|
Podręcznik
Złoty wiek Polski
Rządy Zygmunta I Starego
edytuj
Poprzednicy króla Zygmunta pozostawili Polskę zubożałą i osłabioną: armia była słaba i nieliczna, skarb świecił pustkami a obrona zaniedbana. W celu zwiększenia dochodów król rozbudował kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, wprowadził cła przygraniczne i bez skutków próbował przeprowadzić globalną reformę skarbowo-wojskową, która miała na celu obłożenie wszystkich, od prymasa po biednych chłopów stałym podatkiem. Po mimo wielu niepowodzeń reformy Zygmunta Starego doprowadziły do znacznego wzbogacenia się państwa.
Wzrost dochodów pozwolił na rozbudowanie i zmodernizowanie armii oraz wzmocnienie linii obronnych Polski na południu i wschodzie. Jedną z największych w tej dziedzinie zasług króla była budowa twierdzy w Kamieńcu Podolskim. Co do samej armii to wprowadzony został przede wszystkim urząd pisarza polnego, który działał na styku kompetencji hetmana i podskarbiego.
Burzliwe losy stosunków z sąsiadami ze wschodu
edytuj
Polska miała złe stosunki z wieloma sąsiadami, m.in. Prusami, Rosją, Mołdawią, Tatarami i Turcją. Litwa, której Moskwa wydarła część Rusi w 1508 r. znów popadła z nią w stan wojny, a na dodatek wstrząsnął ją bunt kniazia Michała Glińskiego, popieranego przez Rosję. W 1509 r. państwo najechali Mołdawianie, w 1512 zaś doszło do bitwy z Tatarami, którzy zostali pokonani. W 1514 r. zaś wielki książę moskiewski Wasyl napadł na Litwę i zdobył Smoleńsk, jednakże poniósł klęskę nad Orszą, co nie przyniosło jednak odzyskania Smoleńska.
Po niezbyt udanych kampaniach na wschodzie Zygmunt postanowił doprowadzić do układu z Habsburgami, którzy dotąd przeciwni byli Rzeczypospolitej. Podczas zjazdu w 1515 r. ustalono, że Ludwik Jagiellończyk syn Władysława, króla Czech i Węgier poślubi Marię Habsburżankę, zaś jego siostra Anna Fryderyka lub Karola Habsburgów, wnuków cesarskich. Cesarz zgodził się a także przestał udzielać poparcia Krzyżakom i Moskwie w ich konfliktach z Polską i Litwą.
Upadek Państwa Zakonu Krzyżackiego w Prusach
edytuj
Zabezpieczywszy się od strony Rzeszy król mógł przystąpić do wojny z Krzyżakami, którzy w dalszym ciągu nie uznawali go za seniora. W 1519 r. sejm toruński uchwalił fundusze na wojnę, a następnie król wysłał do Prus swoje oddziały. Przez kilka lat armia polska oblegała miasta zakonne, osłabiając siły wielkiego mistrza, aż w końcu władca musiał ustąpić, nie otrzymał bowiem pomocy z Rzeszy i nie miał środków na żołd dla wojsk. Armie Jagiellonów podeszły pod stolicę państwa Królewiec. Wtedy to wielki mistrz dojrzał do przyjęcia luteranizmu, nad czym wahali się jego poprzednicy. Jednakże przyjęcie tegoż to odłamu ściągnęłoby na Krzyżaków gniew cesarza, który powracał do Niemiec po zwycięstwie nad Francuzami. Jedynym obrońcom Krzyżaków mogłaby być więc Polska i dlatego 10 kwietnia 1525 r. wielki mistrz Albrecht Hohenzollern złożył w Krakowie królowi Zygmuntowi I Staremu hołd jako świecki władca. Problem krzyżacki raz na zawsze się zakończył i choć zakon istnieć nie przestał zniknęło z map Europy jego państwo.
Nieoczekiwanie w 1526 r. zmarł książę Janusz III, ostatni Piast mazowiecki. Czym prędzej Zygmunt Stary przybył do Warszawy i przejął rządy w jego księstwie. Formalne włączenie Mazowsza do Korony odbyło się w 1531 r., podczas sejmu koronnego warszawskiego. Tym samym Mazowsze jako osobne państwo raz na zawsze przestało istnieć.
Konflikt Habsburgów i Zapolyi
edytuj
29 sierpnia 1526 r. w bitwie z Turkami pod Mohaczem poległ ostatni król Węgier i Czech z dynastii Jagiellonów Ludwik, syn Władysława, syna Kazimierza Jagiellończyka. Początkowo chcący opanować oba państwa Zygmunt odstąpił od tego w obliczu wojny Węgier z potężną Turcją Osmańską. Wkrótce królem Czech i Węgier został Ferdynand Habsburg, popierany przez króla Polski, jednak nieoczekiwanie szlachta wybrała na króla Jana Zapolyę, którego poparła... Bona, małżonka Zygmunta Starego. Niebawem Zapolya został pokonany i zbiegł do Polski, jego bliski współpracownik zaś udał się do Turcji i namówił sułtana do ataku na Węgry. W 1529 r. Turcy oblegli Wiedeń, jednak bez skutku, ponadto doszło do mediacji Habsburga z Zapolyą z udziałem Zygmunta. Doprowadziło to do krótkiego rozejmu. W 1538 r. Habsburg i jego wróg doszli do porozumienia: Jan miał objąć władzę w części kraju, jednak po śmierci miała ona przejść w ręce Ferdynanda. Sytuacja skomplikowała się kiedy na świat przyszedł syn Zapolyi.
Konflikt Habsburgów z synem Zapolyi
edytuj
W 1539 r. w ukryciu Bona doprowadziła do ślubu swej córki Izabeli i Janem Zapolyą, zaś w 1540 r. na świat przyszedł ich syn Jan Zygmunt, którego ojciec niebawem zmarł. Bojąc się przejęcia władzy przez Izabelę Ferdynand zaczął oblężenie Budy, jednak na pomoc jej przyszli Turcy. Muzłumanie zająwszy miasto nie zdradzili Węgrów i zajęli je, Jagiellonce zaś oddali jako lenno Siedmiogród. Król Zygmunt nie chcąc wojny z Turcją ogłosił neutralność, a następnie zawarł z nią przyjaźń, co doprowadziło do osłabienia stosunków z Habsburgami.
Jeden z ostatnich ataków na państwo Jagiellonów nastąpił w 1530 r. Kontrofensywa polska nastąpiła rok później, kiedy wojska Jana Tarnowskiego zwyciężyły Mołdawian pod Obertynem. Po sojuszu z Turcją Mołdawia podporządkowana jej zaprzestała ataków, jednak w 1538 r. złamała nakaz i napadła na Polskę, w wyniku czego nastąpiła interwencja sułtana. Władca uściślił stosunki turecko-mołdawskie.
Zygmunt Stary a społeczeństwo
edytuj
Zygmunt Stary popierany był głównie przez kilka starych rodów. W tym okresie powstawały nowe rody, budujące sojusze ze szlachtą, której wielkim reprezentantem był kanclerz wielki koronny, a potem arcybiskup gnieźnieński Jan Łaski. Po mimo przyjaźni z magnateriom król otaczał się gronem średniej szlachty a nawet mieszczaństwa, jednak cenił sobie tylko poszczególne jednostki.
W okresie panowania Zygmunta Starego przewagę polityczną miał król oraz senat, w skład którego wchodziło 87 senatorów. Cały zaś sejm składał się z króla, senatu oraz 40 posłów. Król ogłaszał ustawy, konkludował postanowienia sejmu, był interpretatorem prawa i miał prawo je zawiesić. On to także zwoływał sejmiki, podczas których przeprowadzano obrady posłów, kontrolowane przez magnatów i ustalał temat tychże sejmików.
|
