Język pruski dla początkujących/Wstęp

Czym jest język pruski?

Język pruski, a - ściślej ujmując - język staropruski, to zachodniobałtyjski język, który był używany na terenie obecnego Obwodu Kaliningradzkiego, województwa warmińsko-mazurskiego oraz części województw: podlaskiego i pomorskiego, a także w zachodniej części Litwy przez bałtyjskich Prusów. Język ten był używany na tych terenach do początku osiemnastego wieku, kiedy to ludność miejscowa została przetrzebiona przez epidemie, a ci, którzy przeżyli, zostali zgermanizowani, zlitualizowani, bądź spolonizowani.

Obszar zamieszkiwany przez Prusów

Język pruski, zanim przestał być używany, został na szczęście poświadczony w kilku źródłach. Do największych z nich należą:

• 3 Katechizmy luterańskie przetłumaczone na język pruski z języka niemieckiego w połowie XVI wieku;
• Słownik Elbląski, zawierający około 800 słów, pochodzący z XV wieku;
• Słownik Szymona Grunaua.

W sumie ze wszystkich źródeł pisanych, a także z nazw miejscowości, rzek, jezior, udało się odzyskać około 2000 rdzeni, co okazało się zupełnie wystarczające do stworzenia odrodzonego języka pruskiego - języka nowopruskiego.

Czym jest język nowopruski?

Język nowopruski to wierna rekonstrukcja staropruskiego, z dostosowaną, ujednoliconą ortografią. Idea odtworzenia języka nowopruskiego powstała w latach 80. wśród językoznawców. Z założenia, miał być to swoisty ukłon w stronę zaginionego narodu, czymś w rodzaju moralnej rekompensaty. Szybko okazało się jednak, iż są ludzie, którzy identyfikują się z Prusami i którzy chcą uczyć się tego języka i używać go na co dzień. Projekt otrzymał więc kierunek praktyczny.
Podstawowym zagadnieniem było ustandaryzowanie ortografii nowopruskiej. Jak wiadomo, poświadczone źródła powstawały w różnych czasach i miejscach. Za wzór przyjęto standard z III Katechizmu - Enchiridionu Pruskiego. Jest to najobszerniejsze źródło języka staropruskiego, logiczne więc było wzorowanie się właśnie na nim. Projekt cały czas trwa, wciąż istnieją dziedziny, w których słownictwo jest dość ubogie. Mimo tego językiem pruskim można posługiwać się, by opisywać wszystkie codzienne zjawiska, bowiem istnieje obecnie ponad 10 tysięcy słów pruskich. Większość z nich powstała ze źródeł staropruskich, czy to przez bezpośrednie "przepisanie" do słownika współczesnego, czy to poprzez utworzenie słów z staropruskich rdzeni i staropruskich przed- i przyrostków.

Odtwarzanie słów

Oczywiście, istnieją słowa w nowopruskim, które z racji różnic w epokach nie mogły istnieć w staropruskim. Te słowa zostały jednak również odtworzone. W jaki sposób? Poprzez analizę porównawczą oraz dostosowanie do czasów, w jakich dane słowo dotarłoby do pruszczyzny, gdyby ta przetrwała do dziś. Na przykład wiele słów z dziedziny techniki musiałoby dotrzeć w XVIII wieku do Prus poprzez Niemcy i język niemiecki. Prusowie musieliby stosować kalki językowe z niemczyzny, by nazwać nowe rzeczy. Stąd też słowo "kolej" zostało odtworzone poprzez kalkę niemieckiego Eisenbahn. Tak powstało pruskie gelzāpints od rdzeni gelzā - żelazo i pints - droga.

Pewne słowa to internacjonalizmy, które brzmią podobnie w większości języków indoeuropejskich. Takie słowa były łatwe do zaimportowania. Wystarczyło je dostosować do pruskiej wymowy i ortografii oraz prostych mechanizmów języka.

To tyle na ten temat w skrócie. Więcej znajdziesz na stronie Wikipedii o Prusach i języku pruskim, a także na polskojęzycznym forum o Prusach: http://forum.prusai.eu lub na anglojęzycznej stronie Letasa Palmaitisa: http://donelaitis.vdu.lt/prussian/

My natomiast przechodzimy do spraw merytorycznych, czyli do pierwszej lekcji języka nowopruskiego.