Logika dla prawników/Nazwy
Nazwy
edytujNazwy, to wyrazy lub wyrażenia, które pełnią funkcję podmiotów lub orzeczników orzeczeń imiennych. Zaś orzeczenia imienne - to "orzeczenie stwierdzające o podmiocie, że jest on taki a taki" [Z. Ziembiński].
W nazwie wyróżnia się: [M. Sieruga]
- desygnat - przedmiot, do którego nazwa się odnosi; dla którego dana nazwa jest znakiem. Nazwy mogą mieć jeden, kilka lub wiele desygnatów. Mówi się, iż nazwa oznacza swoje desygnaty. Np. nazwa "kropka" oznacza (odnosi się do) "·". [przykłady M. Sierugi]
- denotację - czyli zakres nazwy, jako zbiór desygnatów danej nazwy. Np. denotacją nazwy "kropka" będą wszystkie kropki istniejące na świecie.
- konotację - czyli treść nazwy, jako zespół cech, do których nazwa się odnosi. Inaczej mówiąc jest to zespół cech, na podstawie których odbiorca uzna określony przedmiot za desygnat nazwy. Np. kropką będzie mały, okrągły punkt, występujący na końcu zdania.
- oznaczenie - sposób zapisu nazwy.
Stosunek między denotacją a konotacją jest odwrotnie proporcjonalny. Jako, że denotacja zakreśla zbiór desygnatów, a konotacja zespół cech, to im więcej znajdziemy cech dla danej nazwy, tym węższy i mniejszy będzie zakres tej nazwy. Można to ująć sformułowaniem: "im więcej cech tym mniejszy zbiór". W ostateczności może dojść do sytuacji, w której tak zawęzimy denotację, rozszerzając konotację, że w zakresie nazwy znajdzie się tylko jeden desygnat. Taki jest bowiem - co do zasady - zakres nazwy indywidualnej, który obejmuje jeden desygnat. Zakres nazwy generalnej wyznaczony jest natomiast przez treść tej nazwy.
Jak stwierdził Zygmunt Ziembiński, "jeśli do zespołu cech tworzących treść jakiejś nazwy dołączymy dalsze cechy (...) to przechodzimy w ten sposób do innej nazwy, o bogatszej treści, ale na ogół o węższym zakresie (...). Jeśli pomijamy (...) niektóre istotne cechy składające się na treść jakiejś nazwy (...) przechodzimy w ten sposób do innej nazwy, uboższej w treść, ale na ogół mającej szerszy zakres". [Z. Ziembiński]
Nazwy można negować. W przypadku negacji mówi się, iż nazwa podlegała zaprzeczeniu, np. "człowiek" i "nie-człowiek". W logice stosuje się podwójną i potrójną negację, np. "nie-nie-człowiek" = "człowiek", zaś "nie-nie-nie-człowiek" = "nie-człowiek".
Z negacją nazwy wiąże się zagadnienie uniwersalnej i negatywnej klasy przedmiotów. Klasa uniwersalna obejmuje wszystkie przedmioty na świecie, które posiadają swoje nazwy. Każdy z takich przedmiotów można określić, np. nazwą "coś" albo "cokolwiek". Jeśli wypowiemy jakąś nazwę, np. "kot", to z klasy uniwersalnej wydzielamy klasę przedmiotów o nazwie "kot". Pozostała część przedmiotów niebędących "kotami" stanowi dopełnienie tej wydzielonej klasy "kotów" i jest to klasa negatywna w stosunku do klasy wydzielonej. Do określenia przedmiotów z klasy negatywnej używamy właśnie negacji. Albowiem klasą negatywną wobec klasy nazwy "kot", będzie klasa "nie-kot". Zaś hasło anarchistów korzystające z negacji nazwy będzie brzmieć: "Mając do wyboru rząd lub nie-rząd, wybieram nierząd!".
Denotowanie, konotowanie, oznaczanie
edytuj
Warto teraz omówić funkcje semantyczne: denotowania, konotowania oraz oznaczania.
Denotowanie - to relacja między wyrażeniem a jego denotacją (czyli zakresem nazwy, zbiorem desygnatów danej nazwy). Mówi się, że dane wyrażenie "denotuje" swoją denotację. Np. wyraz "Warszawa" denotuje wszystkie miasta o nazwie "Warszawa" istniejące na świecie - nie tylko w Polsce.
Konotowanie - to relacja między nazwą a jej konotacją (czyli treścią nazwy, jako zespołu cech, do których nazwa się odnosi; który przysługuje wyłącznie jej desygnatom). Mówi się, że dana nazwa "konotuje" swoją konotację. Dzięki konotacji każdy, kto zostanie poinformowany o tym, że dany przedmiot ma wszystkie zawarte w tej treści charakterystycznej cechy, może trafnie rozstrzygnąć, czy dany przedmiot jest desygnatem danej nazwy. Np. każdy dorosły Polak, któremu powie się wyraz Gdańsk będzie wiedział, że oznacza on "duże, wojewódzkie miasto, stolica województwa pomorskiego, leżące nad Bałtykiem, u ujścia Wisły, ze stocznią, w której pracował Wałęsa". Z drugiej strony każdy dorosły Polak - któremu przedstawi się powyższy opis - zgadnie, że chodzi o Gdańsk.
Oznaczanie - to relacja między nazwą a jej desygnatami, czyli przedmiotami, do których nazwa się odnosi; wobec których trafnie można orzec daną nazwę. Mówi się, że nazwa oznacza swoje desygnaty. Np. jeśli zobaczymy "mebel o czterech nogach stojący w kuchni, przy którym jada się posiłki", to będziemy wiedzieć, że jest on oznaczony nazwą "stół".
Z drugiej strony podaje się, iż dana nazwa wyraża jakieś przeżycie mówiącego; oznacza jakiś przedmiot odpowiadający tej nazwie oraz coś znaczy, czyli posiada jakiś sens [T. Kotarbiński, 1961].
Pytania testowe
edytuj- Nazwa to określenie ...
- Desygnat to okreslenie nazwy...
- Denotacja to zbior wszystkich nazw desygnatu...
- Konotacja to treść ...