Japoński/Kanji

Kanji (漢字) to znaki ideograficzne w języku japońskim. Pochodzą z języka chińskiego i do pewnego stopnia odczytuje się je tak samo, aczkolwiek występują też pomiędzy nimi różnice. Pierwsze znaki dotarły do Japonii poprzez Koreę na początku IV w. W języku japońskim występują 48902 kanji, ze względu jednak na tak wielką ich ilość, nie są w pełni stosowane przez Japończyków.

Kanji nie dostarcza całkowitej informacji o znaczeniu słowa, ale przekazuje podstawowe znaczenie. O sensie zdania, jego gramatycznej poprawności, sposobie odczytania kanji decydują partykuły. Nie wszystkie słowa w języku japońskim posiadają swoje kanji, szczególnie te zaimportowane z języka angielskiego oraz innych języków zachodnich. Zrozumienie kanji jest kluczem do zrozumienia języka japońskiego.

Każde kanji posiada po kilka znaczeń, po kilka sposobów odczytań, a co najważniejsze część słów mimo, że brzmi podobnie posiada różne kanji. Dlatego niezwykle istotne jest by znać te znaki, żeby móc w miarę sprawnie odczytywać tekst japoński. Aby móc sprawnie czytać gazety czy książki należy znać 1945 znaków kanji oraz, oczywiście, wszystkie znaki kany. Warto zauważyć, że Japończyk z wyższym wykształceniem zna około 5-6 tysięcy znaków!

Struktura

Kanji można podzielić na 3 grupy. Pierwsza z nich to przedstawienie stylizowanych rysunków odpowiednich przedmiotów. Jest to stosunkowo mało liczna grupa, stanowi jednak podstawę do tworzenia bardziej skomplikowanych znaków. Kolejna grupa to kanji reprezentujące pojęcia abstrakcyjne. Złożone są z jednego lub kilku elementów podstawowych. Znaczenia tych elementów składają się na znaczenie całego znaku. Ostatnia, najbardziej liczna grupa to złożenia elementów podstawowych, z których jeden jest nazywany podstawą, bazą albo kluczem i określa znaczenie, drugi natomiast określa wymowę. Istnieje jednak wiele wyjątków od tej reguły.

Furigana

Czasami, głównie w 漫画 (まんが, manga = komiks), obok/ponad kanji znajduje się napisane drobniejszym drukiem odczytanie słowa z zastosowaniem kany. Czasami odczytanie kanji jest niezwykle trudne (mało popularny znak, książki skierowane do dzieci, które nie znają jeszcze wielu znaków), stosuje się więc ułatwienie w postaci zapisania słowa w kanie. Nazywa się to 振り仮名 (ふりがな, furigana), lub czasami 読み仮名 (よみがな, yomigana). Przeważnie jako kany używa się hiragany.

Przykład:

何	な
	に

Zawarte w przykładzie kanji odczytujemy jako なに (tłum. co), co odczytać można dzięki よみがな/ふりがな (yomigana/furigana).

Powyższy przykład odpowiada sytuacji, kiedy tekst zapisywany jest pionowo od góry do dołu. Kiedy jednak tekst zapisujemy poziomo od strony lewej do prawej, furigana znajduje się nad znakiem kanji.

Odczytanie

Każde kanji może być odczytane (wymówione) na kilka różnych sposobów, zależnie od kontekstu. Te odczytania dzielą się na dwie grupy - pochodzenia chińskiego (音読み, on-yomi) i pochodzenia japońskiego (訓読み, kun-yomi).

Bardzo często zdarza się, że dane kanji ma więcej niż jedno odczytanie pochodzenia chińskiego. Dzieje się tak dlatego, że nie zawsze import znaku z Chin (wraz z odczytaniem) odbywał się w tym samym czasie lub pochodził z innego regionu Chin.

Główne odczytania

On-yomi

音読み (on-yomi, on'yomi) jest odczytaniem chińskim. Używa się go w przypadku liczebników oraz wyrazów złożonych.

W niektórych książkach lub bazach danych kanji odczytanie on jest zapisywane katakaną zamiast hiraganą.

一 (いち, ichi), 二 (に, ni), 三 (さん, san), 四 (し, shi) to pierwsze cztery liczby i wszystkie odczytane tu są jako 音読み　(on'yomi).

Kun-yomi

訓読み (kun-yomi, kun'yomi) to odczytanie japońskie. Może być odczytywane jako pojedyncze słowo, a także występować w złożeniach.

To odczytanie zapisywane jest hiraganą w wykazach kanji.

月 (つき, tsuki) i 日 (ひ, hi) czyli księżyc i słońce odczytuje się w 訓読み (kun'yomi).

Inne sposoby odczytania

Nanori

名乗り読み (nanori yomi) to odczytanie imion, nazwisk i nazw miejsc.

Znak 原 w 林原 (はやしばら, Hayashibara; jak w Megumi Hayashibara...) jest zapisane w 名乗り読み (nanori yomi).

Powtórzenia kanji

Znak 々 lub のま (noma) oznacza powtórzenie kanji. Przykładem niech będzie われわれ (wareware), które zapisuje się jako 我々 zamiast 我我, pomimo, że oba znaczą to samo. Tak samo jest w przypadku 人々 (ひとびと, ludzie).

Nauka kanji

Japanese Language Proficiency Test (日本語能力試験, nihongo nouryoku shiken) zawiera 4 poziomy zaawansowania. Najniższy jest 四級 (poziom 4, zawiera 80 znaków) a najwyższy 一級 (pierwszy zawierające wszystkie 1945 kanji ogólnego przeznaczenia).

Poziomy: 1 - 2 - 3 - 4

Od czego zacząć

Po zapoznaniu się z ogólnymi zasadami, staje się przed pytaniem - od których kanji rozpocząć naukę. Cały JIS (ponad 6000 znaków) czy nawet Jōyō (1945) są o wiele za duże. Jest tu kilka możliwości:

• rozpocząć naukę od najpopularniejszych znaków
• uczyć się według zestawów JLPT
• uczyć się w tej samej kolejności jak japońskie dzieci.

Ostatnia z tych decyzji, choć najpopularniejsza, jest najmniej właściwa. Japońskie dzieci uczy się zaczynając od prostych kanji do trudniejszych, z założeniem że i tak w końcu nauczą się wszystkiego. Oba te założenia są problematyczne - obcokrajowiec raczej nie nauczy się tylu znaków co Japończyk, więc powinien raczej umieć te ważniejsze, a większa złożoność znaków nie jest dla niego aż tak dużym problemem jak dla kilkuletniego dziecka.

Jak powstały kanji i co z tego wynika

Znaki kanji pochodzą z języka chińskiego. Tak więc ich zapamiętywanie zazwyczaj jest łatwiejsze dla osób, które wcześniej miały kontakt z tym językiem.

Pewna grupa prostych znaków kanji wywodzi się z rysunków oznaczających poszczególne słowa. Jednak nie wszystko da się narysować i nikt nie spamiętałby wielu tysięcy zupełnie niezwiązanych ze sobą znaków. Większość znaków składa się więc z dwóch części: kategorii znaczeniowej i wymowy. Najczęściej znaczenie oznacza lewa strona, a wymowę prawa. Tak więc np. znaki oznaczające starszą i młodszą siostrę należą do kategorii "kobieta", zaś znaki język, schemat i rozmawiać do kategorii "mówić":

女 Kobieta (onna)

姉 Starsza siostra (ane)

妹 Młodsza siostra (imouto)

言 Mówić (iu)

語 Słowo, język (go)

計 Schemat, plan, miara (kei)

話 Rozmawiać (hanasu)

W przypadku niektórych znaków obie części oznaczają pojęcia. Np. znak 明 (jasny) powstał z połączenia znaków 日 (słońce) i 月 (księżyc).

Znaki kanji powstały ok. 4000 lat temu, zaimportowane zaś zostały ok. 1500 lat temu. Język chiński znacząco w tym czasie się zmienił, więc wymowa już wtedy nie zawsze zgadzała się z zapisem.

Zapożyczone znaki były używane na dwa sposoby - do zapisu słów zapożyczonych z języka chińskiego (on-yomi), oraz do zapisu rodzimych słów japońskich (kun-yomi). Oczywiście tylko w przypadku tych pierwszych wymowa miała jakiś związek z wymową chińską.

Co więcej, fonetyka chińska i japońska różnią się od siebie ogromnie - w japońskim nie ma sylab zamkniętych ani tonów, więc nawet wymowa on-yomi ma już niewiele wspólnego z chińskim oryginałem.

Przykład działania tych zasad w praktyce:

• Znak oznaczający but - 靴 składa się z dwóch części - lewej 革 oraz prawej 化.
• Lewa strona - 革 - oznacza skórę i jest kategorią znaczeniową wyrazu but.
• Prawa zaś - 化 - oznacza przemianę. Nie ma związku ze znaczeniem słowa but.

• But w on-yomi czyta się か (ka), natomiast w kun-yomi くつ (kutsu).
• 化 w on-yomi czyta się か (ka), czyli tak samo jak but. Wymowa kun-yomi to ば (ba), co nie ma żadnego związku z wymową 靴.
• Wymowa on-yomi 革 to カク (kaku), zaś w kun-yomi かわ (kawa). Ani jedna ani druga nie ma związku z wymową 靴.
• Czyli bardzo wyraźnie widać część znaku, która udzieliła znaczenia oraz część, która odpowiada za wymowę on-yomi.

Zapisywanie znaku kanji

Każdy znak składa się z określonej liczby kresek kaku. Przy zapisywaniu znaków przestrzegana jest zarówno kolejność kresek, jak i kierunek ich nastawienia. Poniżej podane są przykładowe znaki oraz osiem podstawowych wskazówek dotyczących sposobu ich zapisywania. Bez znajomości tych zasad nie jesteśmy w stanie policzyć kresek, z których zbudowany jest znak.

• Kreski są pisane w kolejności od góry do dołu, np. w znaku 工 (ko).
• Kreski są pisane od lewej do prawej np. w znaku 川.
• W przypadku gdy dwie kreski się przecinają (jedna pozioma, druga prostopadła), najpierw zapisywana jest kreska pozioma np. w znaku 十 (juu).
  • Wyjątek od tej zasady stanowi znak 田. W części wewnętrznej najpierw piszemy kreskę pionową, później poziomą, a na końcu kreskę zamykającą kwadracik.
• Kiedy znak jest symetryczny najpierw piszemy kreskę środkową, następnie tę znajdującą się z lewej strony i na końcu - z prawej.
• Wyjątek stanowi znak hi oznaczającego ogień, w którym zaczynamy od małych kresek znajdujących się po obu stronach znaku, a jako ostatnią dostawiamy "drugą nóżkę".
• Kreska środkowa, przecinająca znak od góry do dołu, jest zapisywana jako ostatnia jako np. w znaku naka.
• Kiedy dwie pochylone kreski (jedna w lewo, druga w prawo) się przecinają, najpierw jest pisana kreska pochylona w lewo.
• Przy zapisywaniu znaku, który znajduje się "w kwadraciku", zaczynamy od lewej strony, później dodajemy środkową część znaku, a na końcu zamykamy "kwadracik".
• Kropka (mała kreseczka) jest pisana jako ostatnia.

Podznaki

Wiele kanji zawiera podznaki. Często choć nie zawsze mają one znaczenie wywodzące się od znaczenia podznaków. Te "podznaki" nazywamy kluczami lub elementami podstawowymi. Jest ich w języku japońskim ok. 220. Dzięki nim odnajduje się potrzebne znaki w słowniku.

Ważniejsze podznaki to:

Przykładowy kanji z podznakiem zaznaczonym na niebiesko	Nazwa lub znaczenie	Ważniejsze znaki zawierające dany podznak
	BRAMA	開 - otwarty 間 - odcinek czasu 関 - bariera 聞 - słuchać 閉 - zamknięty 問 - pytanie 門 - brama 簡 - prosty
	METAL	金 - złoto 銀 - srebro 録 - nagranie 鉄 - żelazo 針 - igła 鑑 - lustro 銅 - miedź 鋼 - stal
	DESZCZ	電 - elektryczność 雪 - śnieg 雨 - deszcz 雲 - chmura 震 - trzęsienie 雷 - piorun 零 - zero
	PUDEŁKO	国 - kraj 回 - licznik powtórzeń (kai) 園 - ogród 口 - usta 図 - mapa 四 - cztery 困 - zmartwienie
	KROWA	物 - rzecz (popularne końcówki -mono i -butu) 特 - specjalny 牛 - krowa 解 - rozwiązać
	SŁOŃCE, DZIEŃ	日 - dzień, słońce, Japonia (najpopularniejsze kanji) 明 - jasny 場 - miejsce 者 - osoba 書 - pisać 朝 - ranek 間 - odcinek czasu 意 - pomysł 都 - stolica 音 - dźwięk 題 - głowa 指 - palec, wskazywać 星 - gwiazda 曜 - dzień tygodnia
	ZIEMIA	報 - wiadomość 社 - firma 場 - miejsce 地 - ziemia 時 - godzina 法 - zasada 特 - specjalny 屋 - sklep 室 - pokój (pomieszczenie) 園 - ogród 読 - czytać 土 - ziemia 待 - czekać
	CZŁOWIEK	作 - produkować 体 - ciało 使 - używać 信 - wiara 化 - przemiana 花 - kwiat 何 - co 休 - odpoczynek 値 - cena 働 - pracować
	SŁOWO	記 - notatki 語 - język 信 - prawda 設 - stworzyć 話 - rozmawiać 護 - chronić 言 - mówić 計 - plan 説 - opinia 読 - czytać 試 - próbować 詞 - część mowy
	KOBIETA	案 - plan 要 - potrzebować 数 - liczyć 安 - prosty lub tani 始 - zaczynać 女 - kobieta 好 - lubić 接 - dotykać 桜 - wiśnia (sakura) 妊 - ciąża 娘 - córka 姉 - starsza siostra 妻 - żona 妹 - młodsza siostra
	CHOROBA	療 - leczenie 病 - choroba 痛 - ból 癌 - rak
	WODA	法 - prawo 海 - morze 決 - decydować 酒 - alkohol 漢 - chiński 池 - jezioro 泳 - pływać
	TRAWA, ROŚLINA	護 - chronić 英 - angielski 花 - kwiat 茶 - herbata 草 - trawa 難 - trudny 若 - młody 漢 - chiński
	DROGA	通 - ulica, przechodzić 道 - droga, sposób postępowania 送 - wysłać 込 - zatłoczony 近 - bliski 週 - tydzień 達 - sufiks liczby mnogiej (-tachi) 遊 - bawić się 速 - szybki 遠 - daleki
	NOGI (LUDZKIE)	見 - widzieć 発 - odjazd 売 - sprzedawać 先 - przed 読 - czytać 界 - świat 空 - pusty 元 - początek, właściwy stan 四 - cztery
	SERCE (PODZNAK DOLNY)	意 - myśl 心 - serce 思 - myśleć 愛 - miłość (uczucie, ai) 急 - spieszyć się 恋 - miłość (pożądanie, koi) 悪 - zły 忘 - zapomnieć 億 - 100 000 000
	OGIEŃ (PODZNAK DOLNY)	無 - nic 点 - punkt 鳥 - ptak 魚 - ryba 黒 - czarny 熱 - ciepły
	DRZEWO	新 - nowy 本 - książka 集 - zbierać 検 - egzamin 体 - ciało 様 - zwrot honorowy sama 楽 - muzyka, zadowolenie 機 - mechanizm 薬 - lekarstwo 木 - drzewo 校 - szkoła 果 - owoc 茶 - herbata 休 - odpoczynek 森 - las (mori) 林 - las (hayashi)
	KSIĘŻYC, MIESIĄC	情 - uczucia 月 - miesiąc, księżyc 明 - jasny 朝 - rano 前 - z przodu 有 - istnieć, posiadać (aru) 青 - niebieski, zielony (aoi) 勝 - zwycięstwo 豚 - świnia 腕 - ramię
	IDĄCY CZŁOWIEK	行 - iść 後 - później 待 - czekać 御 - prefiks grzecznościowy go- 彼 - on
	POLE RYŻU	画 - obraz 田 - pole ryżu 電 - elektryczność 町 - ulica 番 - liczba porządkowa (-ban) 思 - myśleć 界 - świat 果 - owoc 男 - mężczyzna 魚 - ryba
	OGIEŃ (PODZNAK PIONOWY)	火 - ogień 秋 - jesień 灰 - popiół
	SERCE (PODZNAK PIONOWY)	情 - uczucia 性 - płeć 忙 - zajęty
	NIĆ, WĄTEK	索 - lina 終 - kończyć 線 - linia 紙 - papier 絵 - rysunek 緑 - zielony (midori) 糸 - wątek, nić 綿 - bawełna

Kanji oznaczające liczby

Są to dość popularne znaki, choć ostatnio wypierane przez cyfry arabskie. Wymowa on-yomi jest znacznie częściej używana, w przypadku dużych liczb wymowy kun-yomi nie używa się praktycznie wcale.

Liczba	Znak	Wymowa on-yomi	Wymowa kun-yomi
1	一	ichi (いち) lub itsu (いつ)	hito(tsu) (ひ と つ)
2	二	ni (に)	futa(tsu) (ふ た つ)
3	三	san (さん)	mit(tsu) (み っ つ)
4	四	shi (し) lub yon (よん)	yot(tsu) (よ っ つ)
5	五	go (ご)	itsu(tsu) (い つ つ)
6	六	roku (ろく)	mut(tsu) (む っ つ)
7	七	shichi (しち) lub nana (なな)	nana(tsu) (な な つ)
8	八	hachi (はち)	yat(tsu) (や っ つ)
9	九	kyuu (きゅう) lub ku (く)	kokono(tsu) (こ こ の つ)
10	十	juu (じゅう)	too (と お)
100	百	hyaku (ひゃく)
1 000	千	sen (せん)
10 000	万	man (まん)
100 000 000	億	oku (おく)

Morfemy gramatyczne

Większość morfemów gramatycznych zapisuje się w hiraganie. Niektóre słowa używane w tym znaczeniu jednak są zapisywane też w kanji. Są to m.in.:

Znaczenie	Znak	Wymowa
ja	私	watashi (わたし)
ja	僕	boku (ぼく)
on	彼	kare (かれ)
ona	彼女	kanojo (かのじょ)

Serie znaków podobnych

Istnieją też grupy znaków, które choć nie są ze sobą w żaden sposób spokrewnione, są do siebie bardzo podobne.

日 Słońce, dzień, Japonia

白 Biały

百 Sto

自 Sam