Japoński/Wyrażenia ilości w języku japońskim

Ilość w języku japońskim wyraża się zupełnie inaczej niż w językach europejskich.

Liczby

edytuj

Zanim przejdziemy do bardziej skomplikowanych wyrażeń zobaczmy jak konstruuje się japońskie liczby.

Japończycy używają dwóch systemów - zapożyczonych z chińskiego liczb on-yomi, oraz liczb kun-yomi, przy czym te drugie tylko do małych liczb.

  • 1 - 一つ (ひとつ hitotsu)
  • 2 - 二つ (ふたつ futatsu)
  • 3 - 三つ (みっつ mittsu)
  • 4 - 四つ (よっつ yottsu)
  • 5 - 五つ (いつつ itsutsu)
  • 6 - 六つ (むっつ muttsu)
  • 7 - 七つ (ななつ nanatsu)
  • 8 - 八つ (やっつ yattsu)
  • 9 - 九つ (ここのつ kokonotsu)
  • 10 - 十 (とお )

Widać tu つ (tsu) na końcu liczb 1-9. Było ono dawnym japońskim licznikiem przedmiotów. Czytanie kun-yomi bez つ jest używane np. do formowania nazw dni (zobacz artykuł Wyrażenia czasowe w języku japońskim).

Istnieją też dalsze liczby kun-yomi, współcześnie używane jedynie w pewnych zwrotach, np.:

  • 20. dzień miesiąca - 二十日 (はつか hatsuka)
  • 20 lat - 二十歳 (はたち hatachi)

Liczby on-yomi zostały zapożyczone z języka chińskiego i wyparły w znacznym stopniu liczby kun-yomi, m.in. dlatego, że umożliwiają one łatwe formowanie bardzo dużych liczb.

Podobnie jak w języku chińskim duże liczby są oparte na wielokrotnościach 10 000, nie zaś 1 000 jak w językach europejskich.

Liczby te, a dokładniej odpowiednie morfemy, to:

  • 1 - 一 (いち ichi)
  • 2 - 二 (に ni)
  • 3 - 三 (さん san)
  • 4 - 四 (し shi), po 10 四 (よん yon) (przykład: juu yon - 14)
  • 5 - 五 (ご go)
  • 6 - 六 (ろく roku)
  • 7 - 七 (しち shichi, po 10 七 (なな nana) (przykład: juu nana - 17)
  • 8 - 八 (はち hachi)
  • 9 - 九 (きゅう kyuu), lub 九 (く ku)
  • 10 - 十 (じゅう juu)
  • 100 - 百 (ひゃく hyaku)
  • 1 000 - 千 (せん sen)
  • 10 000 - 万 (まん man)
  • 100 000 000 - 億 (おく oku)
  • i dalsze liczby dla wyższych potęg 10 000.

Wielokrotności jednostek dziesiętnych tworzy się dodając licznik przed odpowiednią jednostką, np.:

  • 20 - 二十 (にじゅう nijuu)
  • 50 - 五十 (ごじゅう gojuu)
  • 200 - 二百 (にひゃく nihyaku)
  • 500 - 五百 (ごひゃく gohyaku)
  • 2 000 - 二千 (にせん nisen)
  • 5 000 - 五千 (ごせん gosen)

Pozostałe liczby tworzy się sklejając po kolei od wyższej jednostki dziesiętnej do niższej, np.:

  • 14 - 十四 (じゅうよん juu yon)
  • 25 - 二十五 (にじゅうご nijuu go)
  • 106 - 百六 (ひゃくろく hyaku roku)
  • 110 - 百十 (ひゃくじゅう hyaku juu)
  • 208 - 二百八 (にひゃくはち nihyaku hati)
  • 210 - 二百十 (にひゃくじゅう nihyaku juu)
  • 567 - 五百六十七 (ごひゃくろくじゅうなな gohyaku rokujuu nana)
  • 1 234 - 千二百三十四 (せんにひゃくさんじゅうよん sen nihyaku sanjuu yon)
  • 4 567 - 四千五百六十七 (よんせんごひゃくろくじゅうなな yonsen gohyaku rokujuu nana)

Nie jest to jednak pełny obraz - po pierwsze dla dużych liczb od 10 000 (まん man) począwszy nie wolno omijać jedynki - tak więc 10 000 to 一万 (いちまん ichiman), nie samo 万 (まん man), 100 000 000 to 一億 (いちおく ichioku) nie 億 (おく oku) itd.

Po drugie 100 (ひゃく hyaku), 1000 (せん sen) i niektóre z liczników bardzo dużych liczb zaczynają się od spółgłoski bezdźwięcznej i jako takie podlegają przekształceniom fonetycznym.

Szczegóły są opisane w artykule Przekształcenia fonetyczne w języku japońskim, tutaj dla podsumowania tabelka:

  • 100 - 百 (ひゃく hyaku)
  • 200 - 二百 (にひゃく nihyaku)
  • 300 - 三百 (さんびゃく sanbyaku)
  • 400 - 四百 (よんひゃく yonhyaku)
  • 500 - 五百 (ごひゃく gohyaku)
  • 600 - 六百 (ろっぴゃく roppyaku)
  • 700 - 七百 (ななひゃく nanahyaku)
  • 800 - 八百 (はっぴゃく happyaku)
  • 900 - 九百 (きゅうひゃく kyuuhyaku)
  • 1 000 - 千 (せん sen)
  • 2 000 - 二千 (にせん nisen)
  • 3 000 - 三千 (さんぜん sanzen)
  • 4 000 - 四千 (よんせん yonsen)
  • 5 000 - 五千 (ごせん gosen)
  • 6 000 - 六千 (ろくせん rokusen)
  • 7 000 - 七千 (ななせん nanasen)
  • 8 000 - 八千 (はっせん hassen)
  • 9 000 - 九千 (きゅうせん kyuusen)

Liczniki

edytuj

Liczb w zdaniu nie używa się jednak samodzielnie, a jedynie w połączeniu z odpowiednim licznikiem. Nie jest to tak odmienne od języków europejskich jak mogłoby się na pierwszy rzut oka wydawać - wiele jednostek takich jak waluty czy jednostki długości jest same z siebie licznikami, a więc ich użycie nie różni się od użycia w językach europejskich, w językach europejskich zaś też często używa się liczników - np. pięć arkuszy papieru, trzy sztuki bydła itd.

Licznikami technicznie rzecz biorąc są też już wprowadzone jednostki dziesiętne - 10, 100, 1000, 10 000, 100 000 000, itd.

Jednostki monetarne

edytuj

Do popularnych walut należą niewątpliwie:

  • jen - 円 (えん en)
  • euro - ユーロ yuuro
  • dolar - ドル doru

Łączymy po prostu liczbę on-yomi z jednostką monetarną i otrzymujemy cenę wyrażoną w danej walucie, np.:

  • 1000 jenów - 千円 (せんえん sen en)
  • 100 euro - 百ユーロ (ひゃくユーロ hyaku yuuro)
  • 10 dolarów - 十ドル (じゅうドル juu doru)
  • 32 jeny - 三十二円 (さんじゅうにえん sanjuu ni en)

Jednostki metryczne

edytuj

Jednostki metryczne tworzy się tak samo jak w językach europejskich - z prefiksu oznaczającego rząd wielkości oraz z rodzaju jednostki. Są to oczywiście zapożyczenia z języków europejskich.

Najważniejsze prefiksy to:

  • mili - ミリ miri
  • centy - センチ senti
  • kilo - キロ kiro
  • mega - メガ mega
  • giga - ギガ giga

Jednostki zaś to m.in.:

  • gram - グラム guramu
  • metr - メートル meetoru
  • litr - リットル rittoru
  • tona - トン ton
  • bajt - バイト baito
  • bit - ビット bitto

Tak więc skonstruowane już liczniki to:

  • gram - グラム guramu
  • miligram - ミリグラム miri guramu
  • kilogram - キログラム kiro guramu
  • metr - メートル meetoru
  • kilometr - キロメートル kiro meetoru
  • centymetr - センチメートル senti meetoru
  • milimetr - ミリメートル miri meetoru
  • litr - リットル rittoru
  • mililitr - ミリリットル miri rittoru
  • tona - トン ton
  • bit - ビット bitto
  • bajt - バイト baito
  • kilobajt - キロバイト kiro baito
  • megabajt - メガ バイト mega baito
  • gigabajt - ギガバイト giga baito
  • itd.

Żeby dopełnić obrazu należy wspomnieć o tym, że samodzielne prefiksy mogą być używane do oznaczenia jednostek o ile wynika to z kontekstu. Do szczególnie popularnych należą:

  • centymetr - センチ senti
  • kilometr - キロ kiro
  • kilogram - キロ kiro

Czyli jednostki kilogram i kilometr można stosować w postaci skróconej tylko wtedy gdy jest jasne z kontekstu o której mowa.

A przykładowe wyrażenia to:

  • 5 gramów - 五グラム (ごグラム go guramu)
  • 3 kilogramy - 三キログラム (さんキログラム san kiro guramu) lub 三キロ (さんキロ san kiro)
  • 2 metry - 二メートル (にメートル ni meetoru)
  • 3 kilometry - 三キロメートル (さんキロメートル san kiro meetoru) lub 三キロ (さんキロ san kiro)
  • 10 gigabajtów - 十ギガバイト (じゅうギガバイト juu giga baito)

Jednostki czasu też są licznikami, np.:

  • rok - 年間 (ねんかん nenkan)
  • godzina - 時間 (じかん jikan)
  • 2 lata - 二年間 (にねんかん ni nenkan)
  • 5 godzin - 五時間 (ごじかん go jikan)

Czasu używa się w ten sposób tylko w znaczeniu pewnej wielkości. Wyrażenia typu dwa lata temu, godzina ósma rano czy też dwunasty stycznia konstruowane są w inny, choć podobny, sposób.

Szczegółowo temat ten opisany jest w artykule Wyrażenia czasowe w języku japońskim.

Ludzie, zwierzęta, przedmioty

edytuj

Potrafimy powiedzieć, że dany człowiek ma taki a taki wzrost, a jakiś przedmiot tyle a tyle kosztuje. Pozostaje pytanie jak powiedzieć, że jest tyle a tyle ludzi, zwierząt czy przedmiotów.

Tutaj też należy użyć liczników. Trzy najważniejsze to:

  • licznik ludzi - 人 (にん nin)
  • licznik zwierząt - 匹 (ひき hiki)
  • licznik przedmiotów - 個 (こ ko)

Liczenie ludzi

edytuj

Licznik ludzi jest prosty w użyciu, ponieważ może być stosowany do wszystkich ludzi i nie licząc よん (yon) nie podlega modyfikacjom fonetycznym. Wyjątkiem są tu jedynie wyrażenia "jedna osoba" i "dwie osoby", tworzone z liczebnika kun-yomi i licznika り (ri) pochodzącego z dawnego japońskiego:

  • jedna osoba - 一人 (ひとり hitori)
  • dwie osoby - 二人 (ふたり futari)
  • trzy osoby - 三人 (さんにん sannin)
  • cztery osoby - 四人 (よにん yonin)
  • pięć osób - 五人 (ごにん gonin)
  • itd.

Liczenie zwierząt

edytuj

Licznik zwierząt podlega modyfikacjom fonetycznym i dla pewnych grup zwierząt istnieją bardziej odpowiednie liczniki:

  • duże zwierzęta - 頭 (とう tou)
  • ptaki - 羽 (わ wa)

Tak więc:

  • jedno niewielkie zwierzę - 一匹 (いっぴき ippiki)
  • dwa niewielkie zwierzęta - 二匹 (にひき nihiki)
  • trzy niewielkie zwierzęta - 三匹 (さんびき sanbiki)
  • jedno duże zwierzę - 一頭 (いっとう ittou)
  • dwa duże zwierzęta - 二頭 (にとう nitou)
  • trzy duże zwierzęta - 三頭 (さんとう santou)
  • jeden ptak - 一羽 (いちわ ichiwa)
  • dwa ptaki - 二羽 (にわ niwa)
  • trzy ptaki - 三羽 (さんわ sanwa)

Liczenie przedmiotów

edytuj

Liczników dla różnych rodzajów przedmiotów jest wiele i o ile użycie 個 (こ ko) zostanie zwykle zrozumiane, nie będzie to naturalny japoński.

Co ważniejsze to:

  • długie przedmioty, np. ołówki - 本 (ほん hon)
  • płaskie przedmioty, np. "arkusze" papieru - 枚 (まい mai)
  • książki, "tomy" - 冊 (さつ satsu)
  • obuwie, "pary" - 足 (そく soku)
  • płyny, "szklanki", "filiżanki", "kufle" - 杯 (はい hai)
  • samochody i inny sprzęt - 台 (だい dai)
  • statki - 隻 (せく seki)
  • budynki - 軒 (けん ken)
  • ubrania - 着 (ちゃく chaku)

Inne liczniki

edytuj

Liczników w języku japońskim jest kilkaset, a gdyby liczyć też te mniej popularne to nawet ponad tysiąc. Jest to klasa otwarta - nowe liczniki są wciąż tworzone przez zapożyczenia. Konstrukcje licznikowe są używane do wielu innych celów niż tylko liczenie przedmiotów, np. do określania numeru piętra: 一階 (いっかい ikkai) to "parter", roku studiów: 一年生 (いちねんせい ichinensei) to "student pierwszego roku" itd.