śmierci Alego Wielkiego w państwie Songhaju doszło do walki o władzę między synem zmarłego, Sonni Barem, a wspieranym przez opozycję z Timbuktu możnowładcą Askia Mohammadem. Wojska obu rywali starły się ze sobą niedaleko wioski Anfao. Armia prawowitego następcy została rozbita, on sam uciekł, Mohammad zaś objął władzę. Askia darował życie rywalowi i aby nie drażnić wspierającej go dawniej armii Songhaju pozostawił podział administracyjny i przywileje namiestników prowincji. Wydzielił jedynie dodatkową prowincję na północnym zachodzie, Kurmina, którą powierzył swojemu bratu, Amarowi Kamdiego. Wzmocnił również pozycję muzułmańskich duchownych i w 1496 r. odbył pielgrzymkę do Mekki, gdzie za swoje zasługi dla szerzenia islamu został uhonorowany szablą, białym turbanem i zielonym beretem - symbolami władzy. Na początku XVI w. monarcha podporządkował sobie lud Mossi, ziemie Mali oraz wyruszył przeciwko ludom Hausa. Wtedy jednak wykorzystując osłabienie Songhaju wojska Maroka zajęły należące do niego saharyjskie kopalnie soli. Askia Mohammed zmarł w 1529 r., jednak konflikt z Markokiem nie zakończył się. Przez ponad 70 lat znacznie silniejsze wojska marokańskie prowokowały incydenty graniczne i grabiły północne rubieże Songhaju i tylko zręczna polityka władców Songhaju uchroniła go przed atakiem wroga. Do bezpośredniego starcia doszło w 1591 r., kiedy sułtan Maroka wysłał dwie armie, którym w bitwach pod Tondibi i Bambą udało się pokonać wojska songhajskie. W wyniku zwycięstwa Marokańczyków Timbuktu i Dżenne przeszły w ich ręce, szlaki transsaharyjskie zaś w obręb ich wpływów. Państwo Songhaju rozpadło się po najeździe marokańskim: poszczególne prowincje usamodzielniały się, powstawały niewielkie związki plemienne Hausa, przez ziemie zachodniego Sudany wędrowały koczownicze plemiona. Mimo, że sułtani Maroka doprowadzili do upadku cywilizacji afrykańskich nie włączyli ich ziem do swojego państwa, zadowalając się jedynie eksploracją kopalni soli i złota oraz kontrolą handlu transsaharyjskiego.